NOI LONG CUA VIT PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

Cac em than men,

An Tet Duong Lich xong thi co chao Vit.

Tu day se co nhieu loat bai ve dong vat. Ta nhin chung va chung nhin ta nhu the nao.

Bai nay NTMai doc truoc vi Mai van nho Vit quay duong Ton Tho Tuong va vit luoc Thanh Da.  Le Quang Thanh thi nho cac quan Orange County nhieu hon.

Rat vui chao don cac em Thy Nam (Phap), Pham Ngoc Ninh (VN),  Tuyet Trinh (San Diego) sau cac em Bui Thi Quy (Fremont) va Nguyen Thi Thap (Santa Ana).  Hien co trong danh sach la hoc vien cac truong:

- Ly Thuong Kiet

- Bo De Binh Duong

- Chan Phuoc Liem

- Mu Xanh Pham Van Tien (em)

- Nghe Nguyen Viet Duc (em)

Chuc cac em Van Su Lanh trong nam moi (2016)

Thay Lan

phamdinhlan (david)

NOI LONG CUA VIT

PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

          Toi la Truong Lao Vit Xiem Viet Nam.  Hom nay toi han hanh trinh bay ve than the  va noi long Vit toc.  Chung toi la thuy dieu thuoc Nga toc nhung chung toi phai dung nom na la Vit toc vi so nham lan voi nhung than thuoc qui phai, thanh cao va sang trong cua chung toi la Thien Nga va Ngong.

          Vit Xiem chung toi la thuy dieu to lon nhat cua Vit toc.  Chung toi thuoc chi toc Cairina khac voi hau het cac anh chi Vit khac ma qui vi thay tren the gioi hien nay nhu Vit Bac Kinh, Vit ta, Vit Tau, Vit Lu Tong (Luzon o Phi Luat Tan), Vit Nuoc v.v. 

          To tien cua cac anh chi Vit nay la Vit Nuoc con goi la Vit Troi hay Le Le trong chuyen Nguoi Chong Ngu cua nguoi Viet Nam.  Nguoi Anh goi la mallard; nguoi Phap goi la colvert.  Ten La Tinh cua Vit Nuoc la Anas platyrhynchos.  Cac anh chi Vit ma qui vi thay ngay nay la Vit Nuoc pha chung duoc thuan hoa nen ten cac anh chi ay la Anas platyrhynchos domesticus.  Loai nguoi goi cac anh chi ay nhu sau:

Quoc Gia      Vit Nam         Vit Nu           Vit Au Nhi

Anh               Drake           Duck             Duckling

Phap             Canard         Cane            Caneton

          Toi xin trinh bay ve chi toc Cairina cua chung toi truoc va se noi ve chi toc Anas sau. 

          Ten La Tinh cua Vit Xiem cua chung toi la Cairina moschata thuoc gia dinh Anatidae.  Nguoi Anh goi chung toi la Muscovy Duck, Barbary Duck, Musco Duck (Musco: Reu- La Tinh.  O day la hai am dau cua chu Muscovy).  Nguoi Phap goi chung toi la Canard musque (Vit Xa), Canard de Barbarie.  Nguon goc chi toc chung toi khong phai la Moscow cua Nga, hay duyen hai Barbary o Bac Phi nhu ten goi vua thay.  Chung toi an nhieu muoi lam.  Co noi nguoi ta con goi chung toi la turkey duck nhung khong co nghia la chung toi goc o Tho Nhi Ky ma nguoi ta cho rang chung toi la Vit lai voi Ga Tay!!  Con nguoi Viet Nam goi chung toi la Vit Xiem cang khong noi len nguon goc that cua dong ho Cairina cua chung toi.  Cac nha dong vat hoc cho rang nguon goc to tien dong Cairina o Brazil hay Me Tay Co.  Nhieu than thuoc cua chung toi song o Florida.  Nhung tai sao nguoi Viet Nam noi chung toi goc o Xiem? 

          Nguoi Tay Ban Nha chinh phuc Me Tay Co vao the ky XVI.  O Dong A ho chinh phuc quan dao Philippines (ten cua hoang de Philipp II) nam 1565.  Co the Vit Muscovy duoc dua tu Me Tay Co sang Philippines.  Tu do to tien chung toi duoc dua sang Ma Lai roi Xiem La. Nguoi Viet Nam tiep xuc voi Xiem La tuc Thai Lan ngay nay vao thap nien 1780 trong thoi ky noi chien giua ho Nguyen va nha Tay Son.  Nguyen Anh va doan tuy tung chay sang Xiem lanh nan va cau vien voi vua Xiem.   Giong Vit Muscovy den Viet Nam tu Xiem som nhat la vao nam 1784.  Tien nhan chung toi mang ten Vit Xiem vi, theo nguoi Viet Nam, chung toi duoc du nhap tu Xiem.

          Trong trang thai hoang da  tien nhan chung toi dau tren cay nhu chim.  Chung toi co doi canh dai va co the bay 01- 02 km.  Dong Cairina chung toi mac ao den, xanh, trang.  Cung co  nhung than thuoc gan cua chung toi mac ao trang toat.  Nam, nu deu cung mot mau ao.  Su phan biet nam , nu can cu vao trong luong, dau, co va mong do tren mo.  Vit Xiem nam to lon, giong khao khao, mong do va day.  Dau va co rat to.  Duoi Vit Xiem nam tuong doi dai hon duoi Vit Xiem nu.

Phai                        Chieu Dai                Trong Luong

Vit Xiem nam           75 cm                     4- 7 ki-lo

Vit Xiem nu              65 cm                     3- 4.5 ki- lo

          Chung toi song bang rong, beo, co non, hot, con trung, so, oc.  Ke thu cua chung toi la Chon Cao, Ca Sau, Dieu Hau.  Chuot thuong quay pha con cai chung toi, gay so hai cho cac chi Vit khien cac chi tam ngung sinh san vai ngay lien tiep.  Hay gay go voi cac Vit Xiem nam la may anh Ga Noi hung hang, hieu chien va hieu thang.  Cac anh Ga Noi chi an hiep cac anh Vit dong Anas cho gap Vit Xiem nam chung toi thi lam sao cac anh ay thang noi.  Khong ke suc voc va vo thuat, cac anh Ga Noi con thua cac Vit Xiem nam o cac mat sau day:

1.  cac anh Ga Noi nong nay (huyet nhiet), hao thang nen chua biet nguoi, biet ta.  Cac anh Vit Xiem nam binh tinh (huyet han) nen du tri sang de do xet nhuoc diem cua doi phuong.

2.  Vit Xiem co the loi duoi nuoc va dau nhau duoi nuoc.  Ga Noi rat so nuoc vi khong biet loi.

3.  Vit Xiem biet bay nen ap dao Ga Noi de dang.  Noi xa hon Vit Xiem nam chung toi la Hai. Luc va Khong Quan.  Cac anh Ga Noi chi la Luc Quan ma thoi.

          Chung toi se noi ve ke thu dang so nhat cua chung toi sau.  Chac chan qui vi biet do la ai roi.

          Toc Vit Xiem chung toi lap gia dinh khi duoc 28 tuan tuoi.  Moi Vit Xiem nam co tu 04 den 07 the thiep.  Nhung ho khong song co cap nhu Ngong hay Thien Nga.  Cac chi Vit Xiem co the ai an voi cac anh Vit Xiem khac.  Cac chi tu lo lieu viec lam o va ap trung.  Moi chi Vit Xiem co the de toi da 20 trung.  Cac chi ap trung rat ky va thuong thuong  ket qua trung no ra con dat tu 90- 100%.  Trung Vit Xiem ap tu 32- 35 ngay moi no.  Vit Xiem ao trang co con moi no mau vang, mo vang cam, chan do hong.  Cac chi Vit Xiem ao da mau co con moi no mac ao co dom den, dom vang; mo den, chan den. 

          Ve phuong dien kinh te loai nguoi nuoi Vit chi toc Anas co loi hon nuoi Vit Xiem chung toi.  Co le chung toi an qua manh lai de chet moi khi thoi tiet thay doi hay co gio lanh.  Nguoi Viet Nam noi chung toi bi mac toi.  Cac nha chan nuoi nhan xet tinh trung cua cac anh Vit Xiem can coi nen co nhieu trung bi ung thoi.  Viec thu tinh nhan tao cho cac chi Vit Xiem khong co ket qua lon nhu cho cac nu Ke toc.  Do la nguyen nhan sut giam dan so cua chi toc Cairina chung toi.

          Cac anh chi Vit chi toc Anas nho con hon chi toc Cairina cua chung toi.  Nhung dan so cac anh chi ay rat dong dao va duoc loai nguoi nuoi trong trai de lay thit, trung va long.  Truoc kia long vit duoc dung de tao mot loai to re tien.  Cac anh chi chi toc Anas mac  hai mau quan ao:

-  quan ao trang:  Vit ta, Vit Bac Kinh.  Thuc te Vit ta la Vit Bac Kinh (Peking Duck) mang ten La Tinh Anas boschas, Anas platyrhynchos, Anas domestica v.v.  Viec phan biet  Vit nam, nu can cu vao: trong luong, dau, co to (nam), tieng keu to (nam), duoi co long  nhu toc quan (nam).  Hau het Vit thuoc chi toc Anas khong biet bay.  Trung Hoa la quoc gia nuoi nhieu Vit Bac Kinh va noi tieng ve viec ap trung Vit bang trau hay lam hot vit muoi de an voi chao trang.  Phi Luat Tan co  nhieu trai chan nuoi Vit Bac Kinh.  Viet Nam thuong nuoi Vit di chuyen tu vung nay den vung khac de an lua sot sau mua gat hon la lap trai nuoi Vit.

-  quan ao nhieu mau sac nhu Vit nuoc:   Vit Tau la mot loai vit mac quan ao mau hung do nhat, xanh trang.  Vit Tau nhe can.  Vit Lu Tong tuc Vit Phi Luat Tan Anas luzonica mac quan ao sac so giong mau quan ao cua Vit Nuoc hon Vit Tau.  Loai Vit Lu Tong (dao Luzon) nay hien nay con song sot lai rat it.

          Vit Bac Kinh de rat nhieu.  Trung binh mot chi Vit Bac Kinh de loi 200 trung trong nam!  Vit ta va Vit Tau khong co o ro ret.  Do do nguoi ta phai di luom trung Vit hang ngay va chon nhung trung co trong de ap vi Vit ta khong ap trung nhu Vit Xiem.  Truoc khi co may ap trung, nguoi ta ap trung bang trau.  Trung Vit chi toc Anas ap tu 28 den 30 ngay thi no.  Au nhi Vit Bac Kinh mac ao mau vang tuoi rat dep.  Au nhi Vit Tau mac ao co dom den, dom vang; mo va chan den.

          Vit Bac Kinh nuoi o trai cho 450 grams thit sau khi an 01 ki-lo thuc pham.  Vit nuoi loi 40 ngay thi can duoc 3 ki- lo.  Do la luc ho bi dua len xe van tai cho den lo sat sinh.

          Giua loai nguoi va Vit toc khong an khong oan.  Thay thuoc Trung Hoa che thit chung toi han nen khong bao gio khuyen binh nhan cua ho an thit chung toi.  Tren thuc te nguoi Trung Hoa nuoi va an thit dong ho chung toi nhieu nhat.  Nao la Vit tiem Bac Kinh.  Nao la Vit quay.  Nao la chan Vit hap, Vit hap chao do v.v. 

          Nguoi Viet Nam giet chung toi bang cach vat mo hay cat co de lay huyet chung toi lam tiet canh an cho bo mau.  Giet cac than thuoc chung toi xong ho nhung than the cac anh chi ay vao nuoc soi de nho long.  Ho vua nho long  Vit vua than phien Vit co nhieu long con kho nho.  Nho long xong ho mo bung cac anh chi Vit va dung nuoc tam goi sach cac anh chi Vit chet nam bat dong va bo ho vao mot cai noi nuoc soi khac de luoc cho thit thuc su chin khong con mot vet mau moi dem ra chat tung manh nho.  Do la mon thit Vit nuoc mam Gung an voi Ngo Om Limmophila gratissima va chao.  Truoc nam 1975 cac quan thit Vit noi len tren duong Hong Thap Tu, Sai Gon, hap dan nhieu thuc khach moi buoi chieu sau gio lam viec moi ngay.  Vit quay duoc bay ban o Cho Cu, Hang Xanh, Tan Dinh, duong Ton Tho Tuong, Cho Lon.  Cac tay nhau vua an thit Vit vua uong bia va giai thich nhung yeu to bat kha phan ly khi an thit Vit dai de nhu:  thit Vit han nen can phai co Gung,  Ngo Om, ruou bia che ngu han tinh cua thit Vit.  Trong mon tiet canh nguoi ta dung nhieu gia vi co nhiet tinh de khu mui tiet canh va trung hoa han tinh cua Vit nhu: Gung, Ot, Tieu So, la Chanh non.  The la chung toi hoc duoc nhieu dieu noi cac tay nhau cua loai nguoi.  Cang say triet ly cua ho cang tham sau va an ninh cua Vit toc bi de doa nang ne. 

          Nha ngheo o Viet Nam luoc trung Vit dam nuoc mam Toi, Ot, giam (hay Chanh), duong de an com voi rau luoc hay bau luoc.  Hot Vit hoa voi nuoc mam, Hanh, Tieu danh cho trong trang va trong do quyen lai nhau roi chien chin de an com.  Doi khi nguoi ta chien hot Vit hoa voi nuoc mam, Tieu voi Bau bam nhuyen hay Kho Qua thai nhuyen.  Hot Vit  cung duoc xao nau, hap voi nam moi, nam rom.  Khi con song Vit toc chung toi biet anh chi Hanh La nhung khong biet cac anh chi Tieu, Gung, Ngo Om, Cu Cai Trang, Kim Cham.  Vay ma khi chung toi chet cac anh chi ay luon gan bo voi chung toi.  Neu cai chet cua chung toi khong vinh quang nhung no cung la cai chet thom tho.  Cu nhin nhung cai chet oai hung cua anh chi Vit o cac lo quay tren duong Ton Tho Tuong, Cho Lon, thi ro.

          Khong biet hot Ga bo hon hot Vit hay hot Vit bo hon hot Ga?  Trong trang bo hay trong do bo?  Cai nao hot Vit cung nhieu hon hot Ga tai sao hot Ga dat tien hon hot Vit o Viet Nam?  Neu hot Ga bo hon tai sao nguoi ta an hot Vit lon voi rau ram ma khong an hot Ga lon?  Nguoi Phi Luat Tan rat thich an hot Vit lon ma ho goi la baloot.  Tu cuoi thap nien 1970 nhieu nguoi Viet Nam vuot bien den Phi Luat Tan.  Tu do nguoi Phi Luat bat dau an hot Vit lon voi rau ram nhu nguoi Viet Nam.  Hot Vit lon la mon an duoc ua thich o Nam Bo.  Do cung la mot mon do nhau duoc nhieu nguoi huong ung tren duong Nguyen Hue gan Kho Bac Sai Gon truoc nam 1975.  Than oi!  Au nhi Vit toc chua kip chao doi da bi loai nguoi nhai ngau nghien va khen bo duong.  De ran de nhung nu dao phu thu chuyen luoc thai nhi Vit toc nguoi ta noi nguoi giet hai thai nhi Vit toc de ban se bi bet mat.  Hinh nhu su de doa nay khong lam giam tinh trang giet hai Vit toc tu trong trung nuoc!  Nhung nguoi dau mat co phai vi luoc hot Vit lon ma dau mat khong?

          Trong ngon ngu cua nguoi Viet, chung toi chua tim thay mot tu nao noi tot cho Vit toc chung toi ca.

          Nguoi cham chap, hau dau vung ve bi vi nhu con Vit duc.

          Nguoi noi tieng lao khao bi vi voi tieng Vit Xiem trong.

          Tin that thiet duoc goi la tin Vit.

          Vit nghe sam la cum tu chi nhung nguoi khong hieu loi noi hay y tuong cao sieu

          Chay nhu Vit phan anh su nhut nhat va so hai cua dong ho chung toi.  Cum tu nay duoc ap dung cho loai nguoi nhut nhat va hay so hai truoc su nguy khon.

          Giong nhu la khoai mon long Vit khong tham nuoc.  Nen co cau:

Nuoc do la mon

Nuoc do dau vit.

day y nghia che bai, khinh bi ke dan don, li lom khong day duoc.  Loi day bay di cho khong tham vao dau oc nguoi hoc tua nhu nuoc do dau vit vay.

          Chuyen anh chong ngu di mua Vit Nuoc sao nghe nao ne qua!  Chuyen nghe co ve vo ly tren thuc te nhung nghi ky co gia tri tren ly thuyet ve nguon goc cua su thanh cong va that bai.  Mot nguoi gap dam ma thi cuoi, gap dam cuoi thi khoc, gap dam chay thi noi ‘tot doi’ tuc toi dot ma khong bi map don sao duoc?  Mot nguoi nhu vay ma dam dua tien cho anh ta di buon.  Anh ta mua dan Vit Troi va mat sach tien thi co gi la la.  Cai la la co vo khon ngoan sao lai dua het von cho anh chong lo mo nhu vay di buon.  Thuong truong con nguy hiem va phuc tap hon chien truong rat nhieu.  O diem nay ta moi thay su thanh cong khong the la su ngau nhien may rui ma phai hoi du cac yeu to:  Dung Luc, Dung Viec, Dung Nguoi va Dung Cach. 

          Loai nguoi cat co, vat mo Vit toc chung toi, nhung than xac chung toi vao nuoc soi, nho long, mo bung, xeo thit nau cho ra rut roi an.  Chung toi khong than mot tieng.  Trai lai ho an nhau xong roi bi binh va thot loi trach oan: doc nhu thit Vit.

          Vit Xiem lai la con cua Vit Bac Kinh lai voi Vit Xiem.  Do la ket qua cua moi tinh di chung giua chi toc Cairina va Anas.  Nguoi Anh goi Vit Xiem lai la Mule Duck.  Khong biet cac anh chi Vit pha chung mac quan ao co lom dom cham trang- den nay co doc chat gi ma nguoi Viet Nam ua noi cau: Doc nhu Vit Xiem lai.

          Nguoi co tuong di nhu Vit thi vat va. 

          Nguoi that bai bi vi voi con Vit que.

          Trong mot khuc hat ru em co cau:

Ma oi!  Con Vit chet chim,

Tho tay vot no, ca lim kim can tay.

Dung la chuyen hiem hoi.  Vit ma chet chim.  Ca lim kim nho be va thu dong nhu vay ma can tay.

          Trong Thien Van Hoc co chom sao Vit Nuoc- Vit Troi (Wild Duck Cluster) o phia nam sao Aquila (Dai Bang Tinh).

          Trong thuc vat hoc co:

-  Co Chan Vit tuc Rau Trai Commelina communis dung de tri khat nuoc, binh ve tim, ran can, sot, dau cuong hong, tieu viem.  O Trung Hoa Rau Trai moc gan cac mo dong nen co nhieu chat dong (Cu).

-  Cay Chan Vit tuc Mong Lung Rong Selaginella tamariscina.  Cay Chan Vit moc tren vung dat kho can tu Khanh Hoa den Binh Thuan.  Cay Chan Vit dung lam thuoc tri hoang dan, viem gan, binh tri v.v.

-  Duck weed la beo cam Lemna minor, thuc an cua Vit.  No con duoc goi la Duck’s meat. 

-  Duck wheat hay India wheat, Tartarian buckwheat tuc kieu mach Tartar.  Ten khoa hoc la Fagopyrum tataricum hay Polyganum tataricum.  Do la mot loai thao moc co la, hot an duoc; hot de ep dau; trai lam tra kieu mach.  Nguoi Trung Hoa xem do la mot duoc thao loi cho Phe kinh, Vi kinh va Dai Truong kinh va che ra thuoc Ku Qiao Mai.

          Trong quan doi Duck la quan xa hoat dong nua dat nua nuoc.

          Drake la anh Vit cung co nghia la mot loai sung dai bac nho vao the ky XVII va XVIII.

          Drake Passage la eo bien nam giua cuc nam Nam My voi Nam quan dao Shedlands, truc giao thong hang hai noi Dai Tay Duong voi Thai Binh Duong o Nam Ban Cau.

          Toi xin cham dut phan trinh bay ve Vit toc, nhung doc ac ma loai nguoi da lam cung nhu nhung loi che bai, bim nhe va phi nho cua ho doi voi Vit toc chung toi.  Hoi loai nguoi!  Cho voi che cuoi VIt toc chung toi.  Qui vi quen cau noi cua chinh qui vi:

Cuoi nguoi cho co cuoi lau.

Cuoi nguoi hom truoc, hom sau nguoi cuoi.

Ai cuoi hom thu hai se khoc hom thu sau.

          Dai dien Vit toc:  Truong Lao Vit Xiem Viet Nam.