Ngu Vi Huong
Cac em than men,
Men goi cac em bai Ngu Vi Huong xem cac lam gi vao dip Tet khong. Ngoc va Phung Thanh co le quan tam hon ca vi uop hit an Tet lon. Lam Phuong quan tam ve mat thuc vat hoc. Tran Ngoc Thanh se de y ve chu La Vang (Tieng Hindi la cay dinh huong) va Hoi Huong, Dai Hoi.
Van Su Lanh trong Nam Moi
Thay Lan
phamdinhlan (david)
NGU VI HUONG
PHAM DINH LAN, F.A.B.I.
Cac
dau bep cung nhu cac ba noi tro Viet Nam khong ai khong biet ngu vi huong. Do la mot loai bot tong hop cua nam (05) loai
huong lieu do nguoi Trung Hoa lam ra.
Nam loai huong lieu do la:
1. Hoi
huong hay dai hoi
2. Dinh
huong
3. Que
4. Ho
tieu moc Tu Xuyen (Sichuan)
5. Hot
thi la
Trong
bai nay lan luot chung ta tim hieu ve nam loai huong lieu vua noi.
HOI HUONG
Illicium
verum
Gia
dinh: Illiciaceae
Dai
hoi, hoi, vi hay hoi huong, bat giac huong vi co hinh ngoi sao 08 canh nhu 08
cai sung co mui thom nong dac biet.
Ten
khoa hoc cua hoi huong la Illicium verum
thuoc gia dinh Illiciaceae (Illicere: loi cuon, dang vap. Verum:
that- La Tinh). Ten goi thong thuong:
Anh Phap Trung Hoa Nhat Trieu Tien
Chinese
anise anis etoile ba jiao dauuikyo taehoihyang
Indian
anise (bat
giac)
Badian
anise
Nguoi Anh co ve long cong ve xuat xu
cua hoi huong khi goi ten loai thao moc nay.
Khi thi ho nghi no goc gac Trung Hoa vi hoi huong Trung Hoa rat noi
tieng. Khi thi goc gac An Do. Khi thi xuat xu Badian (Iran), mot quoc gia Hoi giao. Nhung ten goi Hoi huong, Dai Hoi cho thay ly
lich Hoi Giao cua no. Hai nuoc san xuat
nhieu hoi huong tren the gioi la Tho Nhi Ky va Iran. Chu hoi huong co nghia la huong lieu cua nguoi Hoi. Dai Hoi goi len De quoc Ottoman (Tho Nhi Ky),
mot de quoc rong lon o Tay A, dong nam Au Chau, Bac Phi, ven Hac Hai va doc
theo day Caucasus. Nhung ten goi nay cho
thay xuat xu Hoi Giao cua cay hoi huong mac du hoi huong noi tieng la hoi huong
o Yunnan (Van Nam- vung co nhieu tin do Hoi Giao), Fukian (Phuc Kien),
Kwangtung (Quang Dong), Kwangsi (Quang Tay).
Cac tinh Cao Bang, Lang Son o Bac Bo cung co hoi huong.
Cay hoi huong cao tu 5- 15 m. Hoa mau trang vang hay hong nhat. Trai co nhieu hot va co hinh ngoi sao tu 07
den 08 canh. Nguoi ta thuong lan lon hoi
huong Illicium verum cua Trung Hoa voi hoi huong Nhat Ban Illicium anisitum co anisatin hay shikimitoxin, doc chat dung de sat ca. Chat anisatin
gay roi loan than kinh.
Hoi huong hay vi duoc dung trong nau
nuong, trong ky nghe xa bong, nuoc hoa va duoc pham. Trong noi nuoc leo pho cua nguoi Viet Nam luc
nao cung co que, gung va hoi huong. Dau
lay tu hot hoi huong mau vang nhat va co huong thom dac biet. Trai hoi huong dung de ngam cho thom mieng va
thom hoi tho. Huong thom cua hoi huong
cung duoc dung trong banh ngot.
Hoi huong duoc dung lam ruou Asinette,
Pastis, Pernods. Bot hoi huong dung de
lam nhang thom.
Hot hoi huong duoc dung nhu thuoc
tieu, gay trung tien, kich thich, chan dung chung tieu chay. Neu dung qua lieu luong co the anh huong den
than kinh dan den tinh trang bi co giat, run ray. Hot hoi huong co tinh dau duoc cau tao boi anathole, phellandrene, cineol, estragol,
carbohydrates, tannins, quinic acid, shikimic acid C7 H10 O5. Cac nha san xuat duoc pham dung shikimic acid cua hoi huong lam thuoc
ngua cam cum gia cam va cam cum heo. Do
la TAMIFLU noi tieng vao nam 2009.
Hoa hoi huong ket hop voi duong phen
dung de tri ho, cam cum. Y hoc co truyen
An Do tin rang hoi huong co kha nang tri chung bat luc sinh ly va ap huyet
thap.
Hoi huong Nhat Ban Illicium anisatum co anisatin rat doc nen khong dung trong
viec nau nuong hay san xuat duoc pham ma dung de lam nhang. Hoi huong o Cao Bang, Lang Son, Hoang Lien
Son, Son La, Hoa Binh mang ten khoa hoc Illicium
griffihii cung co doc chat anisatin
nen khong dung trong nau nuong.
DINH HUONG
Eugenia
aromatica
Eugenia
caryophyllata
Syzygium
aromaticum
Gia
dinh: Myrtaceae
Cay dinh huong la mot loai cay huong
lieu qui gia vao the ky XV,XVI, XVII va XVIII o Au Chau. Nhung cong cuoc tham hiem cua nguoi Au Chau
vao the ky XV nham vao An Do chi nham muc dich di tim huong lieu. Hai lo noi Dai Tay Duong va An Do Duong dan
den An Do va cac quoc gia Dong Nam A duoc goi la Duong Huong Lieu (Spices Road) doi lai voi duong bo noi
lien Tieu Te A tuc Dong Dia Trung Hai voi Trung Hoa goi la Duong To Lua (Silk
Road).
Cay dinh huong co rat nhieu tren quan
dao Malubu tuc Moluccas o Indonesia.
Nhom dao nay duoc menh danh la dao huong lieu. Vao the ky XVII nguoi Hoa Lan chiem quan dao
Indonesia va doc quyen ban dinh huong o Au Chau. Gia ban dinh huong o Au Chau vao the ky XVII
la 07 grams vang mot ki-lo dinh huong. O
Anh nguoi ta cho rang trong luong vang
bang trong luong dinh huong! Cach noi
cuong dieu nay co ve qua dang nhung no
cho thay dinh huong hiem qui va dat tien.
Do cung la dong luc thuc day cac cuong quoc hang hai Au Chau thoi bay
gio do xo di danh chiem thuoc dia. Vao
the ky XVIII nguoi Phap trong dinh huong tren dao Mauritus gan dao Madagascar. Dinh huong duoc trong them o Guiana, West
Indies, Brazil tren luc dia My Chau.
Cay dinh huong cao tu 20 den 30
m. La lang. Khi con non la mau hong. Cay dinh huong la loai thao moc mien nhiet
doi co la xanh quanh nam. Hoa mau hong
nhat rat thom. Hoa giong cay dinh hinh
chu I cuong dai ket thanh chum trong dep mat.
Mui thom cua dinh huong do chat eugenol
va methyl salicylate ma ra. Hot dinh huong co nhieu tinh dau. Duoc tinh cua cay dinh huong duoc nguoi Trung
Hoa ghi vao y thu tu the ky VII sau Tay Lich thoi nha Tuy (581- 618). Nguoi An Do va La Ma cung biet den cong dung
va duoc tinh cua dinh huong tu lau.
Ten khoa hoc cua dinh huong la Syzygium aromaticum thuoc gia dinh Myrtaceae. Ten goi thong thuong:
Anh Phap An Do Trung Hoa
cloves clou de giraffe Lavang Ding xiang
Trong bai viet ve
nguon goc dia danh La Vang, Quang Tri, chung toi neu gia thuyet La Vang co
nghia la cay dinh huong Syzygium
aromaticum, theo cach goi cua nguoi An Do: Lavang. Vi ngay xua vung dat
nay thuoc Chiem Thanh (Champa). Nuoc nay
chiu anh huong van hoa An Do tu ngon ngu den ton giao. Nguoi Cham theo An Giao truoc khi da so dan Cham chuyen sang Hoi Giao. Quoc hieu Champa (Chiem Thanh) co nghia la
hoa su, theo tieng Hindi. Tuc hoa tang
nguoi chet la tuc cua An Giao (Hinduism).
Va lai cay dinh huong la mot cay co duoc tinh cao phu hop voi chuyen Duc
Me Maria hien ra va chi cho giao dan dung de chua binh trong luc chay nan.
Nguoi An Do cho dinh huong vao thuc an
cho co huong vi, lam nhang thom va thuoc tri binh. La dinh huong kho dung de tao mui thom trong
nha hay lam tra de uong.
Dinh huong duoc dung trong ky nghe
thuc pham, nuoc ngot, nuoc hoa, kem danh rang.
Dinh huong co loi cho Than kinh, Ty kinh va Vi kinh. No co eugenol
khang khuan va lam giam dau. Ngoai ra no
con co acetyl eugenol, beta-caryophyllene, vanillin, crategolic acid,
gallotannic acid, tannins, methyl salicylate, flavonoids, eugenin, kaempferol,
triterpenoids va sesquiterpenes. Dinh
huong duoc dung de tri cac chung binh ngoai da, dau rang, tieu duong, xuat tinh
som, trung lai, da day roi loan, non mua, nac cuc, kich duc, khang ung thu.
QUE
Cinnamomum
zeylanicum
Gia
dinh: Lauraceae
Que con goi la moc te la mot loai cay
qui co vo co huong thom cay nong dung lam gia vi hay lam thuoc. Cay que goc o Sri Lanka (dao Ceylon).
Ten
khoa hoc cua que la Cinnamomoum
zeylanicum thuoc gia dinh Lauraceae.
Ten khoa hoc cua que Viet Nam ma
cac nha thuc vat hoc quoc te goi la que Sai Gon la Cinnamomom louieirii.
Ten goi thong thuong la:
Anh Phap An Do Hy Lap Sri
Lanka
Cinnamon
Cannelle dalchina chakka Kinnamono Kurundu
Cay que cao tu 10 den 15 m; than cay
mau xam hay hong. La hinh bau duc mau
xanh sam. Gan la chim mau trang. Hoa tron mau xanh nhat, cuong dai. Trai tron, nho nhu vien dan khi chin mau tim
den rat bong. Toan than cay que nhat la
vo co mui thom cay nong. Nguoi ta cat
dau que tu vo cay que.
O
Viet Nam que duoc tim thay nhieu o Quang Nam, Nghe An, Thanh Hoa. Do do co que Quang, que Thanh, que Quy (Quy
Chau, Nghe An).
Vao the ky XVI que la huong lieu
thuong mai doc quyen cua nguoi Bo Dao Nha sau khi ho chiem dao Ceylon (Sri
Lanka bay gio) vao nam 1536. Tu the ky
XVIII va XIX nguoi Hoa Lan lap nhieu don dien trong que o Indonesia. Hoa Lan thu nhieu loi loc nho ban vo que tren
the gioi.
Que Tau la Cinnamommum cassia hay Cinnamomum
aromaticum duoc nguoi Trung Hoa ua thich.
Dau que co chat cinnamaldehyde
dung de cho vao banh, keo cho co huong vi que, cho vao my pham hay dung lam
thuoc tri tieu chay, roi loan tieu hoa, chuong hoi (flatulence), suy than, sot, cam, dau khop xuong, tieu duong loai 2,
ha huyet ap, hung phan co the. Phu nu co
thai khong duoc dung.
Trong noi nuoc leo pho luc nao cung co
que. Nguoi Hoa ky co ve thich huong vi cua que nen co nhieu loai banh ngot, banh
wafle, keo co huong vi que.
O Viet Nam tre em lay vo quit vao tiem
thuoc Bac doi lay vo que. Vo cam, quit
phoi kho duoc goi la tran bi, mot vi thuoc
can thiet trong thang thuoc tri binh cho nam gioi. Do do co cau:
Nam bat thieu tran bi,
Nu bat ly huong phu.
Que co mui cay nong vi co cinnamic aldehyde hay cinnamaldehyde. Trong dau que co ethyl cinnamate, eugenol, cinnamaldehyde, beta- caryophyllene C15 H24,
linalool, methyl chavicol.
Que Cinnamomum burmannii goc o Dong Nam A. Khong biet vi sao ten khoa hoc co chu burmanii (Mien Dien) mac du loai que nay
co nhieu o Indonesia. Que nay co coumarin co hai cho gan va than neu dung
nhieu.
Khi nha Tran quyet dinh ga Huyen Tran
Cong Chua cho vua Chiem Thanh la Che Man (Jaya Sinhavarmann III) o kinh do Thang
Long va khap ca nuoc xuat hien hai cau hat duoi day:
Tiec thay cay que giua rung
De cho thang M. thang M. no leo.
Trieu dinh giai thich nguon goc chanh
tri cua cuoc hon nhan nhu sau:
Hai chau O, Ri xa nghin dam,
Mot gai Huyen Tran phong may muoi.
Luc ay Dai Viet khong
con uy the nhu truoc. Nhung, trong the
yeu ma duoc hai chau O, Ri (Quang Tri, Thua Thien) nho vua Tran Anh Ton ga em
gai cho vua Chiem Thanh. Xet tren binh
dien chanh tri va ngoai giao thi Dai Viet khong co thua lo gi ca.
Ca dao Viet Nam noi ve que nhu sau:
O nhu cay que giua rung,
Cay khong ai biet,
Ngot dung ai hay.
*
Xin dung thay que phu huong,
Que gia que rui huong con thom xa.
Thi
hao Nguyen Du co cau:
Mot cay cu moc day san que hoe.
(Cay que va cay hoe: dong dao con chau co danh thom)
Truoc nam 111 truoc Tay Lich nguoi
Trung Hoa goi nuoc Van Lang la Que Lam.
Trong tinh Quang Nam co quan Que Son.
O
Trung Hoa co cac dia danh mang ten QUE nhu Que Chau (Guizhou-
Kwei-chou), Que Lam (Guilin- Kwei-lin), Que Giang (Guiyang- Kwei-yang) v.v.
HO TIEU MOC TU XUYEN
Zanthoxylum
simulans
Gia
dinh: Rutaceae
Day la cay tan bi gai dong Zanthoxylum go vang, hoa vang xanh;
trai tron mau do khi chin; hot den rat dang.
Cay cao loi 7 m, co nhieu o Sichuan (Tu Xuyen), dao Taiwan (Dai Loan),
nam Nhat Ban.
Ten khoa hoc cua ho tieu moc Tu Xuyen
la Zanthoxylum simulans thuoc gia
dinh Rutaceae. Ten thong thuong la:
Anh Nhat Trung Hoa
Chinese
pepper; Sichuan pepper sansho Ye hua jiao
Nguoi ta lay vo trai ho tieu moc Tu
Xuyen (Sichuan) phoi kho xay nhuyen thanh bot de lam huong lieu.
Nguoi
Nhat dung ho tieu moc Tu Xuyen ma ho goi la sansho
de lam that vi huong Shichimi togarashi gom
co bay (07) huong lieu khac nhau.
Ho tieu moc Tu Xuyen (Sichuan) co pyranoquinoline alkaloids, zanthosimuline,
huajiaosimuline.
THI LA
Thi la mot loai cay rau xuat hien tu
lau o Tay A, Ai Cap va mien dong Dia Trung Hai.
La thi la nhuyen nhu soi toc.
Nhieu la hop lai thanh hinh cai phieu trong rat dep. Hoa nho mau vang ket thanh chum nhu nhung cai
bong den tron. Thi la co trai co nhieu
hot den nho li ti.
Ten khoa hoc cua thi la la Anethum graveolens thuoc gia dinh Apiaceae hay Umbelliferae. Ten gi thong
thuong la:
Anh Phap Bac Au Do
Thai
Dill Aneth; fenouil Dilla Shubit
Trong Thanh Kinh phan
Tan Uoc co noi den thue 10% tra bang hot thi la. Chu Dilla cua nguoi Bac Au co nghia la lam
diu vi thi la co kha nang lam diu dau bung, chuong hoi, chung nac cuc.
Vao the ky IX thoi hoang de
Charlemagne, o Au Chau nguoi ta xem thi la nhu la thuoc tinh yeu va tin rang
cay thi la xua duoi yeu quai. Cach day
5,000 nam cac y si Ai Cap da dung thi la lam thuoc chua binh. Tren mo cua vua Amemhotep II ngu tri tu nam
1427 den 1400 truoc Tay Lich nguoi ta tim thay dau vet cay thi la. Nguoi Hy Lap co xem thi la la bieu tuong cua
su phu tuc. Nguoi La Ma biet dung thi la
sau khi banh truong de quoc ve phia dong Dia Trung Hai.
La thi la duoc dung trong thuc
an. Nguoi ta dung no lam do chua. O Au Chau nguoi ta an ca voi thi la de khu
mui tanh cua ca. O Viet Nam nguoi ta an
cha ca voi thi la. Hot thi la dung de
cat dau dung trong thuc an, trong ky nghe hoa hoc, my pham va dung lam thuoc
tri dau bung, nac cuc, chuong hoi, oi mua.
Thi la khang trung, chong dong mau, chong co giut. Dau thi la dung de tri tieu duong, gan yeu,
moi met, binh ve duong ho hap. Cay thi la phoi kho dung lam tra uong nhu thuoc
tro tieu hoa, gay trung tien, chong day hoi.
Hot, than va la thi la co carvone,
limonene, phellandrene, eugenol, pinen.
Bai viet tong hop trich
tu The Gioi Thao Moc Tu Dien do
tac gia Pham Dinh Lan bien soan.
========================================================================
Nguyễn Viết Đức
- Independent Writer & Health Researcher on The Whole
Health Invironmental Cares through Mutual Understanding, Sharing,
Caring, Learning, Communicating, Traveling.
- Continuing Educations (C.E.) daily to Update Experiences.
|
6:16 AM (16 hours ago)
 | | ||
| ||||
Thưa Chị Phương Lâm:
Chị vui lòng cho em biết các loại ngủ vị hương trên có tác dụng như thế nào trong Đông Y. Trong nấu ăn loại nào dùng để nấu ăn với thịt gì.
Bài viết nầy của Anh Lân + ý kiến của Chị, em sẽ phổ biến rộng rãi trong giới nghiên cứu về Health, worldwide, mà em đang làm.
Cám ơn Anh Lân và LTK Stars.
Chị vui lòng cho em biết các loại ngủ vị hương trên có tác dụng như thế nào trong Đông Y. Trong nấu ăn loại nào dùng để nấu ăn với thịt gì.
Bài viết nầy của Anh Lân + ý kiến của Chị, em sẽ phổ biến rộng rãi trong giới nghiên cứu về Health, worldwide, mà em đang làm.
Cám ơn Anh Lân và LTK Stars.
Kính Chúc Quý Ông Bà Vui Vẻ & Bình An.
My Warm Best Regards to You with Thankful Respects.Health Invironmental Cares through Mutual Understanding, Sharing,
Caring, Learning, Communicating, Traveling.
- Continuing Educations (C.E.) daily to Update Experiences.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét