Men goi cac em hai bai viet de doc cuoi tuan.
Van Su Lanh
Thay Lan
phamdinhlan (david)
TB: Nguyen Buu Khanh va Duong Duc Tai: Cac em truong Bo De vua goi cho toi youtube ve cuoc vieng tham thay cu o Sai Gon va Phan Thiet. Rat dai. Hinh anh dep. Thuyet minh ro rang.
1. Trang Trinh Ng bỉnh Khiem
2. Tim Thay Luyen Phep Trường sinh
TRANG TRINH NGUYEN BINH KHIEM:
VI CO VAN BAT DAC DI CUA BA PHE LAM CHIEN
PHAM DINH LAN, F.A.B.I.
Trang Trinh Nguyen Binh Khiem tuc Nguyen Van Dat duoc biet duoi biet danh Bach Van Cu Si hay Tuyet Giang Cu Si. Ong sinh nam 1491 tai lang Trung Am, huyen Vinh Lai (Vinh Bao), tinh Hai Duong Bac Bo va mat nam 1585 tai lang sinh quan, tho 94 tuoi.
Than phu cua Nguyen Binh Khiem la Nguyen Van Dinh. Than mau la ba Nhu Thi Thuc, ai nu cua ong Nhu Van Lan, Ho Bo Thuong Tho (Tai Chanh) duoi trieu vua Le Thanh Ton. Du luan cho rang ba Nhu Thi Thuc la nguoi gioi thi van va tuong so. Ba ung ong Nguyen Van Dinh vi biet ong co tuong co qui tu. Co sach ghi rang ong Nguyen Van Dinh gioi thi van nhung khong thanh cong trong cac ky thi tam truong. Co sach ghi rang ong rang ong la Thai Bao duoc ban tuoc Quan Cong. Dieu chac chan cuoc song chung giua ba Nhu Thi Thuc va ong Nguyen Van Dinh khong duoc suong se. Thuo thieu thoi Nguyen Binh Khiem song o que ngoai trong lang Yen Tu Ha, huyen Tien Minh, phu Nam Sach, tinh Hai Duong va duoc su giao duc dac biet cua ba me. Hoang Giap Phung Khac Khoan la em cung me khac cha voi Nguyen Binh Khiem va cung la mon sinh cua ong.
Nguyen Binh Khiem la mon de cua bang nhan Luong Dac Bang o Thanh Hoa. Luong Dac Bang dau bang nhan duoi trieu vua Le Hien Ton. Ong la vien chuc cao cap o bo Le va bo Lai (nhu bo Noi Vu bay gio) duoi trieu vua Le Tuong Duc. Do la thoi ky nha Hau Le bat dau suy yeu va tren da suy vong. Ong ru ao tu quan ve que day hoc.
Nguyen Binh Khiem la mon de duoc su phu Luong Dac Bang het long truyen day. Bang nhan Luong Dac Bang gioi ve boi toan. Tuong truyen rang ong tang cho de nhat mon sinh cua ong quyen Thai At Than Kinh. Vi vay Nguyen Binh Khiem chang nhung xuat sac ve van chuong thi phu ma con sang choi trong thuat boi toan khien cho nguoi duong thoi xem nhung loi noi cua ong nhu nhung loi tien tri.
Nam 1527 Mac Dang Dung soan ngoi nha Hau Le. Trong nuoc loan lac tu tung. Nhieu nho gia bat hop tac voi ho Mac vi tham nhuan triet ly Khong Giao va vi xem Mac Dang Dung la mot ngu phu vu phu khong day du chinh danh cua mot bac quan vuong. Khi Mac Dang Dung len ngoi Nguyen Binh Khiem duoc 36 tuoi. Nam 1535 ong dau trang nguyen duoi trieu Mac Dang Doanh khi ong duoc 44 tuoi.
Nguyen Binh Khiem dat cong danh ruc ro duoi trieu nha Mac giua luc cac nho gia trung thanh voi nha Hau Le tay chay tan che do. Mac du la trang nguyen khoa thi dinh nam 1535 Nguyen Binh Khiem chi la Lai bo Ta Thi Lang (ngang hang voi tong tho ky hay dong ly van phong bo Noi Vu bay gio). Vuong trieu ho Mac xay dung tren guom giao va cuop chanh quyen bang bao luc dam mau. Nho gia khong duoc trong vong ma chi la binh phong chanh tri cho nhung vi vua co oc vo bien va ton sung suc manh cua guom giao. Trang nguyen Nguyen Binh Khiem that vong sau khi dang so xin tri toi mot so quan than long quyen khong duoc nen ru ao tu quan nam 1542 sau 07 nam phuc vu cho ho Mac. Ong ve lang sinh quan o Trung Am duoi trieu Mac Phuc Hai. Khi ong ve Trung Am ho Mac moi ban tuoc Hau (1543) roi tuoc Cong (Trinh Quoc Cong) cho ong (1544). Tu do ong duoc biet duoi truong danh Trang Trinh Nguyen Binh Khiem.
Song an dat o Trung Am Nguyen Binh Khiem duoc biet duoi cac biet danh Bach Van Cu Si hay Tuyet Giang Cu Si (Tuyet Giang tuc song Han phan cach que noi va que ngoai cua ong). Ong thuc thi cau: Tien thi lam quan. Thoai thi lam thay day hoc thuong nghe trong xa hoi Khong Giao ngay xua. Ong la thay cua nguoi em di bao Phung Khac Khoan va cua Luong Huu Khanh, con cua bang nhan Luong Dac Bang, su phu cua ong o Thanh Hoa. Do la hai mon sinh noi danh cua Trang Trinh Nguyen Binh Khiem thoi Nam Bac Trieu.
****
Vi sao Nguyen Binh Khiem ra ung thi, dau trang nguyen va phuc vu cho nha Mac?
Nguyen Binh Khiem la mot nho gia, van chuong thi phu hon nguoi sao lai dau trang nguyen nam 44 tuoi va chiu phuc vu cho nha Mac, mot vuong trieu khong co chinh danh duoi cai nhin gay gat cua cac nho gia chiu anh huong Khong Giao sau dam? Ve hai chuyen nay chung ta thu dua ra cac gia thuyet sau day:
1. Hoan canh chanh tri
Cac nho gia tay chay ho Mac vi cho rang Mac Dang Dung, mot ngu phu dau Do Luc Si, khong co chinh danh de lam vua. Do la khai niem con vua moi duoc lam vua quen thuoc trong xa hoi phong kien chiu anh huong cua Khong Giao. Nguyen Binh Khiem vua quan thong tinh hinh vua thong thao ly so nen quyet dinh ra ung thi duoi trieu Mac Dang Doanh va dau trang nguyen nam 1535. Nho van tai xuat chung? nho su tay chay cua nhung nho gia hoai nha Hau Le? nho thay truoc ket qua qua boi toan? hay nho ca ba yeu to tren?
2. Dia phuong chu nghia
Su hop tac cua Nguyen Binh Khiem voi nha Mac cung co the duoc hieu nhu la su hop tac giua nhung nguoi dong huong Hai Duong.
Mac Dang Dung goc o lang Co Trai, Hai Duong.
Nguyen Binh Khiem goc o lang Trung Am, Hai Duong.
Tu khi dat nuoc thoat khoi su do ho cua Trung Hoa cac nha sang lap ra trieu Ngo, Dinh, Tien Le, Ly, Tran deu la nhung nguoi song tren chau tho song Hong tuc quan Giao Chi thoi Bac thuoc.
Le Qui Ly doat ngoi nha Tran va lap ra nha Ho (1400- 1407) la nguoi Nghe An.
Le Loi, nguoi co cong danh duoi quan Minh va sang lap ra nha Hau Le, goc o Thanh Hoa tuc tren chau tho song Ma.
Cuoc dao chanh dam mau cua Mac Dang Dung nham lat do nha Hau Le nam 1527 duoc xem nhu su thay doi quyen luc tu cac quan vuong goc Thanh Hoa (chau tho song Ma) sang cac quan vuong goc Hai Duong tren chau tho song Hong.
Vi sao Nguyen Binh Khiem ru ao tu quan sau 07 nam hop tac voi ho Mac thoi vua Mac Dang Doanh (1530- 1540) va it nam duoi thoi vua Mac Phuc Hai (1540- 1546)?
- Vi that vong vua Mac Phuc Hai dung tung cac long than ma trang nguyen Nguyen Binh Khiem doi xu toi?
- Hay vi thay nha Mac that nhan tam trong du luan quan chung? Nam 1532 Nguyen Kim qui tu nhung phan tu hoai Le hoat dong trong tinh Thanh Hoa doc theo bien gioi Lao. Thai tu Le Duy Ninh, con ut cua vua Le Chieu Ton duoc dua len ngoi. Do la vua Le Trang Ton (1532- 1548). Tu nam 1532 den 1592 Dai Viet co hai trung tam quyen luc: 1. Bac Trieu cua ho Mac tren chau tho song Hong voi kinh do Dong Kinh (Ha Noi bay gio). 2. Nam Trieu cua ho Le tren chau tho song Ma voi kinh do Tay Kinh (Thanh Hoa). Nam 1545 Nguyen Kim bi mot hang tuong cua ho Mac thuoc chet nhung khi the cua phe trung hung nha Le van hung manh duoi su lanh dao cua Trinh Kiem, re cua Nguyen Kim. Quan ho Mac bi quan cua Trinh Kiem ap dao. Trang nguyen Nguyen Binh Khiem ru ao tu quan nam 1542 tuc la ba nam truoc khi Nguyen Kim bi thuoc chet.
3. Su ray ruc cua mot dai nho gia
Bang sac, pham tuoc cua tien si Nguyen Binh Khiem deu do nha Mac ban cho. Voi tu cach mot tri thuc tham nhuan Khong Giao ong khong the khong bi day vo, ray ruc ve su hop tac cua ong voi nha Mac. Su phu cua ong la Luong Dac Bang la nguoi Thanh Hoa chac chan la nguoi co tinh than hoai Le. Ngay khi cu Trang ru ao tu quan ve Trung Am day hoc tam hon cua cu cung huong ve Thanh Hoa noi luc luong phu Le hoat dong nham lat do nha Mac. Cac mon sinh cua trang nguyen Nguyen Binh Khiem nhu Phung Khac Khoan, Luong Huu Khanh deu la nhung cong than cua nha Le Trung Hung ngay luc Trinh Kiem con song.
****
Truoc hoan canh loan lac cua dat nuoc do su tranh gianh quyen luc giua ho Mac va ho Le tam trang cua Nguyen Binh Khiem bi day vo boi long trung quan ai quoc cua Khong Giao va trach nhiem cua mot nho gia doi voi dat nuoc. Cac vua cuoi cung cua nha Hau Le la nhung nguoi xa hoa phung phi, be tha tuu sac, dat nuoc loan lac thi viec Mac Dang Dung thay the nha Hau Le khong co gi la de phien trach. Chi tiec rang tu cach cua Mac Dang Dung qua kem khi di chan khong, tu troi minh va qui goi truoc tuong nha Minh de dang so dinh, so dien va cat dat dang cho nha Minh (Chau Qui, Chau Thuan va cac dong: Te Phu, Kim Lac, Co Sam, Lieu Cat, An Luong, La Phu) khien cho nhieu nguoi khong phuc ho Mac vi quoc the va su ven toan lanh tho bi cha dap nang ne boi chinh nguoi khai sang ra trieu Mac (1540) (1). Nguoi Viet Nam khong he len an Le Hoan khi doat vuong quyen tu au quan Dinh Tue (980). Ho khong len an Ly Cong Uan chiem vuong quyen tu nha Tien Le (1009). Ho cung khong len an su chuyen vuong quyen tu Ly Chieu Hoang sang cho Tran Canh tuc la vua Tran Thai Ton sau nay theo ke hoach cua Tran Thu Do (1225). Le Hoan, Ly Cong Uan, Tran Thu Do khong lam nhuc quoc the cung khong trao cho Trung Hoa mot tac dat nao. Le Hoan pha tan quan Tong (Song). Nha Ly phat Tong, binh Chiem. Nha Tran danh bai quan Nguyen (Yuan) ba lan trong lich su ve quoc chong su xam lang cua Bac quoc.
Trang Trinh Nguyen Binh Khiem rut lui khoi san khau chanh tri cua ho Mac de tro thanh mot phu tu trong lang sinh quan Trung Am.
Tinh hinh dat nuoc cang ngay cang phuc tap. Phuc tap do su tranh gianh quyen hanh giua:
- Nam Trieu- Bac Trieu
- Trinh Kiem va cac con cua Nguyen Kim,
- ho Trinh& Le- Mac va Nguyen. Trang Trinh Nguyen Binh Khiem tro thanh mot nhan chung lich su trong thoi ky nhieu nhuong do cac ho Le, Trinh, Mac va Nguyen gay ra. Ong tro thanh co van bi mat va bat dac di cua ho Trinh, ho Mac va ho Nguyen.
Nguyen Kim bi Duong Chap Nhat dau doc chet nam 1545. Quyen chi huy luc luong trung hung nha Le dang ly do con ong la Nguyen Uong nam giu. Trinh Kiem, re cua Nguyen Kim, giet Nguyen Uong de nam quyen chi huy quan Nam Trieu. Em cua Nguyen Uong la Nguyen Hoang phai gia dien de tranh su sat hai cua Trinh Kiem trong cuoc tranh gianh quyen hanh. Nguyen Hoang cho nguoi ra Hai Duong van ke Trang Trinh Nguyen Binh Khiem. Cu Trang nhin dan kien di chuyen tren hon non va noi: “Hoanh son nhat dai van dai dung than”. Su gia thuat lai loi noi cua Trang Trinh cho Nguyen Hoang. Ong hieu y cua cu Trang va xin chi, ba Ngoc Bao, noi voi Trinh Kiem cho vao tran dai dat phia nam day Hoanh Son de khai thac va dong thue cho vua Le. Nam 1558 Nguyen Hoang huong dan nhieu cu dan goc Thanh Hoa, Nghe An vuot Hoanh Son va den xa Ai Tu, huyen Dang Xuong, tinh Quang Tri.
Duoi su chi huy cua Trinh Kiem quan Nam Trieu co nhieu uu the quan su hon quan Bac Trieu cua ho Mac. Cac vung Son Nam Thuong, Son Nam Ha va cac tinh quanh Dong Kinh khong ngot bi quan Nam Trieu tan cong. Nhieu tuong lanh cua nha Mac dau hang va nga theo quan Nam Trieu. Nam 1548 vua Le Trang Ton bang ha. Thai tu Le Duy Huyen len ngoi tuc la vua Le Trung Ton (1548- 1556). Nam 1556 vua Le Trung Ton bang ha. Vua khong co con. Trinh Kiem nuoi mong quan vuong. Ong sai nguoi ra Hai Duong tham do y kien cua Trang Trinh Nguyen Binh Khiem. Cu Trang khong neu y kien cua minh cho su gia cua Trinh Kiem ma noi voi nguoi giup viec: “Nam nay lua thoc that mua phai tim hot giong cu ma gieo. Giu chua thi duoc an oan’. Su gia ve noi lai Trinh Kiem nhung gi Trang Trinh Nguyen Binh Khiem noi voi nguoi giup viec. Trinh Kiem la nguoi mo coi cha; gia dinh ngheo nen khong duoc hoc hanh nhu nhung thieu nhi trong gia dinh giau co. Ong la nguoi thong minh, co tai chi huy quan su va co nhieu muu luoc va thu doan rut tia tu kinh nghiem song kham kho va lam lung cuc nhoc thoi nien thieu.
Nguoi co hoc tao su nghiep bang thi cu, bang sac. Quyet doan cham chap. Hanh dong khong kien hieu tren binh dien chanh tri.
Nguoi khong hoc thanh cong bang muu luoc, thu doan, su quyet doan nhanh chong va su xu dung bao luc mot cach sat mau.
Trinh Kiem la nguoi doc doan, muu luoc va ton tho bao luc nhung ong hieu y Trang Trinh va tro nen uyen chuyen, quyen bien khi tim Le Duy Bang, dong doi cua Le Tru, em cua vua Le Thai To, de dua len ngoi. Do la vua Le Anh Ton (1557- 1573). Duoi trieu vua Le Anh Ton, Trinh Kiem mo nhung cuoc tan cong vao quan nha Mac o Hai Duong, Hung Hoa, Tuyen Quang, Lang Son, Kinh Bac (Bac Ninh), Son Tay. Nam 1570 Trinh Kiem mat. Con thu cua ong la Trinh Tung lat do truong huynh la Trinh Coi de nam quyen chi huy quan Nam Trieu. Trinh Coi dau hang nha Mac va cau ket voi vua Le Anh Ton de chong lai Trinh Tung. Nam 1573 vua Le Anh Ton bi Trinh Tung giet chet vi am muu chong lai ho Trinh. Mau cua vi vua nha Le Trung Hung dau tien da do vi ho Trinh.
Trang Trinh Nguyen Binh Khiem mat nam 1585. Bac Trieu cua ho Mac to ra yeu kem truoc cac cuoc Bac tien cua quan Nam Trieu. Ho Mac khong duoc long dan va khong co sang kien mang am no va hanh phuc cho nhan dan ma chi phong theo nhung to chuc cai tri san co do cac vua thoi Hau Le de lai. Tuong lanh huu tai nhu Mac Kinh Dien da mat nam 1579. Vua Mac Mau Hop len ngoi nam 1562 khi moi len 02 tuoi. Do la vi vua cuoi cung cua Bac Trieu o Dong Kinh. Duoc tin Trang Trinh Nguyen Binh Khiem bi binh nang Mac Mau Hop cho nguoi den tham va tham khao y kien xem phai lam gi neu Dong Kinh that thu? Trang Trinh Nguyen Binh Khiem dap: “Dat Cao Bang tuy nho hep nhung co the dung than duoc nhieu the he.”
Mac Mau Hop la vi vua be tha, hieu sac, ac doc va ngoan co bao thu tu tuong hep hoi va sai trai cua minh. Tuong truyen tuong Nguyen Quyen co hai nguoi con gai rat dep. Mot nguoi (Nguyen Thi Nhien) ga cho tuong Bui Van Khue va mot nguoi la hoang hau cua vua Mac Mau Hop. Vua Mac Mau Hop say me nhan sac cua vo tuong Bui Van Khue. De thuc thi viec doat vo cua Bui Van Khue, Mac Mau Hop lap muu giet vi tuong nay. Biet duoc tinh hieu sac va tan doc cua Mac Mau Hop, tuong Bui Van Khue qui hang Nam Trieu. Nam 1592 Trinh Tung cho quan Nam Trieu tan cong Dong Kinh. Mac Mau Hop gia lam mot nha su an nau trong mot ngoi chua o Bac Ninh. Vi vua hieu sac bi bat va bi Trinh Tung ra linh hanh quyet.
Ho Mac chay len Cao Bang va duoc nha Minh che cho nen ton tai den nam 1677 thi bi quan chua Trinh danh dep vi ho Mac bi nha Thanh (Qing) bo roi. Nhu vay ho Mac keo dai:
2. 65 nam o Dong Kinh (Ha Noi bay gio)
3. 85 nam o Cao Bang
Tong cong: 150 nam. 150 nam duoi su lanh dao cua ho Mac la 150 nam chien tranh giua Le & Trinh- Mac- Nguyen. Ho Trinh dung danh nghia cua cac vua Le.
****
Trang Trinh Nguyen Binh Khiem tro thanh co van bat dac di cho:
- Trinh Kiem di tim dong doi nha Le de ton len ngoi
- Nguyen Hoang tim duong vuot Hoanh Son de tao lap mot giang son rieng o phia Nam
- Ho Mac chay len Cao Bang de thiet lap mot vuong trieu nho be o do.
Nhung loi co van nay do nhan dinh thoi cuoc cua ca nhan cu Trang hay do Thien Co an bai ma cu Trang thay duoc vi cu la nguoi am tuong Am Duong Dich Ly?
La mot dai tri thuc tham nhuan nho giao su khiem ton cua nguoi quan tu khong the thieu noi Trang Trinh Nguyen Binh Khiem. Cu khong the tu cho minh thau triet va tiet lo Thien Co. Tu nguoi co hoc am tuong dao ly va su tuan hoan cua vu tru den nguoi khong hoc mot chu cua Thanh Hien tat ca deu chap nhan cau: Thien Co bat kha lau. Vay nhung loi co van tren xuat phat tu su nhan dinh tinh hinh chanh tri trong nuoc thoi bay gio cua cu Trang hon la su quan triet Thien Co?
Dan chung vung Thanh Hoa, Nghe An huong ung luc luong phu Le diet Mac cua Nguyen Kim vi tuong nho den cong lao cua vua Le Thai To cho khong phai vi Trinh Kiem, mot nguoi mo coi co qua khu ngheo kho va than phan thap hen thoi nien thieu. Neu Trinh Kiem xung vuong thi khau hieu phu Le diet Mac mat y nghia va chanh nghia. Nam Trieu xem nhu bi lat do co khac gi voi cuoc dao chanh cua Mac Dang Dung lat do nha Hau Le nam 1527? Giu nguyen trang thi viec danh dep nha Mac chac chan som thanh cong. Trinh Kiem khong phai la vua nhung la nguoi co quyen hanh lon hon vua vi chinh ong la nguoi quyet dinh chon nguoi len ngoi vua.
Doi voi Nguyen Hoang, neu con o Thanh Hoa thi som muon cung bi Trinh Kiem am hai nhu da sat hai Nguyen Uong. Nguyen Hoang tu cuu minh bang cach gia dien va nho chi noi voi Trinh Kiem cho vao tran o Thuan Hoa tuc vuot Hoanh Son tien ve phia nam vi tuyen 18, 17 va 16. Trinh Kiem de chap nhan de nghi nay vi khong muon Nguyen Hoang co mat trong vung Thanh Hoa. Thuan Hoa la vung dat moi, it nguoi Viet cu tru. Neu Nguyen Hoang vao vung ay khai thac thi Nam Trieu co them thue. An ninh o phia nam duoc dam bao. Neu Nguyen Hoang that bai ong co the bi nguoi Cham de doa tanh mang. Chuyen nay khong co hai gi cho Trinh Kiem ca.
Doi voi nha Mac rut ve Cao Bang tuc la ve mien nui non hiem tro gan Trung Hoa de duoc su che cho cua Minh trieu. Giua Mac Dang Dung tu troi minh, di chan khong va qui goi truoc tuong nha Minh de dang so dinh, so dien va mot so dat dai cho nha Minh va Le Loi khoi nghia danh duoi quan Minh ra khoi Dai Viet, Minh de chac chan ua thich ho Mac hon la ho Le. Nho vay ho Mac van con ton tai o Cao Bang them 85 nam sau khi roi khoi Dong Kinh. Dai Viet loan lac, chinh chien va chia re khong co hai gi cho Trung Hoa ca!
Tu cuoc dao chanh lat do nha Hau Le cua Mac Dang Dung nam 1527 den nam 1801 Dai Viet trai qua gan 220 nam noi chien giua cac the luc phong kien:
4. noi chien giua Nam Trieu va Bac Trieu (Le & Trinh chong Mac): 1532- 1592 (60 nam)
5. noi chien giua Le & Trinh chong Mac o Cao Bang: 1592- 1677 (85 nam)
6. noi chien giua Le & Trinh voi ho Nguyen o Dang Trong: 1627- 1672 (45 nam)
7. noi chien giua ho Nguyen va nha Tay Son: 1771- 1801 (30 nam)
Do la chua ke nhung cuoc noi day cua nong dan o Dang Ngoai va nhung cuoc danh pha le te cua Chiem Thanh va Chan Lap o Dang Trong trong qua trinh Nam tien.
Noi chien keo dai. Xuong mau cua nhung nguoi dong chung, dong van bi hy sinh hoang phi. Su doan ket dan toc bi ton hai nang ne. Do la vet thuong kho lanh cua dat nuoc .
Chu thich
(1) Mac Dang Dung (1483- 1541) len lam vua nam 1527. Den nam 1530 Mac Dang Dung theo guong nha Tran, nhuong ngoi cho con la Mac Dang Doanh de len lam Thai Thuong Hoang. Thuc te thuc quyen do Thai Thuong Hoang Mac Dang Dung nam giu. Nam 1540 Mac Dang Doanh mat. Thai Thuong Hoang Mac Dang Dung mat nam 1541.
9m 1491 tai lang Trung Am, huyen Vinh Lai (Vinh Bao), tinh Hai Duong Bac Bo va mat nam 1585 tai lang sinh quan, tho 94 tuoi.
Than phu cua Nguyen Binh Khiem la Nguyen Van Dinh. Than mau la ba Nhu Thi Thuc, ai nu cua ong Nhu Van Lan, Ho Bo Thuong Tho (Tai Chanh) duoi trieu vua Le Thanh Ton. Du luan cho rang ba Nhu Thi Thuc la nguoi gioi thi van va tuong so. Ba ung ong Nguyen Van Dinh vi biet ong co tuong co qui tu. Co sach ghi rang ong Nguyen Van Dinh gioi thi van nhung khong thanh cong trong cac ky thi tam truong. Co sach ghi rang ong rang ong la Thai Bao duoc ban tuoc Quan Cong. Dieu chac chan cuoc song chung giua ba Nhu Thi Thuc va ong Nguyen Van Dinh khong duoc suong se. Thuo thieu thoi Nguyen Binh Khiem song o que ngoai trong lang Yen Tu Ha, huyen Tien Minh, phu Nam Sach, tinh Hai Duong va duoc su giao duc dac biet cua ba me. Hoang Giap Phung Khac Khoan la em cung me khac cha voi Nguyen Binh Khiem va cung la mon sinh cua ong.
Nguyen Binh Khiem la mon de cua bang nhan Luong Dac Bang o Thanh Hoa. Luong Dac Bang dau bang nhan duoi trieu vua Le Hien Ton. Ong la vien chuc cao cap o bo Le va bo Lai (nhu bo Noi Vu bay gio) duoi trieu vua Le Tuong Duc. Do la thoi ky nha Hau Le bat dau suy yeu va tren da suy vong. Ong ru ao tu quan ve que day hoc.
Nguyen Binh Khiem la mon de duoc su phu Luong Dac Bang het long truyen day. Bang nhan Luong Dac Bang gioi ve boi toan. Tuong truyen rang ong tang cho de nhat mon sinh cua ong quyen Thai At Than Kinh. Vi vay Nguyen Binh Khiem chang nhung xuat sac ve van chuong thi phu ma con sang choi trong thuat boi toan khien cho nguoi duong thoi xem nhung loi noi cua ong nhu nhung loi tien tri.
Nam 1527 Mac Dang Dung soan ngoi nha Hau Le. Trong nuoc loan lac tu tung. Nhieu nho gia bat hop tac voi ho Mac vi tham nhuan triet ly Khong Giao va vi xem Mac Dang Dung la mot ngu phu vu phu khong day du chinh danh cua mot bac quan vuong. Khi Mac Dang Dung len ngoi Nguyen Binh Khiem duoc 36 tuoi. Nam 1535 ong dau trang nguyen duoi trieu Mac Dang Doanh khi ong duoc 44 tuoi.
Nguyen Binh Khiem dat cong danh ruc ro duoi trieu nha Mac giua luc cac nho gia trung thanh voi nha Hau Le tay chay tan che do. Mac du la trang nguyen khoa thi dinh nam 1535 Nguyen Binh Khiem chi la Lai bo Ta Thi Lang (ngang hang voi tong tho ky hay dong ly van phong bo Noi Vu bay gio). Vuong trieu ho Mac xay dung tren guom giao va cuop chanh quyen bang bao luc dam mau. Nho gia khong duoc trong vong ma chi la binh phong chanh tri cho nhung vi vua co oc vo bien va ton sung suc manh cua guom giao. Trang nguyen Nguyen Binh Khiem that vong sau khi dang so xin tri toi mot so quan than long quyen khong duoc nen ru ao tu quan nam 1542 sau 07 nam phuc vu cho ho Mac. Ong ve lang sinh quan o Trung Am duoi trieu Mac Phuc Hai. Khi ong ve Trung Am ho Mac moi ban tuoc Hau (1543) roi tuoc Cong (Trinh Quoc Cong) cho ong (1544). Tu do ong duoc biet duoi truong danh Trang Trinh Nguyen Binh Khiem.
Song an dat o Trung Am Nguyen Binh Khiem duoc biet duoi cac biet danh Bach Van Cu Si hay Tuyet Giang Cu Si (Tuyet Giang tuc song Han phan cach que noi va que ngoai cua ong). Ong thuc thi cau: Tien thi lam quan. Thoai thi lam thay day hoc thuong nghe trong xa hoi Khong Giao ngay xua. Ong la thay cua nguoi em di bao Phung Khac Khoan va cua Luong Huu Khanh, con cua bang nhan Luong Dac Bang, su phu cua ong o Thanh Hoa. Do la hai mon sinh noi danh cua Trang Trinh Nguyen Binh Khiem thoi Nam Bac Trieu.
****
Vi sao Nguyen Binh Khiem ra ung thi, dau trang nguyen va phuc vu cho nha Mac?
Nguyen Binh Khiem la mot nho gia, van chuong thi phu hon nguoi sao lai dau trang nguyen nam 44 tuoi va chiu phuc vu cho nha Mac, mot vuong trieu khong co chinh danh duoi cai nhin gay gat cua cac nho gia chiu anh huong Khong Giao sau dam? Ve hai chuyen nay chung ta thu dua ra cac gia thuyet sau day:
1. Hoan canh chanh tri
Cac nho gia tay chay ho Mac vi cho rang Mac Dang Dung, mot ngu phu dau Do Luc Si, khong co chinh danh de lam vua. Do la khai niem con vua moi duoc lam vua quen thuoc trong xa hoi phong kien chiu anh huong cua Khong Giao. Nguyen Binh Khiem vua quan thong tinh hinh vua thong thao ly so nen quyet dinh ra ung thi duoi trieu Mac Dang Doanh va dau trang nguyen nam 1535. Nho van tai xuat chung? nho su tay chay cua nhung nho gia hoai nha Hau Le? nho thay truoc ket qua qua boi toan? hay nho ca ba yeu to tren?
2. Dia phuong chu nghia
Su hop tac cua Nguyen Binh Khiem voi nha Mac cung co the duoc hieu nhu la su hop tac giua nhung nguoi dong huong Hai Duong.
Mac Dang Dung goc o lang Co Trai, Hai Duong.
Nguyen Binh Khiem goc o lang Trung Am, Hai Duong.
Tu khi dat nuoc thoat khoi su do ho cua Trung Hoa cac nha sang lap ra trieu Ngo, Dinh, Tien Le, Ly, Tran deu la nhung nguoi song tren chau tho song Hong tuc quan Giao Chi thoi Bac thuoc.
Le Qui Ly doat ngoi nha Tran va lap ra nha Ho (1400- 1407) la nguoi Nghe An.
Le Loi, nguoi co cong danh duoi quan Minh va sang lap ra nha Hau Le, goc o Thanh Hoa tuc tren chau tho song Ma.
Cuoc dao chanh dam mau cua Mac Dang Dung nham lat do nha Hau Le nam 1527 duoc xem nhu su thay doi quyen luc tu cac quan vuong goc Thanh Hoa (chau tho song Ma) sang cac quan vuong goc Hai Duong tren chau tho song Hong.
Vi sao Nguyen Binh Khiem ru ao tu quan sau 07 nam hop tac voi ho Mac thoi vua Mac Dang Doanh (1530- 1540) va it nam duoi thoi vua Mac Phuc Hai (1540- 1546)?
- Vi that vong vua Mac Phuc Hai dung tung cac long than ma trang nguyen Nguyen Binh Khiem doi xu toi?
- Hay vi thay nha Mac that nhan tam trong du luan quan chung? Nam 1532 Nguyen Kim qui tu nhung phan tu hoai Le hoat dong trong tinh Thanh Hoa doc theo bien gioi Lao. Thai tu Le Duy Ninh, con ut cua vua Le Chieu Ton duoc dua len ngoi. Do la vua Le Trang Ton (1532- 1548). Tu nam 1532 den 1592 Dai Viet co hai trung tam quyen luc: 1. Bac Trieu cua ho Mac tren chau tho song Hong voi kinh do Dong Kinh (Ha Noi bay gio). 2. Nam Trieu cua ho Le tren chau tho song Ma voi kinh do Tay Kinh (Thanh Hoa). Nam 1545 Nguyen Kim bi mot hang tuong cua ho Mac thuoc chet nhung khi the cua phe trung hung nha Le van hung manh duoi su lanh dao cua Trinh Kiem, re cua Nguyen Kim. Quan ho Mac bi quan cua Trinh Kiem ap dao. Trang nguyen Nguyen Binh Khiem ru ao tu quan nam 1542 tuc la ba nam truoc khi Nguyen Kim bi thuoc chet.
3. Su ray ruc cua mot dai nho gia
Bang sac, pham tuoc cua tien si Nguyen Binh Khiem deu do nha Mac ban cho. Voi tu cach mot tri thuc tham nhuan Khong Giao ong khong the khong bi day vo, ray ruc ve su hop tac cua ong voi nha Mac. Su phu cua ong la Luong Dac Bang la nguoi Thanh Hoa chac chan la nguoi co tinh than hoai Le. Ngay khi cu Trang ru ao tu quan ve Trung Am day hoc tam hon cua cu cung huong ve Thanh Hoa noi luc luong phu Le hoat dong nham lat do nha Mac. Cac mon sinh cua trang nguyen Nguyen Binh Khiem nhu Phung Khac Khoan, Luong Huu Khanh deu la nhung cong than cua nha Le Trung Hung ngay luc Trinh Kiem con song.
****
Truoc hoan canh loan lac cua dat nuoc do su tranh gianh quyen luc giua ho Mac va ho Le tam trang cua Nguyen Binh Khiem bi day vo boi long trung quan ai quoc cua Khong Giao va trach nhiem cua mot nho gia doi voi dat nuoc. Cac vua cuoi cung cua nha Hau Le la nhung nguoi xa hoa phung phi, be tha tuu sac, dat nuoc loan lac thi viec Mac Dang Dung thay the nha Hau Le khong co gi la de phien trach. Chi tiec rang tu cach cua Mac Dang Dung qua kem khi di chan khong, tu troi minh va qui goi truoc tuong nha Minh de dang so dinh, so dien va cat dat dang cho nha Minh (Chau Qui, Chau Thuan va cac dong: Te Phu, Kim Lac, Co Sam, Lieu Cat, An Luong, La Phu) khien cho nhieu nguoi khong phuc ho Mac vi quoc the va su ven toan lanh tho bi cha dap nang ne boi chinh nguoi khai sang ra trieu Mac (1540) (1). Nguoi Viet Nam khong he len an Le Hoan khi doat vuong quyen tu au quan Dinh Tue (980). Ho khong len an Ly Cong Uan chiem vuong quyen tu nha Tien Le (1009). Ho cung khong len an su chuyen vuong quyen tu Ly Chieu Hoang sang cho Tran Canh tuc la vua Tran Thai Ton sau nay theo ke hoach cua Tran Thu Do (1225). Le Hoan, Ly Cong Uan, Tran Thu Do khong lam nhuc quoc the cung khong trao cho Trung Hoa mot tac dat nao. Le Hoan pha tan quan Tong (Song). Nha Ly phat Tong, binh Chiem. Nha Tran danh bai quan Nguyen (Yuan) ba lan trong lich su ve quoc chong su xam lang cua Bac quoc.
Trang Trinh Nguyen Binh Khiem rut lui khoi san khau chanh tri cua ho Mac de tro thanh mot phu tu trong lang sinh quan Trung Am.
Tinh hinh dat nuoc cang ngay cang phuc tap. Phuc tap do su tranh gianh quyen hanh giua:
- Nam Trieu- Bac Trieu
- Trinh Kiem va cac con cua Nguyen Kim,
- ho Trinh& Le- Mac va Nguyen. Trang Trinh Nguyen Binh Khiem tro thanh mot nhan chung lich su trong thoi ky nhieu nhuong do cac ho Le, Trinh, Mac va Nguyen gay ra. Ong tro thanh co van bi mat va bat dac di cua ho Trinh, ho Mac va ho Nguyen.
Nguyen Kim bi Duong Chap Nhat dau doc chet nam 1545. Quyen chi huy luc luong trung hung nha Le dang ly do con ong la Nguyen Uong nam giu. Trinh Kiem, re cua Nguyen Kim, giet Nguyen Uong de nam quyen chi huy quan Nam Trieu. Em cua Nguyen Uong la Nguyen Hoang phai gia dien de tranh su sat hai cua Trinh Kiem trong cuoc tranh gianh quyen hanh. Nguyen Hoang cho nguoi ra Hai Duong van ke Trang Trinh Nguyen Binh Khiem. Cu Trang nhin dan kien di chuyen tren hon non va noi: “Hoanh son nhat dai van dai dung than”. Su gia thuat lai loi noi cua Trang Trinh cho Nguyen Hoang. Ong hieu y cua cu Trang va xin chi, ba Ngoc Bao, noi voi Trinh Kiem cho vao tran dai dat phia nam day Hoanh Son de khai thac va dong thue cho vua Le. Nam 1558 Nguyen Hoang huong dan nhieu cu dan goc Thanh Hoa, Nghe An vuot Hoanh Son va den xa Ai Tu, huyen Dang Xuong, tinh Quang Tri.
Duoi su chi huy cua Trinh Kiem quan Nam Trieu co nhieu uu the quan su hon quan Bac Trieu cua ho Mac. Cac vung Son Nam Thuong, Son Nam Ha va cac tinh quanh Dong Kinh khong ngot bi quan Nam Trieu tan cong. Nhieu tuong lanh cua nha Mac dau hang va nga theo quan Nam Trieu. Nam 1548 vua Le Trang Ton bang ha. Thai tu Le Duy Huyen len ngoi tuc la vua Le Trung Ton (1548- 1556). Nam 1556 vua Le Trung Ton bang ha. Vua khong co con. Trinh Kiem nuoi mong quan vuong. Ong sai nguoi ra Hai Duong tham do y kien cua Trang Trinh Nguyen Binh Khiem. Cu Trang khong neu y kien cua minh cho su gia cua Trinh Kiem ma noi voi nguoi giup viec: “Nam nay lua thoc that mua phai tim hot giong cu ma gieo. Giu chua thi duoc an oan’. Su gia ve noi lai Trinh Kiem nhung gi Trang Trinh Nguyen Binh Khiem noi voi nguoi giup viec. Trinh Kiem la nguoi mo coi cha; gia dinh ngheo nen khong duoc hoc hanh nhu nhung thieu nhi trong gia dinh giau co. Ong la nguoi thong minh, co tai chi huy quan su va co nhieu muu luoc va thu doan rut tia tu kinh nghiem song kham kho va lam lung cuc nhoc thoi nien thieu.
Nguoi co hoc tao su nghiep bang thi cu, bang sac. Quyet doan cham chap. Hanh dong khong kien hieu tren binh dien chanh tri.
Nguoi khong hoc thanh cong bang muu luoc, thu doan, su quyet doan nhanh chong va su xu dung bao luc mot cach sat mau.
Trinh Kiem la nguoi doc doan, muu luoc va ton tho bao luc nhung ong hieu y Trang Trinh va tro nen uyen chuyen, quyen bien khi tim Le Duy Bang, dong doi cua Le Tru, em cua vua Le Thai To, de dua len ngoi. Do la vua Le Anh Ton (1557- 1573). Duoi trieu vua Le Anh Ton, Trinh Kiem mo nhung cuoc tan cong vao quan nha Mac o Hai Duong, Hung Hoa, Tuyen Quang, Lang Son, Kinh Bac (Bac Ninh), Son Tay. Nam 1570 Trinh Kiem mat. Con thu cua ong la Trinh Tung lat do truong huynh la Trinh Coi de nam quyen chi huy quan Nam Trieu. Trinh Coi dau hang nha Mac va cau ket voi vua Le Anh Ton de chong lai Trinh Tung. Nam 1573 vua Le Anh Ton bi Trinh Tung giet chet vi am muu chong lai ho Trinh. Mau cua vi vua nha Le Trung Hung dau tien da do vi ho Trinh.
Trang Trinh Nguyen Binh Khiem mat nam 1585. Bac Trieu cua ho Mac to ra yeu kem truoc cac cuoc Bac tien cua quan Nam Trieu. Ho Mac khong duoc long dan va khong co sang kien mang am no va hanh phuc cho nhan dan ma chi phong theo nhung to chuc cai tri san co do cac vua thoi Hau Le de lai. Tuong lanh huu tai nhu Mac Kinh Dien da mat nam 1579. Vua Mac Mau Hop len ngoi nam 1562 khi moi len 02 tuoi. Do la vi vua cuoi cung cua Bac Trieu o Dong Kinh. Duoc tin Trang Trinh Nguyen Binh Khiem bi binh nang Mac Mau Hop cho nguoi den tham va tham khao y kien xem phai lam gi neu Dong Kinh that thu? Trang Trinh Nguyen Binh Khiem dap: “Dat Cao Bang tuy nho hep nhung co the dung than duoc nhieu the he.”
Mac Mau Hop la vi vua be tha, hieu sac, ac doc va ngoan co bao thu tu tuong hep hoi va sai trai cua minh. Tuong truyen tuong Nguyen Quyen co hai nguoi con gai rat dep. Mot nguoi (Nguyen Thi Nhien) ga cho tuong Bui Van Khue va mot nguoi la hoang hau cua vua Mac Mau Hop. Vua Mac Mau Hop say me nhan sac cua vo tuong Bui Van Khue. De thuc thi viec doat vo cua Bui Van Khue, Mac Mau Hop lap muu giet vi tuong nay. Biet duoc tinh hieu sac va tan doc cua Mac Mau Hop, tuong Bui Van Khue qui hang Nam Trieu. Nam 1592 Trinh Tung cho quan Nam Trieu tan cong Dong Kinh. Mac Mau Hop gia lam mot nha su an nau trong mot ngoi chua o Bac Ninh. Vi vua hieu sac bi bat va bi Trinh Tung ra linh hanh quyet.
Ho Mac chay len Cao Bang va duoc nha Minh che cho nen ton tai den nam 1677 thi bi quan chua Trinh danh dep vi ho Mac bi nha Thanh (Qing) bo roi. Nhu vay ho Mac keo dai:
2. 65 nam o Dong Kinh (Ha Noi bay gio)
3. 85 nam o Cao Bang
Tong cong: 150 nam. 150 nam duoi su lanh dao cua ho Mac la 150 nam chien tranh giua Le & Trinh- Mac- Nguyen. Ho Trinh dung danh nghia cua cac vua Le.
****
Trang Trinh Nguyen Binh Khiem tro thanh co van bat dac di cho:
- Trinh Kiem di tim dong doi nha Le de ton len ngoi
- Nguyen Hoang tim duong vuot Hoanh Son de tao lap mot giang son rieng o phia Nam
- Ho Mac chay len Cao Bang de thiet lap mot vuong trieu nho be o do.
Nhung loi co van nay do nhan dinh thoi cuoc cua ca nhan cu Trang hay do Thien Co an bai ma cu Trang thay duoc vi cu la nguoi am tuong Am Duong Dich Ly?
La mot dai tri thuc tham nhuan nho giao su khiem ton cua nguoi quan tu khong the thieu noi Trang Trinh Nguyen Binh Khiem. Cu khong the tu cho minh thau triet va tiet lo Thien Co. Tu nguoi co hoc am tuong dao ly va su tuan hoan cua vu tru den nguoi khong hoc mot chu cua Thanh Hien tat ca deu chap nhan cau: Thien Co bat kha lau. Vay nhung loi co van tren xuat phat tu su nhan dinh tinh hinh chanh tri trong nuoc thoi bay gio cua cu Trang hon la su quan triet Thien Co?
Dan chung vung Thanh Hoa, Nghe An huong ung luc luong phu Le diet Mac cua Nguyen Kim vi tuong nho den cong lao cua vua Le Thai To cho khong phai vi Trinh Kiem, mot nguoi mo coi co qua khu ngheo kho va than phan thap hen thoi nien thieu. Neu Trinh Kiem xung vuong thi khau hieu phu Le diet Mac mat y nghia va chanh nghia. Nam Trieu xem nhu bi lat do co khac gi voi cuoc dao chanh cua Mac Dang Dung lat do nha Hau Le nam 1527? Giu nguyen trang thi viec danh dep nha Mac chac chan som thanh cong. Trinh Kiem khong phai la vua nhung la nguoi co quyen hanh lon hon vua vi chinh ong la nguoi quyet dinh chon nguoi len ngoi vua.
Doi voi Nguyen Hoang, neu con o Thanh Hoa thi som muon cung bi Trinh Kiem am hai nhu da sat hai Nguyen Uong. Nguyen Hoang tu cuu minh bang cach gia dien va nho chi noi voi Trinh Kiem cho vao tran o Thuan Hoa tuc vuot Hoanh Son tien ve phia nam vi tuyen 18, 17 va 16. Trinh Kiem de chap nhan de nghi nay vi khong muon Nguyen Hoang co mat trong vung Thanh Hoa. Thuan Hoa la vung dat moi, it nguoi Viet cu tru. Neu Nguyen Hoang vao vung ay khai thac thi Nam Trieu co them thue. An ninh o phia nam duoc dam bao. Neu Nguyen Hoang that bai ong co the bi nguoi Cham de doa tanh mang. Chuyen nay khong co hai gi cho Trinh Kiem ca.
Doi voi nha Mac rut ve Cao Bang tuc la ve mien nui non hiem tro gan Trung Hoa de duoc su che cho cua Minh trieu. Giua Mac Dang Dung tu troi minh, di chan khong va qui goi truoc tuong nha Minh de dang so dinh, so dien va mot so dat dai cho nha Minh va Le Loi khoi nghia danh duoi quan Minh ra khoi Dai Viet, Minh de chac chan ua thich ho Mac hon la ho Le. Nho vay ho Mac van con ton tai o Cao Bang them 85 nam sau khi roi khoi Dong Kinh. Dai Viet loan lac, chinh chien va chia re khong co hai gi cho Trung Hoa ca!
Tu cuoc dao chanh lat do nha Hau Le cua Mac Dang Dung nam 1527 den nam 1801 Dai Viet trai qua gan 220 nam noi chien giua cac the luc phong kien:
4. noi chien giua Nam Trieu va Bac Trieu (Le & Trinh chong Mac): 1532- 1592 (60 nam)
5. noi chien giua Le & Trinh chong Mac o Cao Bang: 1592- 1677 (85 nam)
6. noi chien giua Le & Trinh voi ho Nguyen o Dang Trong: 1627- 1672 (45 nam)
7. noi chien giua ho Nguyen va nha Tay Son: 1771- 1801 (30 nam)
Do la chua ke nhung cuoc noi day cua nong dan o Dang Ngoai va nhung cuoc danh pha le te cua Chiem Thanh va Chan Lap o Dang Trong trong qua trinh Nam tien.
Noi chien keo dai. Xuong mau cua nhung nguoi dong chung, dong van bi hy sinh hoang phi. Su doan ket dan toc bi ton hai nang ne. Do la vet thuong kho lanh cua dat nuoc .
Chu thich
(1) Mac Dang Dung (1483- 1541) len lam vua nam 1527. Den nam 1530 Mac Dang Dung theo guong nha Tran, nhuong ngoi cho con la Mac Dang Doanh de len lam Thai Thuong Hoang. Thuc te thuc quyen do Thai Thuong Hoang Mac Dang Dung nam giu. Nam 1540 Mac Dang Doanh mat. Thai Thuong Hoang Mac Dang Dung mat nam 1541.
9
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét