NỖI LÒNG ĐẠI THỬ KANGAROO _ PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

Cac em than men,

Hom nay minh doc ve Kangaroo.  Cac em o Uc bo tuc them kinh nghiem ve dong vat khong co tren tau cua Noe nay.  Thit Kangaroo an giong thit gi?  Nau mon gi dac biet o Uc?  Co ban ngoai cho thit khong?  Can trao doi de hieu them.

N.V. Quang: Co doc bai bao.  Cung nhu truoc thoi nhung co ve nhan thuc van de kha hon va on hoa hon.  

Van Su Lanh

Thay Lan

phamdinhlan (david)

NOI LONG DAI THU

KANGAROO

PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

          Da den gio dong Dai Thu Kangaroo doc tham luan nhung khong thay dai dien Dai Thu dau ca.  Chuyen vien am thanh cho troi len bai quoc ca Uc Dai Loi Advance Australia Fair.  Truong lao Hong Dai Thu Macropus rufus nghe quoc ca thuc giuc nen biet den phien minh doc bai tham luan ve Kangaroo.  Huong ve hoi truong ong van dung het suc manh cua minh phong thang len may vi am voi nhung loi xin loi chan that  giua tieng hoan ho vang doi trong hoi truong ngoai tru su im lang kho hieu cua Cho Dingo.

****

          Chung toi goc o Uc Dai Loi, Nam Ban Cau, tuong doi xa la voi  cac dan toc khac tren the gioi.   Co le goi chung toi la Kangaroo duoc nhieu nguoi biet hon la goi chung toi la Dai Thu hay Chuot Tui.  Goi chung toi la Dai Thu hay Chuot Tui vi thay chung toi giong Chuot (Thu) nhung khac voi Chuot ve chieu cao, chieu dai va trong luong to lon cua chung toi.  Cac chi Kangaroo con mang mot cai tui dung con truoc bung.  Mom cua Kangaroo chung toi to cho khong nhon nhu mo cua cac anh chi Chuot.  Tai chung toi cao va rong lon.  Tai chung toi giong tai Tho.  Quan ao cua chung toi giong quan ao cua De va Nai nhung chung toi nho hon De va Nai va chung toi khong co sung nhu Duong toc va Loc toc.

          Nguoi Tay Phuong noi nhieu ve nguon goc cua ten goi Kangaroo.  Nao la thuyen truong James Cook (1728- 1779) sua thuyen o dong bac Uc Dai Loi.  Ong gap mot tien nhan cua chung toi va hoi mot tho dan dong vat do goi la gi.  Ong duoc tra loi la Kangaroo.  Nguoi ta cho rang tieng cua tho dan vung do Kangaroo co nghia la “Toi khong biet” hay “Toi khong hieu".  Gan day gia thuyet nay bi bac bo.  Nguoi ta cho rang Kangaroo la am trai cua chu Ganguru, cach goi ten dong toc chung toi cua tho dan Gungu Yimidhirr.

          Dong chinh cua toc chung toi la Macropus (chan to) thuoc gia dinh Macropodidae.  Nu phai dong Macropus co tui de mang con tren bung.  Tui nay xuat hien ro net khi cac chi bat dau den tuoi day thi.  Ten thong thuong cua chung toi la Kangaroo.  Nguoi Anh goi:

Nam Kangaroo                 Nu Kangaroo                   Kangaroo con

Buck, Jack, Boomer                    Doe, Jill                            Joey  

          Kangaroo chung toi la dong vat co xuong song, co vu, co mau do, sinh con, an co va nhai lai nhu cac anh chi Nguu, Thuy Nguu v.v.  Dia ban sinh song cua chung toi la cac dong co, rung, rung choi o vung khi hau kho han o Uc Dai Loi.   O khia canh nao do chung toi giong Lac Da ve dia ban song kho han va kha nang khong uong nuoc trong nhieu ngay.

          Dong toc Kangaroo chung toi mac quan ao mau hung do hay mau xam co chut mau trang.  Chung toi song theo dan loi 40— 50 Kangaroos.  Xa hoi Kangaroo la mot xa hoi da the, doan ket va tuong tro lan nhau.  Dan cua Kangaroo co the len den hang ngan Kangaroos vao mua han han, thieu nuoc va thieu co tram trong.

          Chung toi an co, trai cay, cac loai hot, mam non cay va ca nhung canh cay tuoi con non.  Co nha thuc vat hoc cho rang chung toi vua la dong vat an co vua la dong vat an tap (vi chung toi co an cac loai con trung).

          Kangaroo chung toi khong di ma nhay lung cung.  Duoi dai cua dong Kangaroo giu thang bang khi chay hay nhay.  Chung toi co hai chan sau dai va manh co the phong nhay xa den 9 m.  Hai chan truoc ngan duoc dung nhu hai tay.  Chung toi dung hai chan sau de da va hai chan ngan phia truoc de danh doi phuong khi chien dau.  Toc do chay nhay cua dong Kangaroo chung toi loi 50- 60 km/ gio tuong duong voi toc do xe hoi chay trong thanh pho o Hoa Ky.

           Kangaroo chung toi rat nhut nhat.  Chung toi di kiem an ban dem.

          Kangaroo to lon co the dai tu 1- 1.6 m; duoi dai tu 0.90- 1 m; can nang: 80- 90 ki- lo.

          Kangaroo nho nhat la Kangaroo Chuot Xa (Musky Rat Kangaroo) dai tu 20- 30 cm va can nang loi 340 -500 grams.

          Tuoi tho cua Kangaroo song hoang da loi 4 den 10 tuoi.  Tuoi tho cua Kangaroo bi giam cam trong cac so thu co the dai den 20 hay 23 nam vi ho co thuc an day du hang ngay, duoc cham soc suc khoe va khong so cac tho san, Ran va Cho Dingo hoang (Canis lupus dingo) hay Cho Dingo thuan hoa (Canis familiaris dingo) de doa.

          Kangaroo nam, nu len 2 hay 3 tuoi thi bat dau lam cong tac truyen giong.  Nhu cac dong vat khac, vao mua dong con, cac anh Kangaroo dau da nhau bang hai tay (hai chan truoc) va hai chan sau.  Anh Kangaroo thang tran duoc doc quyen ai an voi cac chi trong dan.  Thoi gian mang thai cua cac chi keo dao tu 30 den 33 ngay.  Moi lan chi sinh 01 hay 02 con nho loi 2.5 cm nghia la chi bang hot dau to.  It khi cac chi Kangaroo sinh 04 con.  Kangaroo con moi sinh nho nhu hot dau giang nhung cac chau chong lon va duoc me bo vao tui truoc bung.  Khi nam trong tui cua me Kangaroo cac chau de hai tay (hai chan truoc) ra ngoai mieng tui.  Cac chau thoi bu sua me sau khi duoc 01 tuoi.

          Chung toi biet qui vi it biet ve dong ho chung toi.  Dong ho Kangaroo co hai ho lon:

a.      Ho Macropodidae

b.      Ho Hypsiprymnodontidae

MACROPODIDAE  

          Dai gia toc Macropodidae gom co cac dong:

-     Macropus fuliginous:  la Kangaroo xam o tay nam va dong nam Uc Dai Loi mac du ten goi thuong thay la Kangaroo xam tay bo Uc Dai Loi.  Cac anh chi Kangaroo nay duoc goi la Kangaroo Lo Noi (Sooty Kangaroo) hay Kangaroo Mat Den (Black- faced Kangaroo) vi co long mat mau den.  Cac anh chi Kangaroo xam o tay nam va dong nam Uc nay mac do mau xam-den- hung do so- co-la. Khac biet giua cac anh chi Kangaroo nay rat ro ret. 

Phai             Dai               Cao              Duoi             Trong Luong

Nam             1- 1.4 m        1.3 m            0.8- 1 m        25- 50 ki- lo

Nu                0.8- 1.1 m     0.95 m          0.75 m          15- 35 ki- lo

          Tuoi day thi cua Nam la 20 thang (01 tuoi + 08 thang) va Nu la 17 thang (01 tuoi + 05 thang).

          Chi co anh Kangaroo Lo Noi nao danh nga  doi thu trong mua dong con moi giao tinh voi cac chi.  Thoi gian mang thai loi 30 ngay.  Kangaroo Mat Den con roi khoi tui me  khi duoc 07 thang tuoi nhung cac chau van bu sua me den 17 hay 18 thang tuoi moi thoi sua han.  Khi Kangaroo con thoi sua cac chi Kangaroo san sang chuan bi cho nhung Kangaroo con khac.

          Xa hoi Kangaroo Mat Den la xa hoi mau he, da the song theo dan tu 15 den 20 thanh vien.         Dan so Kangaroo mat den o tay nam va dong nam Uc Dai Loi loi 1.5 trieu.  

-     Macropus giganteus:  Chu giganteus trong ten khoa hoc cho thay cac anh chi dong Kangaroo xam dong bo Uc Dai Loi nay co voc dang to lon nhung khong phai la to lon nhat.  Cac anh chi ay con duoc goi la Kangaroo Rung.  Dieu dang luu y ve toc Macropus giganteus la su sinh san manh cua cac chi Kangaroo Rung.  Cac chi Kangaroo Rung to lon nay bat dau doi song phong the sau khi sinh con duoc 150 ngay.  Do do dan so Kangaroo Rung rat cao so voi cac dong Kangaroo khac: 11.5 trieu.  Mot Kangaroo Rung  tren dao Tasmania o cuc nam Uc Dai Loi dai 2.92 m khong ke duoi va can bang 90 ki- lo.  Chieu dai cac anh Kangaroo Rung khac xe dich tu 0.95- 2.30 m; duoi dai  tu 0,50 den 1.10 m; can nang loi 85 ki- lo.  Cac chi thi nho hon nhieu.  Trong luong trung binh cua cac chi loi 42 ki- lo.  Tuoi day thi cua cac chi la 17 thang.  Tuoi day thi cua cac anh co khi len den 25 thang.  Thoi gian mang thai la 36 ngay.  Kangaroo Rung con moi sinh nang 0.8 gram.  Cac chau roi tui me 283 ngay sau khi sinh va thoi bu vao ngay thu 320. 

-     Macropus rufus:   Loai nguoi goi dong ho Kangaroo nay la Hong Dai Thu tuc Kangaroo Do vi nam phai dong  nay mac quan ao mau hung do.  Nu phai mac quan ao xam- xanh.  O mot vai vung mau sac tren dao nguoc lai cho nam va nu phai Hong Dai Thu.  Kangaroo dong Macropus rufus song rai rac khap nuoc Uc tren cac thao da, sa mac, rung cay bui.  Day la dong Kangaroo co hinh dang to lon.  Trong luong trung binh len den 90 ki- lo cho nam phai.   Duoi dai tu 1- 1.2 m.  Chieu dai khong tinh duoi xe dich tu 1.3- 2 m.  Hai chan sau cua Kangaroo Do dai va manh co the phong xa 9 m va nhay cao 3 m.  Tuoi yeu duong cua nam phai la 24 thang tuoi va nu phai la 20 thang tuoi.  Sau khi ai an cac chi Kangaroo Do mang thai trong vong 33 ngay thi sinh.  Kangaroo Do con moi sinh loi 2.5 cm.  Cac chau song trong tui truoc bung me 235 ngay va chi thoi bu sua sau khi duoc 01 tuoi tuc 365 ngay sau khi sinh.  Kangaroo Do co thi giac, thinh giac va khuu giac rat tot.  Ho thuong di kiem an vao buoi chieu va ban dem.

-     Macropus antilopinus:  Nguoi Anh goi toc nay la Antilopine Kangaroo, Antilope wallaroo, Antilopine wallaby tam dich chung la Kangaroo Linh Duong vi cac anh chi Kangaroo nay giong Linh Duong qua mau hung do- vang cua quan ao.  Dong Kangaroo Linh Duong song o mien bac Uc Dai Loi nhat la tren cac dao. Cac anh chi Kangaroo Linh Duong thuong co vet long trang duoi chan va bung co long den.  Cac anh co mui co hai lo rat rong.  Cac anh co voc dang to gap doi voc dang cua cac chi.  Trung binh cac anh can nang 70 ki- lo trong khi cac chi chi can nang trung binh tu 15 den 30 ki- lo.  Tuoi yeu duong cua cac chi Kangaroo Linh Duong la 16 thang va tuoi yeu duong cua cac anh la 20 thang.  Thoi gian mang thai cua cac chi sau khi ai an la 35 ngay.  Kangaroo Linh Duong con roi tui cua me sau 06 thang tuoi nhung van tiep tuc bu sua me den 15 thang tuoi.  Xa hoi Kangaroo Linh Duong  co ve la mot xa hoi da the va mau he vi da so thanh vien trong dan la nu voi mot anh dau dan manh va doc quyen an ai voi cac chi.  Cac anh khac tro thanh ‘ke doc than co don’.

-     Dendrolagus bennettianus:  Dong Dendrolagus la dong Kangaroo song tren cay.  Cac anh chi Kangaroo dong nay co tai nho, quan ao mau hung do-den, mom den.  Nguoi Anh goi cac anh chi ay la Bennett’s tree Kangaroo, Dusty tree Kangaroo.  Nguoi Phap goi la Kangourou des arbres hay Dendrolague de Bernett.  Dia ban song cua cac anh chi Kangaroo dong Dendrolagus la mien dong bac Queensland, Uc Dai Loi.  So sanh voi cac anh chi Kangaroo song duoi dat, cac anh chi Kangaroo song tren cay co hai chan truoc dai va hai chan sau ngan hon chan truoc va chan sau cua cac anh chi Kangaroo song duoi dat.  Dac diem khac cua dong Dendrolagus la co duoi dai hon ca than minh.

Phai             Duoi                       Chieu dai than minh         Trong luong

Nam             0.8- 0.9 m               0.7- 0.8 m                         15 ki- lo

Nu                0.7- 0.75 m             0.65- 0.7 m                       10 ki- lo

So voi cac anh chi Hong Dai Thu trong luong cua cac anh chi dong Dendrolagus chi bang 16%.  Nhung cac anh chi dong Dendrolagus co the phong  tu canh cay nay sang canh cay khac cach xa nhau  9 m hay co the nhay tu tren cay cao 15 m xuong dat mot cach an toan nhu Mieu toc.  Dong Kangaroo Dendrolagus giam dan so tram trong vi cac chi chi sinh von ven mot chau.  Cac chau song bam ben me 02 nam.  Tren 50% cac Kangaroo con dong Dendrolagus song tren cay tu tuc mot cach kho khan. 

HYPSIPRYNODONTIDAE

          Than thuoc nho be cua Kangaroo chung toi la Kangaroo Chuot Xa (Musky Rat Kangaroo) mang ten khoa hoc Hypsiprymnodon moschatus vi toat mui xa.  Cac anh chi nay co voc dang cua Thu toc tu kick thuoc, mau quan ao, duoi khong co long nhung co vay, mo nhon.  Cac chi dong nay chi giong Kangaroo o cai tut dung con truoc bung.  Dia ban cua cac Kangaroo Chuot Xa la rung nhiet doi o mien bac Uc Dai Loi.  Cac anh chi song trong cac bong cay, trong o lam bang cac loai day.  Chieu dai cua cac anh chi Kangaroo Chuot Xa xe dich tu 20- 35 cm.  Duoi dai tu 10 - 15cm.  Trong luong loi 300- 600 grams.  Hai chan truoc va sau gan nhu bang nhau.  Chan co 05 ngon co mong nhon.   Cac anh chi nay chay rat nhanh cho khong nhay  lung cung nhu Kangaroo thuong.  Kangaroo Chuot Xa rat nhut that nhung nhanh then nhu Thu toc.  Loai nguoi it quan tam den cac anh chi nay co le vi mui xa kho chiu cua cac anh chi ay chang?

          Cac anh chi Koala mang ten khoa hoc Phascularctos cinereus thuoc gia dinh Phascolarctidae (Theo Hy Lap ngu Phaskolos: tui dung con- pouch); arktos: con gau.  Cinereus: mau tro <La Tinh>)  la than thuoc xa cua gia dinh Kangaroo chung toi.  Cac anh chi ay co tuong gau, khong co duoi, quan ao mau xam tro, mom va mui tron va den.  Mat tron, mat tron va to, tai tron dinh len.  Quanh tai co nhieu long xam va den.  Chan co mong vuot ben nhon.  Cac anh chi ay song tren cay va thich an la khuynh diep.  Ke thu cua cac anh chi Koala ma nguoi Anh thuong goi la Koala bear (Koala Gau) la Ran, Tran, Cho Dingo, tho san va cac nguoi don pha rung khien cho cho o cua ho  ngay cang bi thu hep.  Cac anh chi Koala (tam hieu la ‘khong uong nuoc’ vi Koala co the khong can uong nuoc khi an la cay co mot so luong nuoc can thiet nao do.  Cac anh chi Koala  dai tu 0.60- 0.85 cm va can nang tu 04- 15 ki- lo.  Tuoi yeu duong trung binh la 02 tuoi.  Thoi gian mang thai la 35 ngay.  Koala con moi sinh bang con ong.  Koala con nam trong tui cua me nhu cac Kangaroo con.  Koala duoc xem la than thuoc cua Kangaroo chung toi vi cac chi cung co tui dung con nhu cac chi Kangaroo.

          Trong dong vat hoc co mot loai Chuot Kangaroo (Kangaroo Rat) mang ten khoa hoc Dipodomys phillipsii duoc liet vao gia dinh Heteromyidae.  Loai Chuot nay duoc tim thay nhieu o Me Tay Co, Arizona, California , Uc Dai Loi.  Do la Chuot co tui nho song trong sa mac.

          Trong thuc vat hoc co:

-     Thanh Hoa Dai Thu Cuoc (Hoa Chan Kangaroo Mau Xanh- Kangaroo’s Foot Plant) Amigozanthus manglesii.  Cay co hoa mau xanh.

-     Dai Thu Dang (Kangaroo vine) Cissus hypoglauca hay Cissus antartica con duoc goi la Day Nuoc hay Nho Rung vi nguoi di rung uong nuoc tu day nuoc.  Trai an nhu trai nho.

          Co mot loai toa an khong xu theo luat phap duoc goi la Kangaroo Court (Dai Thu Phap Dinh).

****

          Nhan loai biet dong toc Kangaroo chung toi tre trang.  Mai den hau ban the ky XVIII nguoi Tay Phuong (Anh, Phap) moi biet chung toi voi su dien giai mo ho ve chu Kangaroo.  Mai den the ky XIX chung toi moi dat chan len luc dia Au Chau.  Trong Thanh Kinh co ghi du thu dong vat tren chiec thuyen khong lo cua Noah nhung khong co ten dong Kangaroo cua chung toi.  Chung toi som xuat hien tren Trai Dat va som tro thanh dong vat bi lang quen.

          To tien nguoi Uc la nguoi Anh va Ai Nhi Lan.  Ve sau co nhieu nguoi Au Chau khac nhap cu vao nuoc nay.  Vi chung toi goc Uc Dai Loi o Nam Ban Cau nen nguoi Uc danh cho dong Macropus chung toi vai an hue nhu cho hinh anh chung toi tren tem tho, dau hieu quan doi, dau hieu Hang Khong Qantas cua Uc.  Tre em Uc Dai Loi rat quen thuoc voi hinh anh cua Kangaroo chung toi.

          Uc la mot luc dia hay noi cach khac do la mot dao khong lo duoc bao quanh boi Nam Thai Binh Duong va An Do Duong.  Khi hau rat khac nghiet trong noi dia noi co sa mac rong lon.  Vu luong thap.  Cay co ngheo nan.  Than nhan chung toi luon trai qua nan doi khat vi han han va thieu co, hot, trai cay va mam non cay co.  Trong nhung nam khac nghiet nhu vay dan so Kangaroo sut giam dang ke.  Mot so bi chet vi doi.  Su sinh san sut giam ro ret vi cac anh Kangaroo kiet suc.  Ty le thu thai sut giam dang ke vao nhung nam han han va doi kem.  Ran,Tran, Chim Ung, Cho Dingo khong ngung de doa mang song cua chung toi va con em chung toi.  Bon Cho Dingo rung Canis lupus dingo hay Cho Dingo do loai nguoi thuan hoa trong nha Canis familiaris dingo deu tan ac doi voi chung toi nhu nhau.

          Ban dau loai nguoi xem chung toi la dong vat la, hien hoa, de thuong.  Dan da ho thay doi thai do doi voi toc Kangaroo.  Ho loan tin o noi nay, noi kia co anh Uc Dai Loi A, B, C, D, E, F…nao do bi Kangaroo quao hay da song phi den trong thuong phai dua vao binh vien.  Cac anh chi Truu, De, Bo ghet Kangaroo chung toi vi tranh gianh dong co voi cac anh chi ay.  Cac anh chi Tho cung bi ghet lay.  The la nguoi ta pha rung lam duong sa, xay nha cua  khien chung toi thieu dat song va nguon thuc an thien  nhien.  Nguoi ta mo nhung trung tam du lich, lan dat song cua Kangaroo, cap giay phep cho nguoi du lich ban giet chung toi nhu mot tro giai tri.  Tho san ban giet chung toi de an thit, lay da ban.  Cac anh chi Koala cung dong chung so phan.  Chi co cac cac anh chi Kangaroo Chuot Xa khong bi loai nguoi chieu co.  Nhung thua qui vi, den ngay nao do, co mot thay thuoc Dong Y nao do o Shenxi (Thiem Tay) hay Kansu (Cam Tuc) gi do den Uc va tim mua Kangaroo Chuot Xa de lay xa tri nan chung gi do thi an ninh cua Kangaroo Chuot Xa bi de doa tram trong.  Chung toi co dip di qua Canberra, Melbourne, Sydney, Brisbane…Dau dau toi cung nghe noi ve tam quan trong kinh te cua Kangaroo va Koala khien chung toi mat an mat ngu vi  khiep so khi nghi den canh loai nguoi giet chet toc Kangaroo va Koala, lot da dem ban va lay thit che bien thanh nhung mon an ngon va bo duong.  Thit Kangaroo chua duoc pho bien rong rai ngoal cho nhung cac nha dinh duong hoc dua ra mot nhan xet tai hai cho an ninh dong Kangaroo:  thit Kangaroo ngon va it cholesterol.  Roi mot ngay khong xa dong Kangaroo se trai qua mot cuoc Dai Khung Bo trien mien khi cac nha tinh duc hoc co uy tin  ket luan rang thit Kangaroo cuong duong bo than!

          Thua qui vi, chung ta phai lam gi?  Hay chi gap nhau dinh ky de ngam Truyen Thuy Kieu cua Nguyen Du:

Thoi danh nham mat dua chan

Thu xem con tao xoay van den dau?

          Truong lao Hong Dai Thu Macropus rufus.