KE TOC THAN PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

Cac em than men,

Men goi cac em bai viet ve Ke toc.  Co bai ve Taiwan II da duoc danh dau va post art2all.net.  Neu cac em muon biet ve Taiwan thi co the vao de de doc de hon vi da danh dau.  Bai Ke toc nay di sau bai viet ve Vit.

Cam on Phuong co nhiu anh ve Vit Xiem.  Chi Lien Nhu hua se soan cac hinh chup ve Vit cua album cua chi chup o nhieu quoc gia khac nhau.

Van Su Lanh

Thay Lan

phamdinhlan (david)

KÊ TỘC THÁN

PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

          Dai dien Ke toc tren hoan vu la lao Ga Noi Cao Lanh.  Lao mac chiec ao ngan de lo cai co do, to va dai.  Trong lao con trang kien lam.  Chan lao con an dau bot nghe ma lao tu thoa truoc khi trinh bay de tai Ke Toc Than.  Den hoi truong lao dap canh  va gay mot hoi dai.  Xem chung lao con nhieu sinh luc lam.  Trong lao rat tu tin va thich chien dau.  Lao yeu cau ban nhac troi ban Ke Toc Hanh Khuc va ban Ke Toc Chieu Hon Khuc truoc khi lao len dien dan.  Duoi day la bai bao cao cua dai dien Ke toc.

****

          Ke toc chung toi la dieu toc som giao tiep voi loai nguoi tu 5000 nam truoc Tay Lich o Trung Hoa, 2000 truoc Tay Lich o An Do.  Tren mo cua Pharaoh Tutukhamen (1350 truoc Tay Lich) co hinh con Ga.  Ga duoc thuan hoa o Hy Lap vao the ky IV hay V truoc Tay Lich.

          To tien cua Ke toc goc o Nam A va cac nuoc Dong Nam A.  Do la nhung vi Ga Rung mac ao do, vang, xanh, trang, den, mong do, mo vang va nhon rat uy nghiem mang ten La Tinh Gallus gallus.  Ga Rung duoc thuan hoa mang ten khoa hoc Gallus gallus domesticus thuoc gia dinh Phasianidae.  Duoi day la cach goi cua Anh va Phap ve dong toc ho Ke tuc Gallus:

Quoc Gia      Ke                Nam Ke                  Nu Ke           Au Ke

Anh               Chicken         Cock, Rooster         Hen              Chick

Phap             Poulet           Coq                        Poule            Poussin

          Quan ao nam Ke dep va luom thuom hon quan ao cua nu Ke.  Mau sac quan ao Ke toc gom co:

-  mau hon hop do, vang, den, xanh cua cac cac nam Ke trong rat dep mat

-  mau den (Ga O hay Ga Qua)

-  mau trang (Ga Ac hay Ga Ri - quan ao trang nhung mo, chan va da thit den); Ga trang

          con goi la Ga Chuoi (Bach Ke- Bach Ke Xich Chuy thoi Hau Tran) nhung chi co

          quan ao trang cho da thit khong den nhu Ga Ac.

-  mau do (Ga Dieu) (Dieu: Dao: mau do)

-  mau vang nhat (Ga Phen)

-  lom dom trang (Ga No)

          Su phan biet giua nam Ke va nu Ke tuong doi de dang can cu vao quan ao sac so va luom thuom, mong do va cao, mong vuot dai va ben nhon cua nam Ke.  Di nhien nam Ke to lon va nang can hon nu Ke.  Chi co nam Ke gay ma thoi. 

Giong           Chieu Dai                Trong Luong

Nam Ke        65- 75 cm               1.5- 3 ki- lo

Nu Ke           42- 50 cm               1.0- 2 ki- lo

          To tien cua Ke toc tren the gioi co 05 chi toc lon:

1.  Gallus gallus murghi o Bac va Dong Bac An Do

2.  Gallus gallus spadiceus o Yunnan (Van Nam), Mien Dien, Thai Lan, Ma Lai, Indonesia

3.  Gallus gallus jabouillei o Bac Bo Viet Nam, Yunnan, Hainan (Hai Nam)

4.  Gallus gallus gallus o Nam Bo Viet Nam, Thai, Lao, Cambodia

5.  Gallus gallus bankiva  tren dao Sumatra, Java, Bali (Indonesia).

          Ke toc bay duoc nhung khong bay xa (khong qua 100 m).  Thi giac, thinh giac cua Ke toc rat ben nhay.  Nhung vao buoi toi thi giac cua Ke toc bi giam rat nhieu.

          Ke toc song bang cach buoi dat de kiem thuc an nhu thoc, lua, hot, co, trung, de, kien va cac loai bo sat nho. Ke thu cua Ke toc la bon Chon Cao, Dieu, Qua, Chuot.  O Viet Nam cac au nhi Ke toc chay chui nhui ve voi me khi nghe tieng Dieu! Dieu!

          Xa hoi Ke toc la xa hoi da the.  Mot nam Ke co the co nhieu the thiep.  Ke toc thuan hoa duoc loai nguoi lot o gium truoc khi sinh.  O duoc lot bang rom hay la cay.  Moi chi Ke sinh tu 5 den 10 trung.  Trung Ga nho hon trung Vit va co mau vang- do nhat.  Nu Ke ap trung trong vong 3 tuan thi trung no.  Ga con moi no co long min rat dep.  Khi duoc 05 tuan Ga thay long.  Den tuoi 12 tuan tuc 3 thang tuoi Ga me khong con cham soc con nua.  Cac thieu nien Ke toc tu lap va tu tim bay cho minh.  Khi Ga duoc 05 thang tuoi nam, nu Ke bat dau bat cap de truyen tu luu ton.  Ngay nay, nham muc dich gia tang muc san xuat Ke nhuc, loai nguoi thanh cong trong viec thu tinh nhan tao cho cac nu Ke.  So Ga tren the gioi hien nay tren 50 ty.  Cac quoc gia chan nuoi Ga nhieu  tren the gioi xep theo thu tu sau day: Trung Quoc, Hoa Ky, Indonesia, Brazil, Me Tay Co v.v.  Ke nhuc duoc tieu thu nhieu so voi cac loai thit khac.  Vi dan toc nao, bat luan ton giao gi, cung an Ke nhuc.  Tin do Hoi Giao khong an thit Heo; tin do An Giao khong an thit Bo; nguoi Do Thai khong an thit Heo.  Nhung tat ca ho deu an Ke nhuc. 

          Loai nguoi lap trai chan nuoi Ke toc de lay thit, trung va long.  Long Ga dung de la choi, don goi hay nem.

          Xua kia loai nguoi giet Ke toc chung toi bang dao.  Ho cat co cac thieu nien Ke toc duoc 3, 4 thang tuoi.  Ngay nay loai nguoi giet va nho long dong ho Ke chung toi bang may vua nhanh lai vua bao dam sach se.  Nguoi Viet Nam dung huyet nhiet cua Ke toc de nau chao.  Than xac nam, nu Ke duoc xe nho tron voi chuoi cay non, bap chuoi, cai bap, ca rot, dam, duong.  Ke nhuc luc nao cung co cu Hanh, Rau Ram hay Rau Hung Que di kem trong mon Ga xe phay hay mon goi Ga.  Toi co hoi tien nhan chung toi ve ly do tai sao co su gan bo giua Rau Ram hay Rau Hung Que voi Ke nhuc.  Tien nhan chung toi lac dau khong biet tai sao.  Chi biet rang, thuo sinh tien, cac cu co can mo Rau Ram hay Hung Que quanh nha.  Ngay ca nguoi an cung khong giai thich tai sao ma chi an theo thong le do ong ba ho  luu lai.  Co le do khai niem han- nhiet ma ra.  Ke nhuc nhiet vi Ga rat so nuoc ma chi tam nang va tam cat ma thoi.  Rau Ram han, che ngu nhiet va tao huong thom cay nong cho Ke nhuc.  Hanh ngua cam cum, mot thu binh ma ho Ke thuong bi.  O thon que nguoi ta chat than xac Ke toc ra tung manh nho nau canh chua voi la dang hay voi thom bam, gia dau, ca bap (okra), ca to- mat, mot it me; hay xao Sa Ot hay kho Gung.  Tu khi tiep xuc voi nguoi Phap thi dan Viet Nam dung Ke nhuc de nau ra- gu (ragout) voi khoai Tay, ca- rot va dau petit pois  hay dung Ke nhuc nau ca-ri theo cach an cua nguoi An Do.  Nhung nguoi sanh ruou ca ngoi mon ngon tren than the Ke toc qua cau:

Nhat phao cau

Nhi dau cheo canh.

Gan, me Ke toc xac nho tron voi moc nhi, bun Tau, trong trang va trong do hot Ga danh tan loang cho vao la mon bac ha (doc mung) va dem chun de an voi banh phong tom Sa Dec.  Sa Dec la thanh pho lon gan sinh quan cua Ga Noi chung toi.  Trong tiec cuoi nguoi Viet Nam thuong dai thuc khach mon Ga rut xuong.  Kheo leo hon la mon Phuong Hoang Ap Trung day huong vi lan nghe thuat trang tri mon an.

          Cuoc doi Ke toc bi de doa thuong xuyen.  Buon nguoi ta cung an Ke nhuc.  Vui cung an. Co khach cung an.  Nhung ngay co trang thanh nien trai trang tu tap nhau dan ca vong co roi giet vai anh chi ho Ke de nau chao, xe phay.  Ho goi do la Vong Co Chao Ga.  Co dam gio, dam tiec, dam cuoi, dam hoi, dam ma, dam cung dinh thi Ke toc bi giet nam la liet duoi dat.  May thang Khuyen nhin Ke toc chet mot cach dung dung vi hang ngay bon chung cung ruot va can, xe cac than thuoc chung toi khong thuong tam.  Chu cua chung cho chung cai gi ngoai vai mieng xuong vung de nuoi duong su trung thanh dien cuong va mu quang cua chung! 

          Nguoi Phap thich mon Ga ro- ti, trung Ga op- la (oeuf sur plat). 

          Nguoi Trung Hoa thich an Ga xoi mo, Ga hap muoi, Ga hap cai be xanh, canh Ga chien bo.  Ho an mon phung chao (tay phuong) de duoc bo gan giong nhu nhieu nguoi an gan Ga de duoc sang mat tren co so an gi bo nay.  Nguoi Trung Hoa ham Ga Ac (Ga Ri) voi cac vi thuoc Bac de tam bo.  Nhung tai sao phai la Ga Ac?  Vi Ga Ac co hai mau:  Trang (quan ao) thuoc hanh Kim tuong ung voi Phoi (Phe) va mau Den (da thit) thuoc hanh Thuy tuong ung voi Than.   Ga duoc ham bang noi dat (Tho) co nuoc (Thuy), than cui chay bung (Hoa) va cac vi thuoc bo luc phu ngu tang (Moc).  Nhu vay noi ham Ga Ac voi thuoc Bac hoi day du Am Duong Ngu Hanh. 

          Nguoi Hoa Ky thich mon Fried Chicken Kentucky voi hinh ong gia rau.  Cac nuoc Au My con lam Ke nhuc vo hop.  Xuong cot Ke toc duoc nau rut ra lam Chicken Broth.

          Trung Ke toc chung toi la thuc an bo duong cua loai nguoi.  Nguoi ta an trung luoc, trung chien chin hay nua song nua chin.  Vao thap nien 1960 o Sai Gon nguoi ta ban trung Ga lon nhung thuc an nay khong duoc huong ung bang hot Vit lon.  O Viet Nam trung Ga dat gia hon trung Vit.  Trung Ga duoc cac ba noi tro Viet Nam dung de lam banh.  Loai nguoi nuoi Ga Co de lam cong tac truyen giong.  Ho nuoi Ga Tre va Ga Noi chung toi de chung toi danh giet dong loai bang chiec mo nhon, doi chan cung nhu da va nhung cua mai nhon doi khi con duoc trang bi bang mot luoi dao nho de giet dong loai khong thu oan doi khi cung chung mot bay bi boi mat de da nhau. 

          Ga Tre nho con, mac ao quan dep de va rong thung thinh.  Ga Noi chung toi to lon, co do, mong do, ao quan don gian.  Doi canh va doi chan cung cap.  Loai nguoi khong cho chung toi gan cac nu Ke so mat suc trong cac tran thi vo song chet voi doi thu khong thu oan truoc do.  Vi bi loai nguoi kich thich tinh hieu thang hay vi ban chat hieu chien, ham vinh quang ma Ga Noi co do quen tinh thuong dong loai?  Chi vi mieng an va su lua chon cua loai nguoi?  Cho den bay gio chung toi van chua tim ra cau tra loi cho cau hoi don gian va tam thuong do.  Chi biet rang sau moi tran danh dam nhau, ke thang bi tan phe.  Ke thua bi dua vao lo nuoc soi.  Ke thang thuc su la loai nguoi.  Ho hay noi: “Song chet mac bay, tien thay bo tui.”

          Ga Noi toi nay da gia.  Cang suy nghi cang ho then.  Vi ham vinh quang, danh du ma bi loai nguoi khich tuong, Ga Noi chung toi tuong minh la anh hung tren mat dat, ton tho khau hieu Ninh Tho Tu Bat Ninh Tho Nhuc.  Vi khau hieu day anh hung tinh nay ma mot ban Ga Noi cua toi bi mot thang Vit Xiem dim chet duoi nuoc vi gay go voi han.  Mot ban Ga Noi khac gay go voi mot thang Ga Tay to lon hon anh ta gap boi.  Hau qua anh ta chet dam mau duoi ban chan day vuot nhon cua thang Ga Tay hung ac va lanh lung!

          O A Chau, Chau My La Tinh, Tay Ban Nha  da Ga la mot mon giai tri.  Den the ky XVII thu vui nay lan rong den Anh.  Nuoi Ga da do la mot cong viec kiem nhieu tien.  Ga da hay la Ga  gioi chiu don, co the danh doc dao bang cach  gay thuong tich tren doi canh cua doi phuong roi tan cong toi tap nham vao dau co doi phuong cho den khi han gut nga hay dau don phai bo chay.  Nhung, thua qui vi, thang hay bai deu nhuc nha nhu nhau.  Nhuc nha khong phai vi thuong tich, vi co thang co thua ma nhuc nha vi canh ‘Ga nha boi mat da nhau’, vi canh danh giet dong loai Ke toc.  Du la Ga Noi, Ga Ri, Ga Tre, Ga Co, tat ca deu thuoc ho Gallus. 

          Gap luc gio lanh giao mua Ke toc bi binh chet hang loat.  Du goi la Ga mac toi hay khoa hoc hon la dich cum gia cam, tat ca deu dan den canh chet hang loat vi dich binh con te hon ca bom dan ma loai nguoi dung de giet lan nhau.  Cam on lao Pham Dinh Lan cuu hai anh chi Ke o An Phu, Binh Duong, bang la truong sinh (la song doi) Kalanchoe pinnata khi hai anh chi nay den thoi ky chay nuoc  dai va nga qui duoi nen dat.  Vua khen lao toi voi hoi lai xem lao co an Ke nhuc khong nhi?  Cau tra loi chac cung khong kho lam phai khong, thua qui vi?  Lao cho biet chi Ke de 49 trung sau khi duoc cuu song.  Anh Ke gap mua khong bo chay nhu truoc kia.  Nhung anh chi Ke khac bi binh duoc loai nguoi cho an Hanh, Toi hoac chat cac ngon chan.   Ho goi cac anh chi ay la Ga Cui neu ho may man thoat khoi Than Chet!

          Vao thoi Trung Co nguoi Phap chon nam Ke lam quoc huy goi la Coq Gaulois (Ga Trong Xu Gaule hay Gallic Rooster)  Bieu tuong nay duoc goi lai khoang 1899- 1914.  Hinh anh mot anh Ke duoc tim thay tren dong tien vang 20 Francs va tren tem tho cua Phap.

          Tu nam 1824 den 1874 dau hieu cua dang Dan Chu Hoa Ky la mot nam Ke.

          Nhan loai xem Ke toc chung toi la dong ho bao thuc, tuong trung cho mat troi luc rang dong.  Nghe nhan Trung Hoa thuong ve hinh nam Ke voi mat troi do choi.  Ho cho rang Ga Ac (Ac: Qua mac quan ao den) xua duoi ta ma.  Do la ly nguoi ta dat tuong Ga tren noc nha va treo hinh vo chong Ga Ac va 05 dua con (Ngu hanh: Kim, Moc, Thuy, Hoa, Tho- Nam Ke: Duong +. Nu Ke: Am - trong nha.  Buc tranh Ga Ac va 5 con noi len day du quan binh Am- Duong Ngu Hanh trong vu tru voi hy vong gia dao am em va hanh phuc.  Nhung an Ke nhuc thi cu an va ham Ga Ac voi thuoc Bac thi van cu ham.  Su khoe cua ho la tren het.  Cang ve gia ho cang qui su song.

          Huyen thoai Nhat cho rang tieng Gay cua nam Ke lam cho nu Than Amaterasu (Thai Duong Than Nu) ra khoi hang.  Theo nguoi Nhat nam Ke la bieu tuong cua su can dam.

          Trong huyen thoai Hy Lap co Ke Ma la mot loai quai vat co minh Ngua, duoi, canh va chan Ga.  Do la Ke Ma Hippalektryon.  Huyen thoai Hy Lap cho thay cac nam va nu Than lan nhan khong it.  Theo do nu Than Aphrodite, nu Than tinh yeu va hon nhan, an o voi Than Hephaestus tren nui Olympia.  Vi Than nay co tuong mao ky di nen Aphrodite co quan he tinh cam voi Than chien tranh Ares.  Thai Duong Than Helios cho Hephaestus biet moi tinh tham kin giua Than Aphrodite voi Than Ares.  Than Hephaestus canh cao ca hai.  Hai vi Than Aphrodite va Ares van tiep tuc yeu nhau.  Ho nho mot cau be canh chung khi nao Than Helios (Thai Duong Than) gan den thi cho ho hay.  Cau be buon ngu nen ngu quen.  Than Helios den ma cau khong hay biet gi de bao cho Than Aphrodite va Ares biet.  Tuc gian ve su tac trach cua cau be, Than Ares bien cau thanh nam Ke de thong bao Thai Duong Than den dung gio!

          Trong Tan Uoc Kinh Matthew 26: 31, Mark 14: 27, Luke 22: 31- 34, John 13: 36- 38 co de cap den su tien doan cua Chua Jesus ve nguoi de tu luon luon gan bo voi Nguoi, Peter, sau bua tiec tien ly nhu sau : “Ta noi voi nguoi rang, truoc khi Ga gay  sang nguoi se choi ta ba lan.” 

          Nhin chung loai nguoi gan lien Ke toc chung toi voi mat troi rat dung.  Nhung bieu tuong, su vi von ve Ke Toc voi Helios, Thai Duong Than, khong du suc cuu Ke toc chung toi khoi bi giet hai hang ngay de boi duong cho loai nguoi.  Khi ngheo ho xem thit Ke toc la thuc an ngon va bo duong.  Khi kha gia ho cho rang da Ke toc an co hai cho suc khoe vi co nhieu cholesterol.  Ho khong thich an chan Ga vi khong co thit nhung ho lai noi: An chan Ga bi rung tay!  Ho khong an mat Ga vi qua nho va so co sau.  Ho dung phan Ga bon cho Ot tot va cay.  Nhung khi bi trai (chicken pox) ra ho cho rang nguoi binh dap phan Ga khien cho binh tram trong hon!  Loai nguoi nhieu chuyen qua!  Qui vi nghi xem, loai nguoi nhieu chuyen qua!  Ho goi nam Ke la cock.  Trong tieng long cua ho cock la bo phan sinh duc cua loai nguoi va dong vat cao cap.  Ho gan tu ay cho nam Ke roi cung chinh ho dat lai van de rang nam Ke khong co bo phan sinh duc.  Chuyen nay doi voi chung toi la mot si nhuc to lon.  Dung la moi thu nay mang xuong tuyen dai chua tan!! 

          Chu Chicken chi Ke toc la du roi.  Loai nguoi chua chiu con cho no them nhung nghia toi tam khac nhu nguoi hen nhat, nguoi dong tinh luyen ai.  Nhung chu chicken- livered, chicken hearted noi len su nhat gan, su hen nhat cua Ke toc chung toi.  Oi loai nguoi!  Sao cac ong an noi doc dia qua!

          Nguoi Viet Nam khinh re Ke toc va bon Khuyen toc qua cau:

Cho cay nha, ga cay chuong.

          Nguoi Anh noi chung toi tu phu, venh vao (cocky) va cung co y nghia tuong tu nhu nguoi Viet Nam khi noi:

As proud as a cock on its own dunghill.

Tu phu nhu nam Ke tren dong phan cua minh.

          Nguoi Anh dung hinh anh cua nu Ke de am chi nguoi dan ba lan at chong qua hinh dung tu henpecked. 

          Chu chick la au nhi Ke toc cung chi dua be.  Tuc ngu Anh co cau:

One chick keeps a hen busy.

          Nguoi Viet Nam noi nhieu ve Ke toc chung toi trong ngon ngu cua ho.  Chang han nhu:

-  Tuoi cap ke: tuoi lap gia dinh

-  Ke bao ap tu: Ga giu Vit.  Do la canh me Ga con Vit.

-  Ke bi: da ga chi da nha cua nguoi gia.

-  Ke bi hac phat:  gia nua voi da nhan nhu da Ga, toc bac nhu loai Hac trang.

-  Ke can: gan Ga an khong ngon, khong bo duong nhung bo khong danh.

-  Ke dau nhuc: num vu phu nu

-  Ke khau nguu hau:  mieng Ga dit Bo

-  Ke Khuyen bat ninh: thoi tao loan Cho khong sua, Ga khong gay.

-  Ke lac cong danh:  cong danh nhu suon Ga.  An khong ngon nhung khong no bo.

-  Ke manh: chung quang ga (nyctalopia); mat khong thay ro vao luc hoang hon.

-  Ke minh Khuyen phe:  canh thanh binh o nong thon noi co tieng Cho sua va tieng Ga gay.

-  Ke nhan: mat Ga.  Do la vet chai (callosity- corn) duoi chan giong mat con Ga.

-  Ke tranh nga dau:  su ray ra, dau tranh am i giua Ga va Ngong

-  Ke quan hoa: hoa mong Ga Celosia cristata mau do hay vang.

-  Ke thiet huong: cay dinh huong Syzygium aromaticum

-  Ke quan hac lap:  con hac giua bay Ga (su lan lon giuua nguoi cao khiet voi ke tam

          thuong).

-  Ke hon huong:  mui huong cua mot loai nhang thom lam cho nguoi ta me hon den khi

          Ga gay sang moi tinh day.

-  Ke gian la hinh thuc giao hop bat binh thuong, khong hop voi tu nhien

-  Meo ma ga dong:  cum tu co nghia xau ap dung cho ke dam loan lam tinh o bat cu noi

          nao nhu Meo bat cap ngoai nghia dia hay Ga Dong (Ech) ngoai dong vao nhung

          dem mua.

-  Chay lang xang nhu Ga mac de:  dien ta trang thai ban ron cua nguoi thieu binh tinh

          truoc nhung van de cap bach.

-  Ga de ga cuc tac:  vo tinh noi ra nhung dieu da lam mac du khong ai biet!

-  Ga trong nuoi con:  noi len canh nguoi dan ong goa vo phai dong vai nguoi me nuoi

          con.

-  Me Ga con Vit: canh nguoi me vua nuoi con ruot cua minh va nhung nguoi con khac

          dong nhung cung co tinh thuong.  Nguoi ta thuong cho trung Vit vao o Ga ap

          nhung phai tinh ky luong ve ngay Ga Ap va trung Vit da duoc ap bao lau vi Ga ap

          21 ngay thi no.  Trung Vit phai mat tu 28- 30 ngay moi no.  Neu de trung Vit chua

          ap vao o Ga moi ap thi trung khong no ra con duoc.  Khi Ga no, Ga me suoi am,

          huong dan va cham soc cho dan con dong loai Gallus va dong con thuoc dong

          Anas.

-  Ga mo:  Ga co sau trong mat, am chi nguoi kem coi, thieu khon ngoan, sang suot va

          kinh nghiem song.

-  Ga mo cua ma: am chi nguoi kho khao.  Theo nguoi Viet Nam Ga mo cua ma deu la

          nu thieu nien Ke toc.  Nguoi ta cho rang Ga mo cua ma de nhieu trung.

-  Mat Ga mai:  thay tuong so cho rang nguoi co mat Ga mai la nguoi thu dai va hiem

          doc.

-  Ga mai da Ga co:  canh nao loan gia dinh khi nguoi vo hiep dap nguoi chong

-  Ga mai gay:  la diem bat lanh trong lang xom:  diem hoa tai hay trom dao.

          Ve phuong dien y hoc nguoi Viet Nam co cau:

Cho lien da,

Ga lien xuong.

          Trong truyen ke ve Cong Quynh co chuyen Ga trong thien bi Ga Choi da chet.  Ga Trong Thien la nam Ke bi hoan nen chi map ma khong con dung tinh va suc manh cua nam Ke nen bi Ga Choi chuyen nghiep giet chet de dang trong mot tran dau khong can xung.  Truyen ke nay nham xia xoi cac hoan quan co nhieu quyen hanh sinh sat duoi thoi vua Le chua Trinh.

          Duoi thoi Phap thuoc co chuyen ‘Encore un’ (Them mot cai nua) day ngao nghe cua thi dan biet tieng Phap doi voi dan nong thon khong biet tieng Phap ve mon Ga ro-ti o nha hang. Chang Mo co nhieu tien nhung ngay nao vo chang cung cho chang an com voi mam nem hay mam ham vi.  Mot hom chang ra nha hang va quyet an mot bua com ngon cho giong Tay.  Thuc don trong nha hang Tau sang trong viet thuan bang tieng Phap.  Mo long cong khong biet goi mon nao.  Anh ta lay ngon tay ra tren bang thuc don va goi nguoi boi ban dem cho anh mon ay.  Nguoi boi ban mang len cho anh mot to com trang va mot dia mam ham vi.  Anh that vong.  Nhin anh Tay an Ga ro-ti xong keu nguoi boi ban den va noi: “An- co on.” (Encore un).  Vai phut sau nguoi boi ban mang len mot con Ga ro- ti khac.  Mo rang an het phan an ma anh goi roi keu nguoi boi ban va noi bang tieng Phap: “An-co on.”  Trong khoanh khac nguoi boi ban mang cho anh mot to com va mot dia mam ham vi khac.  Mo ta hoa tam tinh.  Viec an com Tay cua anh tro thanh con ac mong.

          De cap den Ke toc chung toi ca dao Viet Nam co cau:

Mau Ga thi tam xuong Ga.

Mau Ga dem tam xuong ta sao danh.

va cach dung mau sac cho dong vat trong ngon ngu Viet Nam:

Ngua kim, Ga chuoi, Cho co,

Meo mun, Cho muc, Ga o (Ga qua), Ngua o.

          Trong 12 con giap va trong Tu Vi nguoi ta goi Ke toc chung toi la Dau.

          Trong De 40 con Ga mang so 28 sau Rua va truoc Luon (so 29).

          Trong thuc vat hoc co:

-  Co Chan Ga Dactylis glomerata

-  Chickweed (Ke Thao) Stellaria media

-  Chick pea (Dau An Do) Cicer arietinum

-  Chicken of the wood (Nam Ke Moc) Laetiporus sulphurus v.v.

          Bao nhieu ngan nam duoi anh mat troi Ke toc chung toi chung kien nhung canh giet choc dam mau thuong ngay cua loai nguoi doi voi ho Gallus men yeu cua chung toi.  Nhieu van, thi si Ke toc viet sach, lam tho ta oan loai nguoi.  Xem chung nhung ang van tho ay khong co tac dung bao nhieu.  Kien thua xuong Hoi Dong Am Phu roi cung bi xep ho so doi khi con bi nhan vien Hoi Dong Am Phu canh cao nghiem khac.  Nghi lai, trong cuoc dau tranh sinh ton Ke toc chung toi cung roi vao canh Ca lon nuot ca be khi chung toi dua cac anh chi Kien, Trung, De, Cao Cao, Nhen, Cac Ke, Ran Moi vao bung doi cua chung toi.  Su nhuc nha cua Ke toc la dam da lan nhau khi pha bay luc moi duoc 02 hay 03 thang tuoi.  Lon len duoc loai nguoi tuyen chon lam Ga Choi di dam da va giet cac Ga Choi dong loai co do, ao quan ngan khong du che than, chan luc nao cung lam bun va nghe.  Nhan danh Ke toc hoan vu, truong lao Ga Noi Cao Lanh thanh that xin loi cac anh chi Trung, De, Cao Cao, Sau Bo, Nhen, Cac Ke, Ran Moi..., nhung nan nhan cua Ke toc chung toi.  Chung toi xin muon nhung loi sau day de ket thuc  bai bao cao cua Ke toc:

Con gi nua dau ma khoc voi sau?

Con gi nua dau ma thuong voi nho?

Thoi het roi!  Thoi het roi!  Thoi het roi!

          Ban nhac De phu hoa bang ban Hoang Hon Arkansas khien ca hoi truong deu rung rung nuoc mat.

          Truong lao Ga Noi Cao Lanh, dai dien Ke toc hoan vu.