Bài đăng nổi bật

Nghe 100 Truyện ngắn của Tràm Cà Mau

  Nghe 100 Truyen Ngan Cua Tram Ca Mau ( Tac gia không giữ bản quyền.) bấm mỗi dòng dưới đây để nghe một truyện: Tuoi Gia La Tuoi Sung Suong...

Thứ Bảy, 14 tháng 1, 2017

NAM DAU NOI CHUYEN GA PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

NĂM DẬU NÓI CHUYỆN GÀ

PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

          Nam 2017 la nam Dinh Dau tuc la nam con Ga.  Theo Han- Viet, Ga la Ke.  Nguoi Anh goi Ga trong la Cock hay Rooster; Ga mai: Hen va Ga an thit duoc la Chicken.  Theo thu tu tren nguoi Phap co Coq, Poule va Poulet.  Trong bai viet nay chung ta  tim hieu so luoc ve Ke toc trong cong dong loai nguoi.

NGUON GOC VA THAN THE KE TOC

          Ga la loai cam vu co long canh nhu chim, de trung va ap  cho trung no ra Ga con.  Ga co the bay nhung khong the bay cao va xa nhu Chim vi than hinh nang ne.  Que quan cua Ke toc la vung Nam A va Dong Nam A.  To tien cua Ke toc la Ga Rung long do, vang, xanh, trang; mo vang va nhon.  Ten khoa hoc cua to tien Ke toc la Gallus gallus.  Ten Ga duoc thuan hoa la Gallus gallus domesticus thuoc gia dinh Phasianidae
          Ga trong co long dep hon Ga mai.  Ga thuong co cac mau long sau day:  long den (Ga Qua); long trang (Ga Ac, Ga Ri); long mau hon hop do, vang, den, xanh, trang trong dep mat; long mau do (Ga Dieu), long mau vang (Ga Phen); long co dom trang den, vang (Ga No).
          To tien Ke toc tren the gioi co 05 chi toc lon:
1.      Gallus gallus murghi o mien bac va dong bac An Do
2.      Gallus gallus spadiceus o Yunnan (Van Nam), Mien Dien, Thai Lan, Ma Lai, Indonesia.
3.      Gallus gallus jabouillei o Bac Bo Viet Nam, Yunnan, Hainan (dao Hai Nam)
4.      Gallus gallus gallus o Bac Bo Viet Nam, Thai Lan, Lao, Cambodia
5.      Gallus gallus bankiva tren dao Sumatra, Java, Bali (Indonesia).
          Thi giac va thinh giac cua Ke toc rat ben nhay.  Nhung vao buoi toi thi giac cua Ke toc giam di rat nhieu.  Vi vay co chung binh quang ga (night blindness- nyctalopia) do thieu sinh to A ma ra.
          Ke toc kiem an vat va bang cach buoi moc trun, de duoi dat.  Thuc an cua Ke toc rat da dang: thoc lua, cac loai hot, co, trun, de, kien, moi, cac loai bo sat nho.  Ga nuoi o nha an thoc lua, bap xay nhuyen, cam v.v.
          Ga vao 05, 06 thang tuoi bat dau bat cap de sinh san.  Trung binh moi con Ga mai de tu 08 den 12 trung.  Trung ap trong 21 ngay (03 tuan le) thi no con.  Viec ap trung co the khong can den su hien dien cua Ga me.  Nguoi ta co the ap trung bang trau .  Ngay nay nguoi ta ap trung bang may ap.  Ga con duoc Ga me cham soc trong vong 12 tuan.  Sau do Ga con phai tu tuc kiem an va tu ve lay minh chong lai  cac ke thu cua Ke toc nhu Dieu, Qua, Chon, Chuot v.v.
          Xa hoi Ke toc la xa hoi da the.  Mot Ga trong co the lam cong tac truyen giong cho  05 den 10 con Ga mai. 
KE TOC TRONG XA HOI LOAI NGUOI
          Ke toc la loai cam vu som tiep xuc voi loai nguoi tu 5000 nam truoc Tay Lich o Trung Hoa va 2000 nam truoc Tay Lich o An Do.  Tren mo cua Pharaoh Tutukhamen (1350 truoc Tay Lich) co hinh con Ga.  Ga duoc thuan hoa o Hy Lap vao the ky V hay IV truoc Tay Lich.
          Ke toc cung cap cho loai nguoi mot nguon thit to lon.  Loai nguoi khong phan biet ton giao, chung toc deu an thit Ga.  Nguoi theo An Giao khong an thit bo.  Nguoi theo Hoi Giao, Do Thai Giao khong an thit heo.  Nhung toan the nhan loai deu an thit Ga.  Ga de nuoi, chong lon.  Thit va trung la thuc an bo duong.  Long dung de lam choi long Ga.  Phan Ga dung de bon vao ot.  Hien nay the gioi co 50 ty con Ga.  Trung Hoa la quoc gia san xuat nhieu Ga nhat the gioì voi 4 ty con.  Ke do la Hoa Ky: 02 ty ; Indonesia: 1.8 ty; Brazil: 1.8 ty; An Do: 0.680 ty; Mexico: 0.540 ty v.v.
          Nguoi Trung Hoa an Ga quay, Ga hap muoi, Ga xoi mo, Ga hap cai be xanh; chan Ga hap, canh Ga chien bo.  Nguoi Au- My an Ga ro- ti, Ga nau ra gu, trung Ga  chien nua song nua chin.  O Hoa Ky  nguoi ta an  mon Fried Chicken Kentucky.  Nguoi Au- My lam thit Ga hop, sup thit Ga va nau xuong Ga de co Chicken Broth.  Nguoi An Do an ca-ri Ga.  Nguoi Viet Nam an tat ca cac mon ke tren cua nguoi Trung Hoa, Phap va An Do.  Nguoi Viet Nam thich an Ga luoc xe phay tron voi rau ram hay rau que, bap chuoi, hanh Tay.  Ho cung thich mon Ga kho gung; Ga xao lan, Ga xao sa ot, thit ga nau canh chua la dang Agnonerion polymorphum.  Nguoi Viet Nam cho rang thit Ga nhiet va thit Vit han dua tren quan sat Vit loi nuoc,  trai lai Ga so nuoc va chi tam cat ma thoi.  Trong cac tiec cuoi o Viet Nam nguoi ta thuong dai mon Ga rut xuong hay Phuong Hoang Ap Trung nau nuong cong phu va trinh bay rat nghe thuat.
          Loai nguoi dung Ga Tre, Ga Noi de dau da nhau dam mau de ca do.  Ga Noi duoc xem la vo si hang nang trong khi Ga Tre la vo si hang long, hang ruoi.  Da Ga la mot thu vui va cung la thu co bac cua cac dan toc A Chau, Tay Ban Nha, Trung va Nam My.  Den the ky XIX thu vui nay tran sang Anh.
          Nguoi Trung Hoa tam bo cho nguoi binh bang thit Ga Ac ham voi cac vi thuoc Bac.  Ga Ac (White Silkies) la Ga nho con, long trang nhu tuyet nhung thit den nhu than.  Nhung tai sao phai la Ga Ac?  Su suy luan dua tren ly Am- Duong Ngu Hanh nhu sau:  Ga Ac long trang (Kim) tuong ung voi Phe (Phoi); thit mau den (Thuy) tuong ung voi Than.  Ga duoc ham trong cai noi dat (Tho) co nuoc (Thuy), ham bang than cui chay do (Hoa) voi cac vi duoc thao (Moc).  Nhu vay Ga Ac ham thuoc Bac hoi du Am- Duong Ngu Hanh (Kim, Moc, Thuy, Hoa, Tho) boi bo cho Ngu Tang (Tam, Can, Ty, Phe, Than) cua nguoi binh trong thoi ky binh phuc.  De tang cuong hanh Kim trong thuc an nay, sau khi ham Ga voi cac Bac duoc nguoi ta de mot con dao tren mieng cai noi dat.
          Tieng Ga trong gay duoc xem nhu tieng dong ho bao thuc, tuong trung cho vang Thai Duong luc rang dong.  Nghe nhan Trung Hoa thuong ve hinh con Ga trong voi mat troi do choi.  Cac dao si tru yem ta ma bang cach dat tuong con Ga tren mai nha.  Nguoi Trung Hoa qui Ga Ac vi cho rang Ga Ac  xua  duoi ta ma.  Trong nha ho thuong dat buc tranh Ga Ac trong va Ga Ac mai voi 05 Ga Ac con tieu bieu cho Am Duong Ngu Hanh (Ga trong <+>, Ga mai <->; 05 Ga con: Ngu Hanh):  Kim, Moc, Thuy, Hoa, Tho voi hy vong gia dao duoc quan binh, em am va hanh phuc. 
          Theo huyen thoai Nhat Ban, tieng Ga trong gay lam cho Thai Duong Than Nu Amaterasu ra khoi hang dong.  Ga trong la bieu tuong cua su can dam doi voi nguoi Nhat.
          Trong huyen thoai Hy Lap co Ke Ma Hippalektryon, mot quai vat minh Ngua, duoi, canh va chan Ga.  Trong huyen thoai Hy Lap co nhung moi tinh lan nhan giua cac vi Than.  Than Aphrodite, nu Than tinh yeu va hon nhan, an o voi Than Hephaestus tren nui Olympia.  Than Hephaestus co tuong mao ky di nen nu Than Aphrodite co quan he tinh cam voi Than chien tranh Ares.  Thai Duong Than Helios cho Hephaestus biet moi tinh tham kin giua Than Aphrodite va Than Ares.  Thai Duong Than Helios bao cho Than Hephaestus biet moi tinh tham kin giua nu Than  Aphrodite va Ares.  Than Hephaestus canh cao ca hai Than Aphrodite va Ares nhung ho van tiep tuc yeu nhau dam duoi.  Ho nho mot cau be canh chung khi nao Than Thai Duong den gan thi cho ho hay.  Cau be buon ngu nen ngu quen.  Than Helios den ma cau khong he hay biet de bao cho Than Aphrodite va Ares.  Tuc gian ve su tac trach cua cau be, Than Ares bien cau thanh mot con Ga trong de thong bao Thai Duong Than Helios den dung gio.
          Trong Tan Uoc Kinh sach Matthew 26: 31, Mark 14:27, Luke 22:31-34, John 13: 36- 38 co de cap den su tien doan cua Chua Jesus ve nguoi de tu luon luon gan bo voi Chua la Peter sau bua tiec tien ly nhu sau: “Ta noi voi nguoi rang, truoc khi Ga gay sang nguoi se choi ta ba lan.
          Vao thoi Trung Co nguoi Phap chon con Ga trong lam quoc huy gol la Coq Gaulois (Gallic Rooster).  Bieu tuong nay duoc goi lai trong thoi gian 1899- 1914.  Hinh anh con Ga trong duoc tim thay tren dong tien vang 20 Francs (Phat Lang) va tren tem tho cua Phap.
          Trong ngon tu cua loai nguoi chi thay cham biem, che nhao Ke toc nhieu hon la khen ngoi.  Nguoi Anh goi Ga la chicken nhung chicken cung co nghia la nguoi hen nhat, nguoi dong tinh luyen ai.  Trong tieng long Cock (Ga trong) co nghia la bo phan sinh duc cua nam gioi.  Thuc te Ga trong dau co bo phan sinh duc!  Nguoi Anh co cau:
As proud as a cock on its own dunghill
tuong duong voi cau:
Cho cay nha, Ga cay chuong.
cua nguoi Viet Nam.  Trong ngon ngu cua loai nguoi co nhieu cum tu ngu dung hinh anh cua Ke toc.  Nguoi Anh dung chicken pox de chi binh trai ra.  Nguoi Viet Nam tin rang nguoi bi binh trai ra dap phan Ga thi binh tro nen tram trong hon.  Nguoi Viet Nam dung tu ke manh  hay quang Ga (nyctalopia- cecite crepusculaire)) de chi thi giac yeu thay lo mo  khi troi toi vi thieu sinh to A. 
-     Tuoi cap Ke:  tuoi lap gia dinh.
-     Ke bi:  da Ga chi da nhan dun cua nguoi gia.
-     Ke bi Hac phat:  gia nua, da nhan nhu da Ga; toc bac chu loai Hac trang.
-     Ke dau nhuc: num vu cua phu nu
-     Ke Khuyen bat minh:  thoi tao loan Cho khong sua, Ga khong gay.
-     Ke lac cong danh:  cong danh nhu suon Ga.  An khong ngon nhung khong no bo.
-     Ke minh Khuyen phe: canh thai binh co tieng Cho sua va tieng Ga gay.
-     Ke tranh Nga dau:  su ray ra, dau tranh am i giua Ga va Vit (hay Ngong).
-     Ke quan Hac lap:  con Hac giua bay Ga (Hac tuong trung cho nguoi cao khiet.  Dan Ga tuong trung cho nguoi tam thuong)
-     Ke gian: hinh thuc giao hop khong hop voi tu nhien.
-     Ke hon huong: mui thom cua mot loai nhang thom lam cho nguoi ngui me hon den khi Ga gay sang moi tinh day.
-     Ga de Ga cuc tac:  vo tinh noi ra dieu minh da lam mac du khong ai biet.
-     Ga trong nuoi con: canh nguoi dan ong goa vo phai thay vo nuoi con.
-     Mat Ga mai: nguoi co mat Ga mai hay thu dai va hiem doc.
-     Ga mai gay: la diem bat lanh.  Noi co Ga mai gay co chuyen bat lanh nhu hoa tai hay trom dao.
-     Ga mai da Ga Co:  canh vo an hiep chong
-     Ga mo cua ma: am chi nguoi tho khao, cham chap, vung ve.  Ga mo cua ma luon luon la Ga mai.  Nguoi Viet Nam tin rang Ga mo cua ma la Ga de nhieu trung.
          Trong ca dao Viet Nam  ve Ga co cau:
Mau Ga thi tam xuong Ga.
Mau Ga dem tam xuong ta sao danh.
          Theo cach chua tri co truyen, khi gay xuong, nguoi ta dung Ga con bo vao noi xuong gay.  Do do co cau:
Cho lien da,
     Ga lien xuong.   
          Trong truyen ke ve Cong Quynh dem Ga trong thien (capon) da voi Ga choi cua cac höan quan thoi vua Le Chua Trinh.  Do la hinh thuc cham choc cac hoan quan long quyen o Dang Ngoai thoi bay gio.
          Duoi thoi Phap thuoc co chuyen An- Co On (Encore Un: Them Mot Cai Nua) lien quan den mon Ga ro- ti o cac cao lau Trung Hoa o Viet Nam.  Cau chuyen khoi hai nay phan anh phan nao tinh kieu ngao cua nhung thi dan Viet Nam hap thu Tay hoc che nhao su dot nat tieng Phap cua nguoi nong thon nen muon an Ga ro-ti lai goi mam ham vi hai lan!
          Trong thuc vat hoc co Ke quan hoa (Hoa Mong Ga) Celosia cristata; Ke thiet huong tuc cay dinh huong Syzygium aromaticum; co Chan Ga Dactylis glomerata; Chickweed (Ke Thao) Stellaria media; Chicken pea (Dau An Do) Cicer arietinum; Chicken of the wood (Nam Ke Moc) Laetiporus sulphurus v.v.
          Trong Thien Van Hoc co chom sao Gallus (Ke Tinh) do tu si Giao Hoi Cai Cach Hoa Lan Petrus Plancius kham pha nam 1613.  Petrus Plancius la mot nha tinh tu hoc nghien cuu hang hai va ve ban do.  Tu nam 1596 ong da ve ban do Dong Nam A trong do co Nam Ky, Cambodia, Champa (Chiem Thanh) v.v.  Sao Gallus duoc thay the bang ten moi: chom sao Puppis (Puppis:  San sau cua chiec tau).
          Trong De 40 so, con Ga mang so 28 sau con Rua (27) va truoc con Luon (29).
          Con Ga la mot trong 12 bieu tuong trong Tu Vi Trung Hoa.  Nam Dau (con Ga) di sau nam Than (con Khi) va di truoc nam Tuat (con Cho). 
          Tuoi Dau hop voi Ty (Ran), Dau (Ga), Suu (Trau), Thin (Rong)
          Tuoi Dau ky voi: Ti (Chuot), Ngo (Ngua), Mao (Meo), Tuat (Cho).
          Nam Dau la nam Am (-).  Ta co:
Nam                                                     Hanh            Mau Sac
At Dau: 1885, 1945, 2005, 2065             Thuy             Den
Dinh Dau: 1897, 1957, 2017, 2077         Hoa              Do
Ky Dau: 1909, 1969, 2029, 2089            Tho              Vang
Tan Dau: 1921, 1981, 2041, 2101                    Moc              Xanh
Qui Dau: 1933, 1993, 2053, 2113           Kim              Trang

BIEN CO LICH SU VAO NAM DAU VAO THE KY XX

* 1909: Colombia cong nhan doc lap cua Panama; quan doi Hoa Ky rut khoi Cuba sau chien tranh voi Tay Ban Nha; do doc Peary den Bac Cuc; hiep uoc Phap- Duc ve van de Morocco; Wright thu nghiem chiec phi co quan su dau tien cua Hoa Ky; Ito Hirofumi bi mot nguoi Trieu Tien am sat chet o Man Chau; hiep uoc Anh- Xiem La  theo do Xiem nhuong cac tieu bang Kelantan, Trenggaru, Perlis va Kedah cho Anh.
* 1921: hoi nghi Washington; dang Cong San thanh lap o Y, Trung Hoa, Tiep Khac, Tay Ban Nha; Cong San Nga xam lang Georgia; Ai Nhi Lan doc lap; Noite Sargrento (Dem Dam Mau) o Lisbon (Bo Dao Nha); 05 trieu nguoi Nga chet doi.
*   1933:  Adolf Hitler nam chanh quyen; to chuc mat vu Gestapo (Geheime Staat- spolizei); Francis Perkins, nu bo truong dau tien cua Hoa Ky (bo Lao Dong); Chuong Trinh T.V.A (Tennessee Valley Authority); Toa An Quoc Te La Hague tuyen bo Greenland thuoc chu quyen cua Dan Mach; nha bac hoc Albert Einstein den ty nan o Hoa Ky; Chanh Phu Nhan Dan Fujian (Phuc Kien).
*   1945:  nan doi o Bac Bo; Nhat dao chanh Phap tren ban dao Dong Duong; chanh phu Tran Trong Kim; hoi nghi Yalta; tong thong Roosevelt mat; hoi nghi Potsdam; Hiroshima va Nagasaki bi toi bom nguyen tu; Duc va Nhat dau hang quan Dong Minh; Ho Chi Minh doc Tuyen Ngon Doc Lap khai sinh ra Viet Nam Dan Chu Cong Hoa.
*   1957: Do Thai rut quan ra khoi ban dao Sinai ma ho chiem nam 1956; tong thong Phi Luat Tan Magsaysay chet trong tai nan phi co; Ma Lai doc lap; Lien So phong ve tinh nhan tao Sputnik I & II; tong thong Sukarno cua Indonesia quoc huu hoa 246 co so kinh doanh cua Hoa Lan va truc xuat 326,000 nguoi Hoa Lan ra khoi Indonesia; Mao Zedong (Mao Trach Dong) xac nhan thanh toan 800,000 ‘ke thu giai cap’ <vo san> tu nam 1949 den 1954; hiep uoc Rome ve viec thanh lap Cong Dong Kinh Te Au Chau (European Economic Community- EEC); cai cach dien dia o Nam Viet Nam.
*   1969: Ho Chi Minh chet; Viet Nam hoa chien tranh; chien tranh bien gioi giua Trung Quoc va Lien So tren dao Damansky; Hoa Ky dua nguoi len cung trang; bieu tinh chong Chien Tranh Viet Nam o Washington D.C; chanh phu Cong Hoa Mien Nam Viet Nam (Mat Tran).
*   1981: Iran tha 52 con tin Hoa Ky; Jiang Qing (Giang Thanh), vo Mao Zedong, bi tuyen an tu hinh (khong co hanh quyet); Giao hoang John Paul II bi am sat (bi thuong); tong thong Reagan bi am sat (bi thuong); tong thong Sadat (Ai Cap) bi am sat chet; hon le giua thai tu Charles (Anh) va Diana Spencer; Sandra Day O’Connor la nu tham phan Toi Cao Phap Vien dau tien cua Hoa Ky; Mitterand cua dang Xa Hoi Phap dac cu tong thong Phap lan dau tien.
*   1993: Tiep Khac chia ra lam hai nuoc: Cong Hoa Tiep Khac (Bohemia) va Slovakia; Jiang Zemin (Giang Trach Dan) duoc de cu lam chu tich CHNDTQ; dao chanh o Guatemala; PLO (To Chuc Giai Phong Palestine) nhin nhan nuoc Do Thai; hiep uoc hoa binh Do Thai- PLO; Sihanouk tro lai ngai vang Cambodia; hiep uoc Maastricht ve Lien Au; Vatican nhin nhan Do Thai.
*   2005:  Condoleezza Rice la nu bo truong Ngoai Giao goc Phi Chau dau tien o Hoa Ky; cuu thu tuong Lebanon, Hariri bi am sat chet; Hong Y Joseph Ratzinger  duoc bau lam Giao Hoang nien hieu Benedict XVI; Tay Ban Nha hop thuc hoa hon nhan dong tinh; Michaelle Jean la toan quyen Da Den dau tien o Canada; Ellen Johnson Sirleaf la nu tong thong dau tien o Liberia va tren luc dia Phi Chau; Nguyen Van Tuong bi hanh quyet o Singapore ve toi buon ban ma tuy.
YEU NHAN THE GIOI SINH VAO NAM DAU
Barry Goldwater (1909- 1998)
          Ong Goldwater la nguoi Hoa Ky goc Do Thai dau tien duoc dang Cong Hoa dua ra tranh cu tong thong nam 1964.  Ong tot nghiep truong Vo Bi Stauton tu o Virginia va dai hoc Arizona.  Ong la mot nha kinh doanh, si quan Khong Quan va mot nha chanh tri thuoc dang Cong Hoa.  Ong la nghi si cua tieu bang sinh quan Arizona 05 nhiem ky: hai nhiem ky tu nam 1953 den 1965 va 03 nhiem ky tu nam 1969 den 1987. 
          Nam 1964 ong duoc dang Cong Hoa dua ra tranh chuc tong thong duong dau voi ung cu vien dang Dan Chu Lyndon B. Johnson.  Ong Johnson hanh su chuc vu tong thong tu nam 1963 den 1964 sau khi tong thong Kennedy bi am sat chet.  Ong Goldwater that cu truoc  Johnson vi co chu truong cung ran ve bien phap cham dut  chien tranh Viet Nam va co duong loi khong thuan loi cho nguoi Da Den nen bi nguoi Da Den bieu tinh phan doi du doi.  Ong la nguoi co uy tin trong dang Cong Hoa.  Chinh ong la nguoi dau tien khuyen tong thong Nixon tu chuc vi vu Watergate.
U Thant (1909- 1974)
          U Thant la nguoi Mien Dien, tong tho ky thu ba cua Lien Hiep Quoc va la nguoi A Chau dau tien giu chuc vu nay.  Ong la nha giao duc tot nghiep dai hoc Rangoon va la ban than cua thu tuong U Nu.  Khi U Nu lam thu tuong ong la giam doc dai phat thanh (1948) roi tong truong bo Thong Tin.  Tu nam 1951 den 1957 ong viet dien van cho thu tuong U Nu.
          Tu nam 1961 den 1971 ong giu chuc tong tho ky Lien Hiep Quoc thay the ong Daj Hammarskjold chet trong mot tai nan phi co.  Trong thoi gian dung dau to chuc quoc te nay ong doi dau voi van de Congo, khung hoang Cuba giua Hoa Ky va Lien So, chien tranh Viet Nam, van de Berlin.  Ong chi trich Hoa Ky trong chien tranh Viet Nam.  Chiu anh huong sau dam cua triet ly Phat Giao, U Thant la nguoi hien hoa, ua chuong hoa binh.  Ong nguong mo Sir Stafford Cripps, Sun Yatsen (Ton Dat Tien) va Mahatma Gandhi.  Tuong Ne Win khong ua thich ong vi ong la ban than cua U Nu ma Ne Win lat do.  Ong co nhieu danh du  tren the gioi nhung khong co danh du gi voi che do quan nhan o Mien Dien.  Ngay ong mat quan tai cua ong duoc cho tu tru so LHQ ve Mien Dien.  Khong mot vien chuc nao cua chanh phu quan nhan duoc cu ra phi truong chao don linh cuu cua ong.  Mot thu truong bo Giao Duc ra phi truong nghieng minh truoc quan tai cua ong bi mat chuc sau do.  Sinh vien bieu tinh chong che do doc tai quan nhan doi xu te bac doi voi mot nhan vat Mien Dien duoc ca the gioi vinh danh.  Nguoi Mien Dien goi ong la Pantanaw U Thant tuc ong U Thant Pantanaw (Pantanaw: sinh quan cua ong).
Aung San Suu Kyi (1945- )
          Aung San Suu Kyi la nu chanh tri gia, ngoai giao, tac gia cua nhieu quyen sach chanh tri o Mien Dien.  Ba la con gai cua nha cach mang va tuong lanh co cong thanh lap quan doi Mien Dien trong de nhi the chien: Aung San.  Trong de nhi the chien ong Aung San duoc Nhat huan luyen quan su tren dao Hainan (Hai Nam).  Ong duoc huy chuong cao qui cua Nhat hoang Hirohito.
          Nam 1947 ong dai dien Mien Dien sang London thuong thuyet voi chanh phu Anh ve viec trao tra doc lap cho Mien Dien.  Cung nam nay ong bi am sat chet.  Luc ay Aung San Suu Kyi moi hai tuoi.  Duoc su huong dan cua me, Aung San Suu Ky hoc o Mien Dien,  New Delhi roi Anh Quoc.  Ba tot nghiep dai hoc o Oxford roi dai hoc London.  Ba noi thong Anh, Phap va Nhat ngu.   Chong ba Ang San Suu Kyi la nguoi Anh.  Ba tung lam viec cho Lien Hiep Quoc khi ong U Thant la tong tho ky cua to chuc nay.  Nam 1988 ba ve nuoc tham me bi binh nang va o lai Mien Dien bat dau dau tranh chong che do doc tai quan doi.  Ba thanh lap Lien Minh Quoc Gia Dan Chu (NLD:  National League for Democracy).  Lien Minh cua ba chiem 81% phieu bau trong cuoc bau cu nam 1990.  Cac tuong lanh phu nhan ket qua cuoc bau cu va quan thuc ba tai gia ngot 20 nam truong.  Nam 2010, do ap luc cua LHQ, Anh, Hoa Ky va vi tinh trang kinh te quoc gia be rac cong them tinh trang Mien Dien tren da bi Han hoa ve chanh tri va kinh te nang ne, phe quan nhan co vai nhan nhuong chanh tri.  Ba Aung San Suu Kyi duoc tu do.  Trong ky bau cu bo tuc nam 2012 Lien Minh cua ba chiem 43/ 45 ghe trong trong Quoc Hoi.  Trong ky bau cu nam 2015 Lien Minh Quoc Gia Dan Chu chiem 86% tong so ghe trong Quoc Hoi.  Nhung ba khong duoc lam tong thong theo hien dinh vi ba co chong va con ngoai quoc.  Ong Htin Kyaw lam tong thong, ba la tong truong bo Ngoai Giao va tong truong bo Phu Tong Thong.
          Ba Aung San Suu Kyi duoc giai Sakharov, Nobel Hoa Binh, huan chuong Nehru v.v.  Chong ba lanh giai thuong Nobel thay cho ba vi ba khong duoc roi khoi Mien Dien va, neu ba roi Mien Dien, ba khong duoc tro ve Mien Dien!  Aung San Suu Kyi la mot nu chanh tri gia A Chau co tam voc quoc te,  Ba co can dam va quyet tam chong lai che do doc tai quan su thong tri tren que huong ba.  Hai cuoc bau cu trong sach nam 2012 va 2015 danh dau mot buoc tien kha dai cua Mien Dien trong viec xay dung mot nen dan chu au tri sau tren nua the ky duoi che do doc tai quan su dua dat nuoc vao tinh trang tu co lap va lac hau.
Andrei Sakharov (1921- 1989)
          Andrei Sakharov la mot nha vat ly trong chuong trinh san xuat bom nguyen tu va khinh khi cua Lien So.  Ong hoc dai hoc Moscow va lay bang tien si ve vat ly nam 24 tuoi.  Nam 27 tuoi ong la thanh vien trong chuong trinh khao cuu va san xuat bom nguyen tu.  Nhung Sakharov co linh cam rang dinh menh cua ong se giong nhu nha bac hoc Oppenheimer o Hoa Ky. 
          Song trong mot nuoc Cong San nhung ong can dam van dong tai giam binh bi va dau tranh cho hoa binh va nhan quyen.  Nam 1975 ong duoc giai thuong Nobel Hoa Binh nhung ong bi cam khong cho roi khoi Lien So.  Vo ong, Yelena Bonner,  lanh giai thuong thay ong.  Sakharov duoc menh danh la phat ngon vien cua luong tri nhan loai.  Nam 1980 ong chong lai su xam lang cua Lien So vao Afghanistan.  Ong bi KGB xem la ke noi thu nguy hiem nen quan thuc ong o thanh pho Gorky bay gio la Nizhny Novgorod.  Nam 1984 ong bi xu 05 nam tu sau vu tuyet thuc doi tra tu do cho vo ong va cho ba sang Hoa Ky giai phau tim.  Mot mat chanh quyen to ra cung ran, mat khac lai cho vo ong sang Hoa Ky giai phau tim.  Nam 1986 vo ong tro lai Gorky.  Khi Gorbachov cam quyen o Lien So Sakharov va vo duoc phep tro ve Moscow.  Ong mat nam 1989 nhu mot nguoi anh hung duoc dan chung ton sung va cam men.  Chinh Gorbachov cung to ra qui trong ong.
Nhat Hoang Akihito (1933- )
          Nhat hoang Akihito la Nhat hoang thu 125 cua Nhat Ban.  Ong len ngoi nam 1989 sau khi than phu cua ong la Nhat hoang Hirohito bang ha nam 1989.
          Thai tu Akihito duoc giao duc trong hoang cung.  Trong thoi chien tranh ong tam thoi roi khoi Tokyo.  Sau khi chien tranh cham dut thai tu duoc ba Elizabeth Gray Vining, mot nu quan thu thu vien Hoa Ky, phu dao tieng Anh.  Ong say me nghien cuu ve hai duong hoc.  Nam 1953 thai tu Akihito thay mat hoang gia Nhat tham du le dang quang cua nu hoang Elizabeth II o London.  Nam 1959 thai tu ket hon voi mot thu dan, con gai cua mot chu tich Cong Ty Bot Mi Nisshin, Michiko Shoda, ma ong quen tren san quan vot.  Michiko Shoda la mot my nu, thong minh, hap thu van hoa Tay Phuong.  Nam 1957 ba tot nghiep dai hoc Thien Chua Giao o Tokyo ve van chuong voi hang Summa Cum laude va cu nhan Anh Van.  Cuoc hon nhan giua thai tu Akihito va Michiko Shoda la cuoc hon nhan cach mang dau tien trong hoang trieu Nhat Ban giua mot nguoi hoang  toc va mot thu dan. 
          Thai tu Akihito va cong nuong Michiko Shoda cong du 37 quoc gia.  Sau khi len ngoi, Nhat hoang va hoang hau cong du 18 quoc gia.
          Nhat hoang Akihito va hoang hau Michiko Shoda co hai hoang tu va mot cong chua.  Cong chua Sayako tuc Nori co chong la Yoshiki Kuroda, mot thu dan (2005).  Vi vay ba tro thanh thu dan duoi ten Sayako Kuroda.  Ba nhan cua hoi mon 1.29 trieu My kim, roi hoang cung song trong mot can nha binh thuong, ngung nghien cuu dieu cam hoc (ornithology) va bat dau tap lai xe va di mua sam nhu moi phu nu Nhat khac.
           Nhat hoang Akihito duoc mo ta nhu mot nha lanh dao hien hoa, gan dan va yeu chuong hoa binh.  Nam 2011 Nhat Ban bi dong dat va song than.  Nhat hoang voi va den noi bi dong dat va song than tan pha de an ui than dan.  Nam ay Nhat hoang bi viem phoi phai nhap binh vien.  Truoc do Nhat hoang trai qua mot cuoc giai phau ung thu tuyen tien liet.  Nam 2012 ong trai qua mot cuoc giai phau de thong tim.  Vi ly do suc khoe Nhat hoang Akihito nhu co y muon thoai vi.  Do la dieu hiem co trong lich su hoang trieu Nhat Ban.
          Nhat hoang Akihito duoc dan chung Nhat yeu men nhu ho tung yeu men cac Nhat hoang tien trieu.  Nam 1995 Nhat hoang va hoang hau tham vieng cac dai ky niem chien tranh o Tokyo, Hiroshima, Nagasaki, Okinawa.  Nam 2005 Nhat hoang tham vieng dao Saipan noi xay ra tran danh dam mau giua quan Nhat va Hoa Ky nam 1944.  Dao Saipan bay gio la lanh tho cua Hoa Ky.
****
          De nhat phu nhan Nancy Reagan (1909- 2016), nu tham phan Toi Cao Phap Vien Hoa Ky Ruth Badis Ginsburg (1933-), nu tong thong Phi Luat Tan Corazon Aquino (1933- 2009), thu tuong Do Thai Ehud Olmert (1945-), tong thong Brazil Luiz Ignacio Lulada Silva (1945-), Caroline Kennedy (1957-), ai nu co tong thong Kennedy va dai su Hoa Ky o Nhat, trum khung bo Osama Bin Laden (1957- 2011)…deu sinh vao nam Dau.
Tan Nien Dinh Dau
Van Phuc Dao Lam Mon.
         
         
         
         
          

          Nam 2017 la nam Dinh Dau tuc la nam con Ga.  Theo Han- Viet, Ga la Ke.  Nguoi Anh goi Ga trong la Cock hay Rooster; Ga mai: Hen va Ga an thit duoc la Chicken.  Theo thu tu tren nguoi Phap co Coq, Poule va Poulet.  Trong bai viet nay chung ta  tim hieu so luoc ve Ke toc trong cong dong loai nguoi.

NGUON GOC VA THAN THE KE TOC

          Ga la loai cam vu co long canh nhu chim, de trung va ap  cho trung no ra Ga con.  Ga co the bay nhung khong the bay cao va xa nhu Chim vi than hinh nang ne.  Que quan cua Ke toc la vung Nam A va Dong Nam A.  To tien cua Ke toc la Ga Rung long do, vang, xanh, trang; mo vang va nhon.  Ten khoa hoc cua to tien Ke toc la Gallus gallus.  Ten Ga duoc thuan hoa la Gallus gallus domesticus thuoc gia dinh Phasianidae
          Ga trong co long dep hon Ga mai.  Ga thuong co cac mau long sau day:  long den (Ga Qua); long trang (Ga Ac, Ga Ri); long mau hon hop do, vang, den, xanh, trang trong dep mat; long mau do (Ga Dieu), long mau vang (Ga Phen); long co dom trang den, vang (Ga No).
          To tien Ke toc tren the gioi co 05 chi toc lon:
1.      Gallus gallus murghi o mien bac va dong bac An Do
2.      Gallus gallus spadiceus o Yunnan (Van Nam), Mien Dien, Thai Lan, Ma Lai, Indonesia.
3.      Gallus gallus jabouillei o Bac Bo Viet Nam, Yunnan, Hainan (dao Hai Nam)
4.      Gallus gallus gallus o Bac Bo Viet Nam, Thai Lan, Lao, Cambodia
5.      Gallus gallus bankiva tren dao Sumatra, Java, Bali (Indonesia).
          Thi giac va thinh giac cua Ke toc rat ben nhay.  Nhung vao buoi toi thi giac cua Ke toc giam di rat nhieu.  Vi vay co chung binh quang ga (night blindness- nyctalopia) do thieu sinh to A ma ra.
          Ke toc kiem an vat va bang cach buoi moc trun, de duoi dat.  Thuc an cua Ke toc rat da dang: thoc lua, cac loai hot, co, trun, de, kien, moi, cac loai bo sat nho.  Ga nuoi o nha an thoc lua, bap xay nhuyen, cam v.v.
          Ga vao 05, 06 thang tuoi bat dau bat cap de sinh san.  Trung binh moi con Ga mai de tu 08 den 12 trung.  Trung ap trong 21 ngay (03 tuan le) thi no con.  Viec ap trung co the khong can den su hien dien cua Ga me.  Nguoi ta co the ap trung bang trau .  Ngay nay nguoi ta ap trung bang may ap.  Ga con duoc Ga me cham soc trong vong 12 tuan.  Sau do Ga con phai tu tuc kiem an va tu ve lay minh chong lai  cac ke thu cua Ke toc nhu Dieu, Qua, Chon, Chuot v.v.
          Xa hoi Ke toc la xa hoi da the.  Mot Ga trong co the lam cong tac truyen giong cho  05 den 10 con Ga mai. 
KE TOC TRONG XA HOI LOAI NGUOI
          Ke toc la loai cam vu som tiep xuc voi loai nguoi tu 5000 nam truoc Tay Lich o Trung Hoa va 2000 nam truoc Tay Lich o An Do.  Tren mo cua Pharaoh Tutukhamen (1350 truoc Tay Lich) co hinh con Ga.  Ga duoc thuan hoa o Hy Lap vao the ky V hay IV truoc Tay Lich.
          Ke toc cung cap cho loai nguoi mot nguon thit to lon.  Loai nguoi khong phan biet ton giao, chung toc deu an thit Ga.  Nguoi theo An Giao khong an thit bo.  Nguoi theo Hoi Giao, Do Thai Giao khong an thit heo.  Nhung toan the nhan loai deu an thit Ga.  Ga de nuoi, chong lon.  Thit va trung la thuc an bo duong.  Long dung de lam choi long Ga.  Phan Ga dung de bon vao ot.  Hien nay the gioi co 50 ty con Ga.  Trung Hoa la quoc gia san xuat nhieu Ga nhat the gioì voi 4 ty con.  Ke do la Hoa Ky: 02 ty ; Indonesia: 1.8 ty; Brazil: 1.8 ty; An Do: 0.680 ty; Mexico: 0.540 ty v.v.
          Nguoi Trung Hoa an Ga quay, Ga hap muoi, Ga xoi mo, Ga hap cai be xanh; chan Ga hap, canh Ga chien bo.  Nguoi Au- My an Ga ro- ti, Ga nau ra gu, trung Ga  chien nua song nua chin.  O Hoa Ky  nguoi ta an  mon Fried Chicken Kentucky.  Nguoi Au- My lam thit Ga hop, sup thit Ga va nau xuong Ga de co Chicken Broth.  Nguoi An Do an ca-ri Ga.  Nguoi Viet Nam an tat ca cac mon ke tren cua nguoi Trung Hoa, Phap va An Do.  Nguoi Viet Nam thich an Ga luoc xe phay tron voi rau ram hay rau que, bap chuoi, hanh Tay.  Ho cung thich mon Ga kho gung; Ga xao lan, Ga xao sa ot, thit ga nau canh chua la dang Agnonerion polymorphum.  Nguoi Viet Nam cho rang thit Ga nhiet va thit Vit han dua tren quan sat Vit loi nuoc,  trai lai Ga so nuoc va chi tam cat ma thoi.  Trong cac tiec cuoi o Viet Nam nguoi ta thuong dai mon Ga rut xuong hay Phuong Hoang Ap Trung nau nuong cong phu va trinh bay rat nghe thuat.
          Loai nguoi dung Ga Tre, Ga Noi de dau da nhau dam mau de ca do.  Ga Noi duoc xem la vo si hang nang trong khi Ga Tre la vo si hang long, hang ruoi.  Da Ga la mot thu vui va cung la thu co bac cua cac dan toc A Chau, Tay Ban Nha, Trung va Nam My.  Den the ky XIX thu vui nay tran sang Anh.
          Nguoi Trung Hoa tam bo cho nguoi binh bang thit Ga Ac ham voi cac vi thuoc Bac.  Ga Ac (White Silkies) la Ga nho con, long trang nhu tuyet nhung thit den nhu than.  Nhung tai sao phai la Ga Ac?  Su suy luan dua tren ly Am- Duong Ngu Hanh nhu sau:  Ga Ac long trang (Kim) tuong ung voi Phe (Phoi); thit mau den (Thuy) tuong ung voi Than.  Ga duoc ham trong cai noi dat (Tho) co nuoc (Thuy), ham bang than cui chay do (Hoa) voi cac vi duoc thao (Moc).  Nhu vay Ga Ac ham thuoc Bac hoi du Am- Duong Ngu Hanh (Kim, Moc, Thuy, Hoa, Tho) boi bo cho Ngu Tang (Tam, Can, Ty, Phe, Than) cua nguoi binh trong thoi ky binh phuc.  De tang cuong hanh Kim trong thuc an nay, sau khi ham Ga voi cac Bac duoc nguoi ta de mot con dao tren mieng cai noi dat.
          Tieng Ga trong gay duoc xem nhu tieng dong ho bao thuc, tuong trung cho vang Thai Duong luc rang dong.  Nghe nhan Trung Hoa thuong ve hinh con Ga trong voi mat troi do choi.  Cac dao si tru yem ta ma bang cach dat tuong con Ga tren mai nha.  Nguoi Trung Hoa qui Ga Ac vi cho rang Ga Ac  xua  duoi ta ma.  Trong nha ho thuong dat buc tranh Ga Ac trong va Ga Ac mai voi 05 Ga Ac con tieu bieu cho Am Duong Ngu Hanh (Ga trong <+>, Ga mai <->; 05 Ga con: Ngu Hanh):  Kim, Moc, Thuy, Hoa, Tho voi hy vong gia dao duoc quan binh, em am va hanh phuc. 
          Theo huyen thoai Nhat Ban, tieng Ga trong gay lam cho Thai Duong Than Nu Amaterasu ra khoi hang dong.  Ga trong la bieu tuong cua su can dam doi voi nguoi Nhat.
          Trong huyen thoai Hy Lap co Ke Ma Hippalektryon, mot quai vat minh Ngua, duoi, canh va chan Ga.  Trong huyen thoai Hy Lap co nhung moi tinh lan nhan giua cac vi Than.  Than Aphrodite, nu Than tinh yeu va hon nhan, an o voi Than Hephaestus tren nui Olympia.  Than Hephaestus co tuong mao ky di nen nu Than Aphrodite co quan he tinh cam voi Than chien tranh Ares.  Thai Duong Than Helios cho Hephaestus biet moi tinh tham kin giua Than Aphrodite va Than Ares.  Thai Duong Than Helios bao cho Than Hephaestus biet moi tinh tham kin giua nu Than  Aphrodite va Ares.  Than Hephaestus canh cao ca hai Than Aphrodite va Ares nhung ho van tiep tuc yeu nhau dam duoi.  Ho nho mot cau be canh chung khi nao Than Thai Duong den gan thi cho ho hay.  Cau be buon ngu nen ngu quen.  Than Helios den ma cau khong he hay biet de bao cho Than Aphrodite va Ares.  Tuc gian ve su tac trach cua cau be, Than Ares bien cau thanh mot con Ga trong de thong bao Thai Duong Than Helios den dung gio.
          Trong Tan Uoc Kinh sach Matthew 26: 31, Mark 14:27, Luke 22:31-34, John 13: 36- 38 co de cap den su tien doan cua Chua Jesus ve nguoi de tu luon luon gan bo voi Chua la Peter sau bua tiec tien ly nhu sau: “Ta noi voi nguoi rang, truoc khi Ga gay sang nguoi se choi ta ba lan.
          Vao thoi Trung Co nguoi Phap chon con Ga trong lam quoc huy gol la Coq Gaulois (Gallic Rooster).  Bieu tuong nay duoc goi lai trong thoi gian 1899- 1914.  Hinh anh con Ga trong duoc tim thay tren dong tien vang 20 Francs (Phat Lang) va tren tem tho cua Phap.
          Trong ngon tu cua loai nguoi chi thay cham biem, che nhao Ke toc nhieu hon la khen ngoi.  Nguoi Anh goi Ga la chicken nhung chicken cung co nghia la nguoi hen nhat, nguoi dong tinh luyen ai.  Trong tieng long Cock (Ga trong) co nghia la bo phan sinh duc cua nam gioi.  Thuc te Ga trong dau co bo phan sinh duc!  Nguoi Anh co cau:
As proud as a cock on its own dunghill
tuong duong voi cau:
Cho cay nha, Ga cay chuong.
cua nguoi Viet Nam.  Trong ngon ngu cua loai nguoi co nhieu cum tu ngu dung hinh anh cua Ke toc.  Nguoi Anh dung chicken pox de chi binh trai ra.  Nguoi Viet Nam tin rang nguoi bi binh trai ra dap phan Ga thi binh tro nen tram trong hon.  Nguoi Viet Nam dung tu ke manh  hay quang Ga (nyctalopia- cecite crepusculaire)) de chi thi giac yeu thay lo mo  khi troi toi vi thieu sinh to A. 
-     Tuoi cap Ke:  tuoi lap gia dinh.
-     Ke bi:  da Ga chi da nhan dun cua nguoi gia.
-     Ke bi Hac phat:  gia nua, da nhan nhu da Ga; toc bac chu loai Hac trang.
-     Ke dau nhuc: num vu cua phu nu
-     Ke Khuyen bat minh:  thoi tao loan Cho khong sua, Ga khong gay.
-     Ke lac cong danh:  cong danh nhu suon Ga.  An khong ngon nhung khong no bo.
-     Ke minh Khuyen phe: canh thai binh co tieng Cho sua va tieng Ga gay.
-     Ke tranh Nga dau:  su ray ra, dau tranh am i giua Ga va Vit (hay Ngong).
-     Ke quan Hac lap:  con Hac giua bay Ga (Hac tuong trung cho nguoi cao khiet.  Dan Ga tuong trung cho nguoi tam thuong)
-     Ke gian: hinh thuc giao hop khong hop voi tu nhien.
-     Ke hon huong: mui thom cua mot loai nhang thom lam cho nguoi ngui me hon den khi Ga gay sang moi tinh day.
-     Ga de Ga cuc tac:  vo tinh noi ra dieu minh da lam mac du khong ai biet.
-     Ga trong nuoi con: canh nguoi dan ong goa vo phai thay vo nuoi con.
-     Mat Ga mai: nguoi co mat Ga mai hay thu dai va hiem doc.
-     Ga mai gay: la diem bat lanh.  Noi co Ga mai gay co chuyen bat lanh nhu hoa tai hay trom dao.
-     Ga mai da Ga Co:  canh vo an hiep chong
-     Ga mo cua ma: am chi nguoi tho khao, cham chap, vung ve.  Ga mo cua ma luon luon la Ga mai.  Nguoi Viet Nam tin rang Ga mo cua ma la Ga de nhieu trung.
          Trong ca dao Viet Nam  ve Ga co cau:
Mau Ga thi tam xuong Ga.
Mau Ga dem tam xuong ta sao danh.
          Theo cach chua tri co truyen, khi gay xuong, nguoi ta dung Ga con bo vao noi xuong gay.  Do do co cau:
Cho lien da,
     Ga lien xuong.   
          Trong truyen ke ve Cong Quynh dem Ga trong thien (capon) da voi Ga choi cua cac höan quan thoi vua Le Chua Trinh.  Do la hinh thuc cham choc cac hoan quan long quyen o Dang Ngoai thoi bay gio.
          Duoi thoi Phap thuoc co chuyen An- Co On (Encore Un: Them Mot Cai Nua) lien quan den mon Ga ro- ti o cac cao lau Trung Hoa o Viet Nam.  Cau chuyen khoi hai nay phan anh phan nao tinh kieu ngao cua nhung thi dan Viet Nam hap thu Tay hoc che nhao su dot nat tieng Phap cua nguoi nong thon nen muon an Ga ro-ti lai goi mam ham vi hai lan!
          Trong thuc vat hoc co Ke quan hoa (Hoa Mong Ga) Celosia cristata; Ke thiet huong tuc cay dinh huong Syzygium aromaticum; co Chan Ga Dactylis glomerata; Chickweed (Ke Thao) Stellaria media; Chicken pea (Dau An Do) Cicer arietinum; Chicken of the wood (Nam Ke Moc) Laetiporus sulphurus v.v.
          Trong Thien Van Hoc co chom sao Gallus (Ke Tinh) do tu si Giao Hoi Cai Cach Hoa Lan Petrus Plancius kham pha nam 1613.  Petrus Plancius la mot nha tinh tu hoc nghien cuu hang hai va ve ban do.  Tu nam 1596 ong da ve ban do Dong Nam A trong do co Nam Ky, Cambodia, Champa (Chiem Thanh) v.v.  Sao Gallus duoc thay the bang ten moi: chom sao Puppis (Puppis:  San sau cua chiec tau).
          Trong De 40 so, con Ga mang so 28 sau con Rua (27) va truoc con Luon (29).
          Con Ga la mot trong 12 bieu tuong trong Tu Vi Trung Hoa.  Nam Dau (con Ga) di sau nam Than (con Khi) va di truoc nam Tuat (con Cho). 
          Tuoi Dau hop voi Ty (Ran), Dau (Ga), Suu (Trau), Thin (Rong)
          Tuoi Dau ky voi: Ti (Chuot), Ngo (Ngua), Mao (Meo), Tuat (Cho).
          Nam Dau la nam Am (-).  Ta co:
Nam                                                     Hanh            Mau Sac
At Dau: 1885, 1945, 2005, 2065             Thuy             Den
Dinh Dau: 1897, 1957, 2017, 2077         Hoa              Do
Ky Dau: 1909, 1969, 2029, 2089            Tho              Vang
Tan Dau: 1921, 1981, 2041, 2101                    Moc              Xanh
Qui Dau: 1933, 1993, 2053, 2113           Kim              Trang

BIEN CO LICH SU VAO NAM DAU VAO THE KY XX

* 1909: Colombia cong nhan doc lap cua Panama; quan doi Hoa Ky rut khoi Cuba sau chien tranh voi Tay Ban Nha; do doc Peary den Bac Cuc; hiep uoc Phap- Duc ve van de Morocco; Wright thu nghiem chiec phi co quan su dau tien cua Hoa Ky; Ito Hirofumi bi mot nguoi Trieu Tien am sat chet o Man Chau; hiep uoc Anh- Xiem La  theo do Xiem nhuong cac tieu bang Kelantan, Trenggaru, Perlis va Kedah cho Anh.
* 1921: hoi nghi Washington; dang Cong San thanh lap o Y, Trung Hoa, Tiep Khac, Tay Ban Nha; Cong San Nga xam lang Georgia; Ai Nhi Lan doc lap; Noite Sargrento (Dem Dam Mau) o Lisbon (Bo Dao Nha); 05 trieu nguoi Nga chet doi.
*   1933:  Adolf Hitler nam chanh quyen; to chuc mat vu Gestapo (Geheime Staat- spolizei); Francis Perkins, nu bo truong dau tien cua Hoa Ky (bo Lao Dong); Chuong Trinh T.V.A (Tennessee Valley Authority); Toa An Quoc Te La Hague tuyen bo Greenland thuoc chu quyen cua Dan Mach; nha bac hoc Albert Einstein den ty nan o Hoa Ky; Chanh Phu Nhan Dan Fujian (Phuc Kien).
*   1945:  nan doi o Bac Bo; Nhat dao chanh Phap tren ban dao Dong Duong; chanh phu Tran Trong Kim; hoi nghi Yalta; tong thong Roosevelt mat; hoi nghi Potsdam; Hiroshima va Nagasaki bi toi bom nguyen tu; Duc va Nhat dau hang quan Dong Minh; Ho Chi Minh doc Tuyen Ngon Doc Lap khai sinh ra Viet Nam Dan Chu Cong Hoa.
*   1957: Do Thai rut quan ra khoi ban dao Sinai ma ho chiem nam 1956; tong thong Phi Luat Tan Magsaysay chet trong tai nan phi co; Ma Lai doc lap; Lien So phong ve tinh nhan tao Sputnik I & II; tong thong Sukarno cua Indonesia quoc huu hoa 246 co so kinh doanh cua Hoa Lan va truc xuat 326,000 nguoi Hoa Lan ra khoi Indonesia; Mao Zedong (Mao Trach Dong) xac nhan thanh toan 800,000 ‘ke thu giai cap’ <vo san> tu nam 1949 den 1954; hiep uoc Rome ve viec thanh lap Cong Dong Kinh Te Au Chau (European Economic Community- EEC); cai cach dien dia o Nam Viet Nam.
*   1969: Ho Chi Minh chet; Viet Nam hoa chien tranh; chien tranh bien gioi giua Trung Quoc va Lien So tren dao Damansky; Hoa Ky dua nguoi len cung trang; bieu tinh chong Chien Tranh Viet Nam o Washington D.C; chanh phu Cong Hoa Mien Nam Viet Nam (Mat Tran).
*   1981: Iran tha 52 con tin Hoa Ky; Jiang Qing (Giang Thanh), vo Mao Zedong, bi tuyen an tu hinh (khong co hanh quyet); Giao hoang John Paul II bi am sat (bi thuong); tong thong Reagan bi am sat (bi thuong); tong thong Sadat (Ai Cap) bi am sat chet; hon le giua thai tu Charles (Anh) va Diana Spencer; Sandra Day O’Connor la nu tham phan Toi Cao Phap Vien dau tien cua Hoa Ky; Mitterand cua dang Xa Hoi Phap dac cu tong thong Phap lan dau tien.
*   1993: Tiep Khac chia ra lam hai nuoc: Cong Hoa Tiep Khac (Bohemia) va Slovakia; Jiang Zemin (Giang Trach Dan) duoc de cu lam chu tich CHNDTQ; dao chanh o Guatemala; PLO (To Chuc Giai Phong Palestine) nhin nhan nuoc Do Thai; hiep uoc hoa binh Do Thai- PLO; Sihanouk tro lai ngai vang Cambodia; hiep uoc Maastricht ve Lien Au; Vatican nhin nhan Do Thai.
*   2005:  Condoleezza Rice la nu bo truong Ngoai Giao goc Phi Chau dau tien o Hoa Ky; cuu thu tuong Lebanon, Hariri bi am sat chet; Hong Y Joseph Ratzinger  duoc bau lam Giao Hoang nien hieu Benedict XVI; Tay Ban Nha hop thuc hoa hon nhan dong tinh; Michaelle Jean la toan quyen Da Den dau tien o Canada; Ellen Johnson Sirleaf la nu tong thong dau tien o Liberia va tren luc dia Phi Chau; Nguyen Van Tuong bi hanh quyet o Singapore ve toi buon ban ma tuy.
YEU NHAN THE GIOI SINH VAO NAM DAU
Barry Goldwater (1909- 1998)
          Ong Goldwater la nguoi Hoa Ky goc Do Thai dau tien duoc dang Cong Hoa dua ra tranh cu tong thong nam 1964.  Ong tot nghiep truong Vo Bi Stauton tu o Virginia va dai hoc Arizona.  Ong la mot nha kinh doanh, si quan Khong Quan va mot nha chanh tri thuoc dang Cong Hoa.  Ong la nghi si cua tieu bang sinh quan Arizona 05 nhiem ky: hai nhiem ky tu nam 1953 den 1965 va 03 nhiem ky tu nam 1969 den 1987. 
          Nam 1964 ong duoc dang Cong Hoa dua ra tranh chuc tong thong duong dau voi ung cu vien dang Dan Chu Lyndon B. Johnson.  Ong Johnson hanh su chuc vu tong thong tu nam 1963 den 1964 sau khi tong thong Kennedy bi am sat chet.  Ong Goldwater that cu truoc  Johnson vi co chu truong cung ran ve bien phap cham dut  chien tranh Viet Nam va co duong loi khong thuan loi cho nguoi Da Den nen bi nguoi Da Den bieu tinh phan doi du doi.  Ong la nguoi co uy tin trong dang Cong Hoa.  Chinh ong la nguoi dau tien khuyen tong thong Nixon tu chuc vi vu Watergate.
U Thant (1909- 1974)
          U Thant la nguoi Mien Dien, tong tho ky thu ba cua Lien Hiep Quoc va la nguoi A Chau dau tien giu chuc vu nay.  Ong la nha giao duc tot nghiep dai hoc Rangoon va la ban than cua thu tuong U Nu.  Khi U Nu lam thu tuong ong la giam doc dai phat thanh (1948) roi tong truong bo Thong Tin.  Tu nam 1951 den 1957 ong viet dien van cho thu tuong U Nu.
          Tu nam 1961 den 1971 ong giu chuc tong tho ky Lien Hiep Quoc thay the ong Daj Hammarskjold chet trong mot tai nan phi co.  Trong thoi gian dung dau to chuc quoc te nay ong doi dau voi van de Congo, khung hoang Cuba giua Hoa Ky va Lien So, chien tranh Viet Nam, van de Berlin.  Ong chi trich Hoa Ky trong chien tranh Viet Nam.  Chiu anh huong sau dam cua triet ly Phat Giao, U Thant la nguoi hien hoa, ua chuong hoa binh.  Ong nguong mo Sir Stafford Cripps, Sun Yatsen (Ton Dat Tien) va Mahatma Gandhi.  Tuong Ne Win khong ua thich ong vi ong la ban than cua U Nu ma Ne Win lat do.  Ong co nhieu danh du  tren the gioi nhung khong co danh du gi voi che do quan nhan o Mien Dien.  Ngay ong mat quan tai cua ong duoc cho tu tru so LHQ ve Mien Dien.  Khong mot vien chuc nao cua chanh phu quan nhan duoc cu ra phi truong chao don linh cuu cua ong.  Mot thu truong bo Giao Duc ra phi truong nghieng minh truoc quan tai cua ong bi mat chuc sau do.  Sinh vien bieu tinh chong che do doc tai quan nhan doi xu te bac doi voi mot nhan vat Mien Dien duoc ca the gioi vinh danh.  Nguoi Mien Dien goi ong la Pantanaw U Thant tuc ong U Thant Pantanaw (Pantanaw: sinh quan cua ong).
Aung San Suu Kyi (1945- )
          Aung San Suu Kyi la nu chanh tri gia, ngoai giao, tac gia cua nhieu quyen sach chanh tri o Mien Dien.  Ba la con gai cua nha cach mang va tuong lanh co cong thanh lap quan doi Mien Dien trong de nhi the chien: Aung San.  Trong de nhi the chien ong Aung San duoc Nhat huan luyen quan su tren dao Hainan (Hai Nam).  Ong duoc huy chuong cao qui cua Nhat hoang Hirohito.
          Nam 1947 ong dai dien Mien Dien sang London thuong thuyet voi chanh phu Anh ve viec trao tra doc lap cho Mien Dien.  Cung nam nay ong bi am sat chet.  Luc ay Aung San Suu Kyi moi hai tuoi.  Duoc su huong dan cua me, Aung San Suu Ky hoc o Mien Dien,  New Delhi roi Anh Quoc.  Ba tot nghiep dai hoc o Oxford roi dai hoc London.  Ba noi thong Anh, Phap va Nhat ngu.   Chong ba Ang San Suu Kyi la nguoi Anh.  Ba tung lam viec cho Lien Hiep Quoc khi ong U Thant la tong tho ky cua to chuc nay.  Nam 1988 ba ve nuoc tham me bi binh nang va o lai Mien Dien bat dau dau tranh chong che do doc tai quan doi.  Ba thanh lap Lien Minh Quoc Gia Dan Chu (NLD:  National League for Democracy).  Lien Minh cua ba chiem 81% phieu bau trong cuoc bau cu nam 1990.  Cac tuong lanh phu nhan ket qua cuoc bau cu va quan thuc ba tai gia ngot 20 nam truong.  Nam 2010, do ap luc cua LHQ, Anh, Hoa Ky va vi tinh trang kinh te quoc gia be rac cong them tinh trang Mien Dien tren da bi Han hoa ve chanh tri va kinh te nang ne, phe quan nhan co vai nhan nhuong chanh tri.  Ba Aung San Suu Kyi duoc tu do.  Trong ky bau cu bo tuc nam 2012 Lien Minh cua ba chiem 43/ 45 ghe trong trong Quoc Hoi.  Trong ky bau cu nam 2015 Lien Minh Quoc Gia Dan Chu chiem 86% tong so ghe trong Quoc Hoi.  Nhung ba khong duoc lam tong thong theo hien dinh vi ba co chong va con ngoai quoc.  Ong Htin Kyaw lam tong thong, ba la tong truong bo Ngoai Giao va tong truong bo Phu Tong Thong.
          Ba Aung San Suu Kyi duoc giai Sakharov, Nobel Hoa Binh, huan chuong Nehru v.v.  Chong ba lanh giai thuong Nobel thay cho ba vi ba khong duoc roi khoi Mien Dien va, neu ba roi Mien Dien, ba khong duoc tro ve Mien Dien!  Aung San Suu Kyi la mot nu chanh tri gia A Chau co tam voc quoc te,  Ba co can dam va quyet tam chong lai che do doc tai quan su thong tri tren que huong ba.  Hai cuoc bau cu trong sach nam 2012 va 2015 danh dau mot buoc tien kha dai cua Mien Dien trong viec xay dung mot nen dan chu au tri sau tren nua the ky duoi che do doc tai quan su dua dat nuoc vao tinh trang tu co lap va lac hau.
Andrei Sakharov (1921- 1989)
          Andrei Sakharov la mot nha vat ly trong chuong trinh san xuat bom nguyen tu va khinh khi cua Lien So.  Ong hoc dai hoc Moscow va lay bang tien si ve vat ly nam 24 tuoi.  Nam 27 tuoi ong la thanh vien trong chuong trinh khao cuu va san xuat bom nguyen tu.  Nhung Sakharov co linh cam rang dinh menh cua ong se giong nhu nha bac hoc Oppenheimer o Hoa Ky. 
          Song trong mot nuoc Cong San nhung ong can dam van dong tai giam binh bi va dau tranh cho hoa binh va nhan quyen.  Nam 1975 ong duoc giai thuong Nobel Hoa Binh nhung ong bi cam khong cho roi khoi Lien So.  Vo ong, Yelena Bonner,  lanh giai thuong thay ong.  Sakharov duoc menh danh la phat ngon vien cua luong tri nhan loai.  Nam 1980 ong chong lai su xam lang cua Lien So vao Afghanistan.  Ong bi KGB xem la ke noi thu nguy hiem nen quan thuc ong o thanh pho Gorky bay gio la Nizhny Novgorod.  Nam 1984 ong bi xu 05 nam tu sau vu tuyet thuc doi tra tu do cho vo ong va cho ba sang Hoa Ky giai phau tim.  Mot mat chanh quyen to ra cung ran, mat khac lai cho vo ong sang Hoa Ky giai phau tim.  Nam 1986 vo ong tro lai Gorky.  Khi Gorbachov cam quyen o Lien So Sakharov va vo duoc phep tro ve Moscow.  Ong mat nam 1989 nhu mot nguoi anh hung duoc dan chung ton sung va cam men.  Chinh Gorbachov cung to ra qui trong ong.
Nhat Hoang Akihito (1933- )
          Nhat hoang Akihito la Nhat hoang thu 125 cua Nhat Ban.  Ong len ngoi nam 1989 sau khi than phu cua ong la Nhat hoang Hirohito bang ha nam 1989.
          Thai tu Akihito duoc giao duc trong hoang cung.  Trong thoi chien tranh ong tam thoi roi khoi Tokyo.  Sau khi chien tranh cham dut thai tu duoc ba Elizabeth Gray Vining, mot nu quan thu thu vien Hoa Ky, phu dao tieng Anh.  Ong say me nghien cuu ve hai duong hoc.  Nam 1953 thai tu Akihito thay mat hoang gia Nhat tham du le dang quang cua nu hoang Elizabeth II o London.  Nam 1959 thai tu ket hon voi mot thu dan, con gai cua mot chu tich Cong Ty Bot Mi Nisshin, Michiko Shoda, ma ong quen tren san quan vot.  Michiko Shoda la mot my nu, thong minh, hap thu van hoa Tay Phuong.  Nam 1957 ba tot nghiep dai hoc Thien Chua Giao o Tokyo ve van chuong voi hang Summa Cum laude va cu nhan Anh Van.  Cuoc hon nhan giua thai tu Akihito va Michiko Shoda la cuoc hon nhan cach mang dau tien trong hoang trieu Nhat Ban giua mot nguoi hoang  toc va mot thu dan. 
          Thai tu Akihito va cong nuong Michiko Shoda cong du 37 quoc gia.  Sau khi len ngoi, Nhat hoang va hoang hau cong du 18 quoc gia.
          Nhat hoang Akihito va hoang hau Michiko Shoda co hai hoang tu va mot cong chua.  Cong chua Sayako tuc Nori co chong la Yoshiki Kuroda, mot thu dan (2005).  Vi vay ba tro thanh thu dan duoi ten Sayako Kuroda.  Ba nhan cua hoi mon 1.29 trieu My kim, roi hoang cung song trong mot can nha binh thuong, ngung nghien cuu dieu cam hoc (ornithology) va bat dau tap lai xe va di mua sam nhu moi phu nu Nhat khac.
           Nhat hoang Akihito duoc mo ta nhu mot nha lanh dao hien hoa, gan dan va yeu chuong hoa binh.  Nam 2011 Nhat Ban bi dong dat va song than.  Nhat hoang voi va den noi bi dong dat va song than tan pha de an ui than dan.  Nam ay Nhat hoang bi viem phoi phai nhap binh vien.  Truoc do Nhat hoang trai qua mot cuoc giai phau ung thu tuyen tien liet.  Nam 2012 ong trai qua mot cuoc giai phau de thong tim.  Vi ly do suc khoe Nhat hoang Akihito nhu co y muon thoai vi.  Do la dieu hiem co trong lich su hoang trieu Nhat Ban.
          Nhat hoang Akihito duoc dan chung Nhat yeu men nhu ho tung yeu men cac Nhat hoang tien trieu.  Nam 1995 Nhat hoang va hoang hau tham vieng cac dai ky niem chien tranh o Tokyo, Hiroshima, Nagasaki, Okinawa.  Nam 2005 Nhat hoang tham vieng dao Saipan noi xay ra tran danh dam mau giua quan Nhat va Hoa Ky nam 1944.  Dao Saipan bay gio la lanh tho cua Hoa Ky.
****
          De nhat phu nhan Nancy Reagan (1909- 2016), nu tham phan Toi Cao Phap Vien Hoa Ky Ruth Badis Ginsburg (1933-), nu tong thong Phi Luat Tan Corazon Aquino (1933- 2009), thu tuong Do Thai Ehud Olmert (1945-), tong thong Brazil Luiz Ignacio Lulada Silva (1945-), Caroline Kennedy (1957-), ai nu co tong thong Kennedy va dai su Hoa Ky o Nhat, trum khung bo Osama Bin Laden (1957- 2011)…deu sinh vao nam Dau.
Tan Nien Dinh Dau
Van Phuc Dao Lam Mon.
         
         
         
         

          

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét