THIEN NGA VA THAN THUOC PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

Cac em than men,

Nam nay Giang Sinh nham ngay trang tron.  Do cung la mot viec tuong doi hiem hoi.  Trong khong khi nay bai Thien Nga va Ngong den voi chung ta.

Cam on Nguyen Thi Mai, Do Thi Cai, Pham Thi Phuong, Lam Thi Phuong- Nguyen Van Quang, Phan Kim Ngoc, Truong Minh Tue, Pham Ngoc Ninh, Bui Thi Quy, Nguyen Thi Thap, Pham Van Ky...ve nhung loi chuc Giang Sinh.  Cam on hong do Bui Thi Quy lam tu mien Bac CA.  Cam on su tham hoi cua Nguyen Thi Thap.  Thap cho biet vao thang 07 toi Chan Phuoc Liem to chuc Dai Hoi.  Chua dam hua truoc voi hoi truong nhung cau chuc  cac hoc vien cua cua truong CPL tu cac noi ve tham du dong du va dai hoi thanh cong trong tinh than huu cua nhung nguoi nam cu gap nhau tren tan tho duoc nhan lam que huong.  Nhan co hoi nay toi muon biet tin tuc ve Soeur Vu Thi Chinh o Xom Moi.  Hy vong cac hoc vien CPL biet.  Sr co hoc luc toi day o truong.  Cung hoc co mot Sr khac toi khong nho ten.

Van Su Lanh trong Nam Moi

Thay Lan

phamdinhlan (david)

THIEN NGA VA THAN THUOC

PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

          Nga toc chung toi la loai chim song duoi nuoc gom nhung chi toc chanh nhu Thien Nga, Ngong va Vit.  Thien Nga tam goi nom na la Ngong Troi vi bay tren Troi hay la loai thuy dieu cua Troi.  Muon hieu the nao cung duoc. 

          Thien Nga chung toi song o nhung vung song nuoc, ao ho o cac quoc gia khi hau on doi, ban han doi hay han doi.  Chung toi la loai co long vu song duoi duoc, loi  duoi nuoc va bay bong tren troi trong nhung dot di dan theo mua hang nam.  Noi theo ngon ngu thoi dai chung toi vua la Hai Quan, vua Khong Quan va Luc Quan.  Chung toi song dong dao o nuoc La Sat (am tu chu Russia?) den noi nuoc nay mang ten NGA cua dong ho chung toi.

          Cac nha dong vat hoc cho dong ho chung toi vao dong Cygnus thuoc dai gia dinh Anatidae.  Nguoi Anh goi chung chung toi la Swan.

Nam Thien Nga       Nu Thien Nga          Au Nhi Thien Nga

Cob                        Pen                        Cygnet

          Nguoi Phap goi chung toi la Cygne bat luan nam hay nu va con cai chung toi ho goi la Jeune Cygne.  Nguoi Trung Hoa goi chung toi la Tian E duoc nguoi Viet Nam am thanh Thien Nga

          Ve mau sac Thien Nga chung toi co hai mau ao khac nhau:

-  Thien Nga mac ao trang toat song o Bac Ban Cau.  Do la Bach Thien Nga.

-  Thien Nga mac ao den tuyen song o Nam Ban Cau nhu Uc Dai Loi chang han.  Do la anh chi Hac Thien Nga

          Thien Nga chung toi la loai chim song duoi nuoc to lon nhat voi co dai hinh chu S; mo vang voi dom den nho.  Cac anh chi Hac Thien Nga co mo mau vang cam voi dom den.  Bach Thien Nga hay Hac Thien Nga deu co doi canh dai va doi chan to, ban chan mau vang cam.  Mot chan boi duoi nuoc; chan kia dat len duoi lam banh lai khi Thien Nga chuyen huong loi.

          Cac anh Thien Nga  Cygnus buccinator  co tieng keu vang doi nhu ken thoi duoc xem la dong Thien Nga to lon nhat dai den 1.70 m tu dau den duoi; hai canh xoe  do den 3 m va can nang den 23 ki- lo.   Trong luong cua cac nam, nu Thien Nga khac thuong  xe dich tu 9.5 ki- lo- 17 ki-lo cho Nam va 9 ki- lo - 11.5 ki- lo cho Nu.  Su phan biet nam nu Thien Nga hoi kho vi ca hai deu co long trang hay den dep nhu nhau.  Giua nam va nu Thien Nga chi khac biet nhau o trong luong, tieng keu va kich thuoc dau va co.  Nam Thien Nga to lon hon, co tieng keu rat to va mac quan ao day hon.  Nguoi ta phan biet cac loai Thien Nga duoi day:

1.  Thien Nga cam Cygnus olor  duoc tim thay o Au Chau va A Chau.  Loai Thien Nga nay khong keu la  nhu cac loai Thien Nga khac.  Den noi co nguoi cho rang no chi keu khi gan chet!

2.  Thien Nga Cygnus buccinator co tieng keu vang doi nhu ken trom- bet.  Do la nhung anh chi Thien Nga song hoang da o Bac My.

3.  Thien Nga Cygnus columbianus columbianus o Nga va cac nuoc Bac My nhu Canada, Hoa Ky.  Loai Thien Nga nay duoc nguoi Anh goi la whistling swan vi co tieng keu nhu tieng coi thoi.

4.  Thien Nga Cygnus cygnus o Bac My co tieng keu nhu tieng ho khuc khac nen duoc nguoi Anh goi la whooper swan.

          Loai ngong Coscoroba o Nam My ngay nay khong con duoc xem la Thien Nga nua.

          Cac anh chi Hac Thien Nga o Nam Ban Cau co hai dong quan trong.  Do la dong Cygnus atratus va Cygnus melanchorythus.

          Thien Nga chung toi song bang rong, reu, co, cu, hot.  Chung toi thuong tim kiem thuc an duoi nuoc bang cach loi va lan hup duoi song, ho.  Cac au nhi cua chung toi co an chut tom, tep de co protein trong thoi ky phat trien.  Vao mua dong chung toi chuan bi  di chuyen xuong phia nam  tuong doi am hon.  Khi bay nhu vay chung toi phai theo doi hinh chu V.  Trong nhung cuoc di chuyen tren khong tren hang ngan cay so nhieu anh chi yeu suc phai bo cuoc doc duong.  Do la nhung Thien Nga da chet tren duong tim kiem su song am cung o phuong nam.

          Khi nam, nu Thien Nga duoc 02 tuoi ho nghi den chuyen lap gia dinh.  Thien Nga chung toi song theo cap tuong doi am cung va hanh phuc.  Nhung tren mat dat nay khong co gi la tuyet doi ca.  Loai nguoi de cao su chung thuy cua Thien Nga.  Dieu nay dung den 90%.  Van co truong hop ly di va tai gia hay tuc huyen trong cong dong Thien Nga toc.  Nguoi ta tinh co tu 4% den 6% truong hop ly di trong cong dong Cygnus  cua chung toi.  Do la truong hop cac trung ap deu hu.  Cac chi Thien Nga thua buon di tim nguoi yeu khac.  Truong hop tai gia hay tuc huyen van xay ra khi nam hay nu Thien Nga lia duong the vi bat cu ly do gi.  Triet ly song cua Thien Nga la phai co doi.  Do do cac nu hay nam Thien Nga goa bua phai tai gia hay tuc huyen de co cuoc song lua doi.  Neu nam Thien Nga tuc huyen voi mot nu tre tuoi hon anh ta thi nu Thien Nga phai theo chong ve lanh dia cua chong.  Trong truong hop nguoc lai neu nguoi vo II lon tuoi hon thi anh Thien Nga tuc huyen phai theo vo ve lanh dia cua vo tuc que vo.  Xem nhu the du thay cong dong Thien Nga chung toi trong nguoi cao nien nhung hon nhan khong ky thi tuoi tac.

          Sau khi lam cong tac truyen giong cac anh Thien Nga phai di kiem la cay, co, rom hay lau say ve lam o cho cac chi Thien Nga sinh.  O rong tu 1- 3 m.  Truoc o phai co mot dong nuoc hay mot bo de do cac anh xay dap de che giau o khong cho bon Chon Cao, rai hay Gau den an trung va an thit luon ca Thien Nga me.  Khi cac chi Thien Nga de trung.  Cac anh canh chung o.  Cac anh cung ap trung thay cho cac chi nua.  Moi chi Thien Nga de trung binh khoang 10 trung.  Trung mau trang sua dai 12 cm, rong 7 cm va can nang loi 350 grams.  Trung ap tu 32 den 45 ngay moi no ra con.  Thien Nga moi no nang loi 200- 300 gram.  Au nhi Thien Nga bay duoc khi can nang 7 ki-lo.

          Nho co ngoai hinh de nhin ma loai nguoi gan cho chung toi nhieu my tu dep de.  Nao la chung toi chung thuy, doc the.  Nao la chung toi bieu tuong cho sac dep, su duyen dang, su tan tuy, su thanh khiet.  Hinh anh chung toi boi loi hay bay bong tren Troi xanh phan anh su yeu chuong Tu Do cua dong Cygnus chung toi.    Trong van hoa Celtic Thien Nga la bieu tuong cua su thanh khiet va tinh yeu.  Trong Leviticus 11: 18 va Deuteromy 14: 18 co de cap den nhung loai chim khong duoc an nhu dai bang, qua, dieu, chim cu, ken ken chang be, bo nong, hai au... nhung khong thay tu ngu nao lien quan den dong Cygnus chung toi ca. 

          Loai nguoi it an thit Thien Nga chung toi.  O diem nay loai nguoi to ra thieu thanh that voi chinh ho.  O Anh nguoi ta quay chung chung toi.  Thit chung toi la thuc an cua vua chua o Anh duoi trieu vua Henry VIII (1491- 1547) va nu hoang Elizabeth I (1533- 1603).  Nam 1482 mot Dao Luat ve Thien Nga duoc ban hanh minh dinh Thien Nga la tai san cua trieu dinh.  Viec an va san bat Thien Nga bi nghiem phat nhu pham toi hinh. 

          O Hoa Ky nguoi ta xem Thien Nga chung toi la ke tan cong ho khi den gan o trung cua chung toi.  Nao la Thien Nga pha hai mua mang.  Nao la Thien Nga tan cong cac loai chim muong khac v.v.  Tho san Hoa Ky ban giet va lam thit chung toi nhu da doi xu voi cac anh chi Ga Tay.  Ho xao nau thit Thien Nga nhu xao nau thit Ga Tay vay.

          Trong huyen thoai Hy Lap  co chuyen nu Than Leda va Thien Nga.  Chuyen tinh nay da thanh tho.  Theo huyen thoai Leda la me cua nhieu nguoi con dep de va qui phai ke ca nguoi dep Helen thanh Troy.  Leda la vo cua Tyndareus, vua Sparta.  Nhung cac con dep va sang trong vua noi khong phai la con cua Tyndareus ma la con cua Than Zeus hoa than thanh Thien Nga .  Chinh nguoi dep Helen thanh Troy ra doi tu trong mot cai trung Thien Nga.

          Trong huyen thoai La Ma Thien Nga rat thieng lieng voi nu Than Venus, nu Than tinh yeu.

          Loai nguoi ket noi Thien Nga voi tinh yeu, van chuong, am nhac va thi ca.

          Nha soan nhac Nga Pyotr Ilyich Tchaikovsky (1840- 1893) noi tieng voi tac pham Swan Lake ra doi nam 1876.  Nam 1925 Anna Pavlova duoc toan the gioi biet den nho dieu vu ballet voi Cai Chet cua Thien Nga (The Dying Swan) trong Swan Lake.

          Nguoi Anh goi Thien Nga chung toi la Swan.  Swan co nghia la nguoi co ve dep dac biet.  Swan cung co nghia la nguoi co giong ca ngot ngao, mot thi si thien tai.  Chu Swan ham nghia tat ca nhung gi tot dep va qui gia.  Theo ngon ngu co thi Swan chi mien Nam va mien Trung Tay Hoa Ky.  Dong tu To Swan co nghia la the; bao dam.

          Trong thuc vat hoc co nhung loai phong lan duoc goi la phong lan Thien Nga dong Cycnoches thuoc gia dinh Orchidaceae nhu Cycnoches aureum, Cycnoches barthiorum, Cycnoches amparoanum, Cycnoches chlorochilon v.v.  Loai phong lan nay duoc tim thay nhieu o Nam My.  Hoa goi la Swan flowers (Hoa Thien Nga). 

          Trong thien van hoc co sao Cygnus (sao Thien Nga).  Cygnus la chom bac tinh ve phia tay nam chom sao Draco (Long Tinh) (Draco: Rong- La Tinh).  Ngoi sao sang trong chom sao Cygnus (Thien Nga) la sao Deneb.

          Nguoi Viet Nam it biet ve dong ho chung toi nhung o Sai Gon truoc nam 1975 co hieu bot giat Thien Nga.  Cac du thuyen sang trong cua loai nguoi thuong co hinh dang Thien Nga.  Loai nguoi nhat la nguoi A Dong cho rang Thien Nga la loai thuy dieu   chung thuy.  Hinh anh cap Thien Nga boi loi thanh thoi duoi mot chiec cau co xay bang da trong hoang cung Nhat o Tokyo duoc xem la buc anh dep, tho mong, trang trong va qui phai.

          Tren the gioi co nhieu dia danh co chu SWAN tuc Thien Nga nhu: Song Swan o Uc Dai Loi; thanh pho Swancombe o Anh noi nguoi ta tim thay so nguoi tien su (homo sapien steinheimensis); Swansea o Anh va o Massachusetts, Hoa Ky; Swanton o Ohio v.v.

          Den day chung toi xin lan luot trinh bay ve mot than thuoc gan cua chung toi theo su uy quyen cua ho.  Do la dai gia toc NGONG.

NGONG

          Nguoi ta de nham lan Thien Nga va Ngong.  Theo ten Han- Viet, Nga la Vit va cung la Ngong.  Chi khac voi Thien Nga bang chu Thien ma thoi.  Thien Nga to lon, co dai va mac quan ao dai luom thuom va sang trong hon Ngong.  Cung nhu Thien Nga su phan biet Ngong nam va Ngong nu rat kho ngoai tru can cu vao kich thuoc dau, co va trong luong. Ngong nam nang can; dau va co to hon Ngong nu.     Nguoi Anh goi cac chi Ngong la Geese, cac anh Ngong la Ganders va cac chau la Goslings.  Nguoi Phap goi cac chi Ngong la Oies; cac anh la Jars va cac chau la Oisons rat minh bach.

          Ngong co hai mau: ngong trang va ngong mau hung do nhat, xanh, trang, xam.  Ngong mac quan ao trang co mo vang, chan mau hong.  Ngong mac quan ao nhieu mau sac va co chan den.  Nhu Thien Nga chung toi Ngong loi rat nhanh va bay rat xa.  Thien Nga va Ngong deu boi bang mot chan.  Chan kia gat sau duoi nhu banh lai khi ngong muon doi huong theo dong nuoc.  Cac anh chi Ngong deu lon tieng am i nhung tieng keu cua cac anh van lon hon tieng keu cua cac chi.  Thi giac va thinh giac cua Ngong rat tot mat du mat Ngong rat nho.  Chinh nho vay ma nguoi Viet Nam nuoi Ngong de giu nha thay cac anh chi Khuyen.

          Co 29 dong ho Ngong khac nhau tren the gioi.  Tat ca deu thuoc dai gia dinh Anatidae.  Dai cuong co cac dong chinh sau day:

-  dong Anser (long xam).  Anser cygnoides la dong Ngong Thien Nga o Dong A.  Giong Ngong nay rat to con

-  dong Branta (long den hay da sac).  Ngong Canada mang ten khoa hoc Branta canadensis.

-  dong Chen nhu Chen caerulescens (long trang toat)

-  Ngong mac quan ao nua trang nua den, chan hong o Uc Dai Loi mang ten khoa hoc Anseranas semipalmata.  Loai ngong nay ngu tren cay nhung lam o duoi dat va mom thuc an cho ngong con thay vi vat thuc an trong o d cac ngong con tu gianh giut ma an.

-  Ngong ti hon (Pygmy goose) o Phi Chau  mac ao quan rat dep vi co nhieu mau hung do, trang, xanh va doi khi vang nua.  Loai Ngong nay giong vit hon la Ngong ve hinh dang, mau sac lan kich thuoc nho be.  Ten khoa hoc cua loai Ngong ti hon nay la Nettapus auritus. 

          Chieu dai trung binh cua Ngong xe dich tu 60- 120 cm;  Canh xoe  tu 83 den 170 cm; van toc bay cua Ngong loi 90 km/ gio.  Trong luong trung binh cua cac anh chi Ngong xe dich tu 3 ki-lo den 9 ki- lo.

          Tuoi tho cua Ngong song trong trang thai hoang da keo dai tu 10 den 15 nam.  Neu song trong so thu tuoi tho co the len den 40- 50 nam.  Doi song o trai chan nuoi rat ngan ngui va bat hanh vi bi cuong ep an de len can cho loai nguoi ban thit va gan.

          Xa hoi Ngong la xa hoi da the.  Nhung Ngong noi tieng la loai dong vat chung tinh.  Cac chi Ngong co quyen tu do lua chon nguoi yeu ly tuong cua minh va chung song voi anh Ngong duoc chon.  Neu vi hon phu nay mat tich vi bi Chon Cao bat coc hay bat cu vi ly do gi khac, chi Ngong tai gia va chung thuy voi vi hon phu moi.

          Thanh nien Ngong len 02 hay 03 tuoi bat dau nghi den chuyen yeu duong de bao ton dong giong.  Khi da bat cap va co thiep anh Ngong phai bao ve  cac chi tu chanh that den the thiep.  Cac anh phai ‘mot mat mot con’ voi cac anh Ngong khac mon men den lanh dia cua cac anh de dom ngo the thiep cua cac anh.  Sau nhung giay phut hanh phuc ngan ngui, cac anh Ngong phai lo xay o bang la cay, co, rom ra hay nhanh canh nho de cac chi sinh.  Moi chi Ngong sinh tu 5 den 10 trung.  Trung Ngong lon gap 1.5 trung vit nhung nho hon trung Thien Nga.  Sinh xong, cac chi Ngong ap trung.  Cac anh Ngong nam gan o canh chung o.  Cac anh san sang tu chien voi Chon Cao, Raccoon, Cho Soi va ca voi tho san cua loai nguoi nua.  Trung ap tu 30 den 35 ngay thi no.  Au nhi duoc cha me cham soc ky luong.  Me suoi am.  Cha bao ve an ninh va day cach an uong, cach tim vung co ngon, co nuoc trong de tap boi loi.  Cha me Ngong an co, hot, cu, re cay, con trung, so oc.  Khac voi nhung gi nguoi Viet Nam noi ve gia toc Ngong.  Ho khong an chay nhu nguoi Viet Nam tuong ma an tap nhung thuc an chu yeu van la thuc vat.  Cha me Ngong huong dan con  thay long vao tuan thu hai sau khi vo vo trung chao doi.  Den tuan thu 10 thi cac au nhi da co day du long duoi, long canh de tu tuc boi loi, bay nhay de tu kiem an.  Do la luc cha me chung xa chung.  Vao mua dong Ngong Canada tam roi vung bang gia de bay ve phia nam.  Ho den Hoa Ky hay Me Tay Co.  Nhung Hoa Ky la noi ho thich song nhat vi co day du thuc an, an ninh duoc bao dam 100% ngoai tru bi tai nan giao thong tren duong pho.  Mot hom co chi Ngong Canada dan mot dan con di tren xa lo.  Xe co phai ngung lai cho cac au nhi bang qua duong.  Canh sat duoc thong bao de den dua me con chi Ngong ve noi an toan de ho duoc an uong, bao ve va cham soc suc khoe day du.  Nhung neu xuong Me Tay Co thi tat ca nhung dieu noi tren co the trong vang tham chi mang song cung khong duoc ven toan.  Nhieu gia dinh Ngong Canada chon Hoa Ky lam que huong  sau khi sinh de nhieu con cai o do.  Va lai nghi den nhung chuyen bay xa ngan dam ho cam thay ngao ngan nhu the nao ay!  Ho da chon Hoa Ky la noi cu tru va que huong voi  y nghi tam thuong la noi nao co TU DO va SU SONG noi do la QUE HUONG.  Neu noi do mat vao tay ke du va tan doc thi TU DO va SU SONG cung mat theo.

          Khap noi tren dia cau nguoi ta deu lap trai nuoi ngong de lay long va thit.  Loai nguoi khen thit Ngong Toulouse ngon hon cac loai thit Ngong khac.  Nguoi Phap nuoi Ngong va cang hong ho nhoi nhet thuc an vao mieng cac anh chi Ngong den nghet tho.  Ho cho rang lam nhu vay la thuc day cho Ngong mau lon, cho nhieu thit nhat la cho gan beo ngon.  Nhan loai de cao mon pate gan Ngong beo.  Do la mon pate de foie gras noi tieng cua Phap.  Vi mon nay ma bao nhieu sinh linh nha ho Ngong lan luot nga guc.    Ho an Ngong quay, pate gan.  Long Ngong  dung de trang tri, lam quat, nhoi vao goi, det to de may quan ao mua Ha.  Ngay xua long Ngong duoc dung lam viet.  Chu Plume co nghia la cai long va cay viet trong tieng Phap.  Mo Ngong duoc dung lam dau thoa bop.  Ket hop voi turpentine (nhua thong) thoa len nguc tri ho, cam, te thap.

          Ngong trang Sichuan (Tu Xuyen) sinh san rat cham nen dan so cang ngay cang it dan.  Loai nguoi nghi den viec thu thai nhan tao cho cac chi Bach Nga Si Chuan nhung ket qua van chua duoc kha quan nhu mong moi.

          Tu 3000 nam truoc day Ngong Anser anser long xam da co mat o Ai Cap.  Nguoi Ai Cap co va nguoi Trung Hoa xem cac anh chi Ngong nhu su gia  cua Troi va Dat.  Nguoi Trung Hoa  va nguoi Viet Nam xem Ngong la loai thuy dieu chung thuy.  Trong dam cuoi ngay xua luc nao cung co hai nguoi om Ngong:  mot nguoi om mot anh Ngong va nguoi kia om mot chi Ngong nhu mot loi chuc tung cap vo chong moi cuoi duoc chung thuy voi nhau.  Nguoi Viet Nam con cho rang loai Ngong co can tu nen khong an tom tep.  Nhieu nguoi khong an thit Ngong vi  goi Ngong la ‘Thien Nga’ tuc la Ngong cua Troi!  Tuy noi vay nguoi Trung Hoa va Viet Nam rat thich an Ngong quay.   Phu nu sinh con kho nuoi duoc cho an trung Ngong luoc!  Mot nha lanh dao Trung Hoa khong an thit Ngong ma chi an gan chan Ngong de duoc bo gan.  Cach an cung khong don gian.  Nguoi ta xay mot cai lo khong lo.  Tren mieng lo co ca mot cai nap to bang kim khi.  Quanh cai nap co vong rao cao de khi tha ngong vao Ngong khong chay ra khoi cai nap kim khi khong lo nong buc vi dan nhiet cua than, cui bung chay duoi lo.  Vi nong Ngong phai no luc chay.  Do la luc nguoi ta lam thit cac anh chi Ngong co gang chay de tranh suc nong cua nap lo.  Nguoi ta chat hai chan cua  cac anh chi ay,  lay gan bien che thuc an cho lanh tu.  De co mot chen gan Ngong nguoi ta phai giet hang tram anh chi Ngong.  Hang tram ki- lo thit bi vat di.

          Trong huyen thoai La Ma Ngong la vat thieng cua nu Than Juno, Than anh sang, hon nhan, sinh san.  Do la nu Than phu ho cho thanh La Ma. 

          Trong huyen thoai Hy Lap, Ngong duoc lien ket voi Bac Phong (Gio Bac).  Dieu nay dung voi nguon goc xuat phat cua Ngong tuc Nga va su tien lieu thoi tiet (mua Dong lanh leo sap den).

          Ngong la vat to cua Dong Chi doi voi nguoi Da Do o My Chau.  Nguoi Da Do co kinh nghiem ve thoi tiet  nhat la dong tiet qua su di chuyen cua anh chi Ngong Canada Branta canadensis.  Khi Ngong Canada  di ve huong Nam vao thang 08 (August) thi mua dong nam do se khac nghiet vo cung.

          Nguoi Welsh tin rang Ngong de mot trung mem va mot trung cung thi tai loc trong nha duoc phu tuc doi dao.

          O Bac Phi nguoi ta an thit Ngong vao dau nam de co mot nam moi tot dep.

          Nguoi Do Thai thoi Trung Co cho rang nguoi giet Ngong vao giua thang 12 va giua thang 02 se bi qui hai.

          Nguoi Anh tin rang an thit Ngong vao ngay Thanh Michael tuc ngay 29 thang 09 thi khong so thieu hut tien bac.

          Loai nguoi goi mot cach ngao nghe la Ngong trong, Ngong mai hay cao hon mot bac la Ngong duc, Ngong cai.  Trong ngon ngu cua Viet Nam nhung tu TRONG, MAI danh cho loai vat thap.  DUC, CAi  danh cho dong vat cao nhu Trau, Bo, Heo, Ngua, De, Truu....TRAI, GAI chi danh cho loai nguoi ma thoi.  Qui vi thay khong, ngon ngu cua loai nguoi day mau sac ky thi.

          Nguoi ngo ngao duoc vi voi con Ngong duc.

          Chu Goose (con Ngong) cua nguoi Anh cung am chi ke ngu si, dan don.

          Nguoi Viet Nam noi ‘noi da ga’.  Nguoi Anh noi noi da Ngong (goose flesh- Flesh: thit).

          Quan linh Duc Quoc Xa di dien hanh theo chan Ngong day gay han.

          Tren dao Newfoundland  o mien dong Canada co mot tram hang khong noi cac phi co xuyen Dai Tay Duong dung lai de do xang.  Do la Goose Bay.  Tren dao Newfoundland co thanh pho Gander.

          O South Carolina, Hoa Ky, co thanh pho Goose Creek.

          Trong De 40 con Ngong mang so 3 truoc anh chi Oc (so 2) va anh chi Cong tuc Khong Tuoc (so 4).

          Trong thuc vat hoc co nhieu cay co mang chu ‘goose’ cua tieng Anh nhu: 

-  Gooseberry tree tuc cay chum ruot Phyllanthus acidus

-  Goosefoot tuc Hy thao Chenopodium album

-  Goosegrass tuc Co nem Galium aparina

-  Goose wort tuc Khoai lang Tay Tang Potentilla anserina.

-  Nga Bat Thuc Thao la biet danh cua Co The hay Cuc Man vi Ngong, vit khong an co nay.  Ten khoa hoc cua co the la Centipeda minima.

          Trong Thien Van Hoc co chom sao Vulpecula va Anser (Chon Cao va Ngong).  Sao sang la sao Anser (Ngong- Nga Tinh).

          Trong Thanh Kinh Ngong cho loai nguoi nhieu bai hoc qui bau ve:

*  Lanh Dao (Ngong dau dan.  Khi vi nay moi met thi co vi dau dan khac thay the ngay)

*  Tinh Than Hop Quan (song va di chuyen co dan)

*  Nang Do va Hop Tac theo phuong cham: Hai (2) manh hon Mot (1) (luon luon song co cap.  Nam, nu Bach Nga hay Hac Nga deu khong thich song co don)

*  Co Vo va Khich Le (tieng keu vang ren cua Ngong)

*  Thang Tien Dung Huong (doi hinh cu V nhu mui ten bay)

*  Tien Lieu de tranh dieu xau xay ra (di chuyen sang vung am truoc khi mua dong gia buot den)

          Cau chuyen Chiec Ao Long Ngong cua My Chau, con gai vua An Duong Vuong, vao nam 207 truoc Tay Lich la mot trang bi su, den toi, dam mau va dam le da dua que huong vao vong no le cuong lan Bac quoc tren 11 the ky.  Vua An Duong Vuong lan cong chua My Chau khong the vo toi truoc canh bi tham lich su nay.  Chao To (Trieu Da) tung dem quan toan xam chiem nuoc Au Lac nhung that bai.  The ma An Duong Vuong ket nghia thong gia voi ong ta va cho con trai Chao To o trong nha de dom ngo noi tinh nuoc Au Lac nhat la tim hieu ve cay no Than.  Vua An Duong Vuong khong cham lo viec nuoc ma chi y lai vao cai ‘lay no’ va su tro giup cua Than Kim Qui trong viec quoc phong.  Mot loai vo khi quan trong nhu vay ma de cho cong chua My Chau biet va dan  nguoi chong di chung vao xem va trao cai no gia ma khong he hay biet.  Vua An Duong Vuong va cong chua My Chau dang khen hay dang thuong o cho nao khi dat nuoc va dan toc dam chim duoi got giay ngoai nhan tren 11 the ky (207 tr. T.L- 111 tr. T.L roi 111 tr. T.L- 938 sau T.L) ?  Vua An Duong Vuong va cong chua My Chau dang thuong hay dan toc Viet Nam va dat nuoc Viet Nam dang thuong? Thien Nga chung toi xin co chut y mon ve van de te nhi nay. 

          Hai anh chi Ngong trang (Bach Nga) la de tai xuong hoa thi van giua su Ly Giac (Lee Kio) cua nha Tong va su Do Phap Thuan tuc Lac Thuan gia lam nguoi cheo thuyen dua su vao Hoa Lu.  Thay hai anh chi Bach nga loi duoi song Lee Kio xuat khau hai cau tho:

Nga nga luong nga nga

Nguong dien huong thien nha.

          dich:

Song song ngong mot doi.

Ngua mat ngo ven troi.

Nguoi cheo do Do Phap Thuan tiep hai cau tho cua Lee Kio bang hai cau tho doi dap:

Bach mao pho luc thuy

Hong trao bai thanh ba.

          dich:

Long trang phoi dong biec,

Chan hong quat song xanh.

          Chung toi tam dung bai tran tinh cua Thien Nga va Ngong o day.  Truong Lao Vit Xiem se trinh bay voi qui vi ve Vit trong bai thuyet trinh ke tiep.  Chuc loai nguoi cang ngay cang bot hung hang va mau thuan.  Mot mat qui vi de cao dong toc chung toi voi nhung my tu dep nhat ma qui vi nghi ra.  Mat khac qui vi ha sat va dua thit cua than thuoc chung toi vao bung qui vi khong mot chut thuong tiec.  Chuc qui vi co nhung giac ngu khong co ac mong.

De nhat Thien Nga Lao Boi.