NHAT BAN VA BIEN DONG PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

Cac em than men,

Men goi cac em bai viet ve Nhat va Bien Dong.

Duong Duc Tai:  Khanh co email va cho biet hoa thuong Thich Tich Chieu o chua Tay Tang da mat tho 105 tuoi.  Gs Bui The San day Van Vat cung vua mat o CA.  Theo anh Ta Ngoc Tuong noi voi toi khi con song, anh di Hoa Ky tren chiec phi co voi anh San.  Luc ay anh San da bi stroke (nam 1992).

Van Su Lanh

Thay Lan

phamdinhlan (david)

NHAT BAN VA BIEN DONG

PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

          Nhat Ban, Trung Hoa, Trieu Tien, Viet Nam la bon quoc gia Chau A hoang chung, trong con me chanh tri phong kien, kinh te nong nghiep ngheo nan va khoa hoc ky thuat lac hau vao the ky XIX.  Cuoc canh tan cua Meiji (Minh Tri) nam 1868 la su Tay phuong hoa nuoc Nhat da giup nuoc nay thoat khoi tinh trang cham tien ve kinh te va lac hau ve phuong dien khoa hoc ky thuat.  Nuoc Nhat da Tay phuong hoa, che do quan chu van ton tai va ban sac Nhat Ban van duoc bao ton mot cach kheo leo.  Do la su ket hop hai hoa giua Dong- Tay, Bao Thu- Tien Bo, Quan Chu- Dan Chu.  Do la dieu who lam doi voi da so cac dan toc khac tren the gioi nhung no khong phai la bai toan kto khan doi voi dan toc Nhat, mot dan toc trong Thien Hoang, trong ky luat va danh du quoc gia.  Tren the gioi khong co che do quan chu nao leo dai tu nam 600 truoc Tay Lich den nay tuc 2616 nam voi mot dong Thien Hoang duy nhat.

          Nhat Ban  som tro thanh mot de quoc A Chau vao cuoi the ky XIX va dau the ky XX sau khi:

-     danh bai Trung Hoa, mot quoc gia to lon va dong dan that the gioi tren chien truong Trieu Tien nam 1894

-     tham gia Bat Quoc Lien Quan vay ham Beijing (Bac Kinh) nam 1901.

-     danh bai Nga, mot de quoc Bach Chung co dien tich rong lon nhat the gioi tren chien truong Man Chau (1904) va tren eo bien Tsushima (1905).

          Chien thang cua Nhat truoc Nga khien cac cuong quoc Bach Chung cho ra doi hai chu hoang hoa (peril jaune- Yellow peril) kho khan nhung dang suy nghi va lo ngai cho cac cuong quoc Bach Chung vao dau the ky XX nhu Hoa Ky, Anh, Phap.  Nhat da ky nghe hoa va tro thanh mot cuong quoc hai quan tren the gioi sau chien thang Port Arthur (Lu Thuan) (1904) va Tsushima (1905). 

          Chien thang cua Nhat trong chien tranh Hoa- Nhat lan thu nhat (1894) xoa tan anh huong lau doi cua Trung Hoa tren ban dao Trieu Tien.  Nam 1910 Trieu Tien tro thanh dat bao ho cua Nhat.  Voi hiep uoc Hoa- Nhat Shimonoseki nam 1895 Trung Hoa phai nhuong dao Taiwan (Dai Loan) va quan dao Penghu (Banh Ho) cho Nhat.  Ngay tu luc do Nhat da co vien kien banh truong anh huong ve phuong Nam bang phan bien Tay Thai Binh Duong.  Nhat Ban la mot quan dao.  Su chu trong cua Nhat vao bien ca va hai dao la van de sinn ton cua dan toc va dat nuoc ho.

          Hoa Ky la quoc gia thay ro su vuon len va tham vong banh truong cua Nhat Ban sau chien thang cua hai quan Nhat  o Tsushima.  Tong thong Theodore Roosevelt lam trung gian cho Nga va Nhat thuong thuyet o Portsmouth, New Hampshire.  Mot cach gian tiep Hoa Ky giup do cho Nga (nuoc bai tran) han che nhung doi hoi cua Nhat tren toan ban dao Sakhalin.  Hoi nghi Washington nam 1922 an dinh ty le san xuat tau be cua Nhat thap hon ty le cua Hoa Ky va Anh Quoc cho thay Hoa Ky doan biet Nhat theo guong Anh phat trien hai quan hung hau voi y dinh tro thanh mot de quoc o Tay Thai Binh Duong. 

          Nam 1932 Nhat thanh lap Man Chau Quoc (Manchukuo).  Nam 1937 chien tranh Hoa- Nhat bung no.  Nhat som kiem soat dong bo Trung Hoa tuc mien doyen hai.  Thang 02 nam 1939 Nhat chiem dao Hainan (Hai Nam), mot dao lon o cuc Nam Trung Hoa rong 33,000 km2 voi 2.2 trieù dan luc bay gio.  Ngay 30-03-1939 quan Nhat chiem quan dao Truong Sa (Spratly Islands) va dat ten la Shinnan Shoto tuc la Tan Nam Quan Dao.  Den thang 04 nam 1939 Nhat chiem quan dao Tay Sa (Paracel Islands).  Luc bay gio Viet Nam la thuoc dia cua Phap.  Nhat dat quan dao Hoang Sa va Truong Sa duoi su bao ho cua toan quyen Nhat o Taiwan (Dai Loan).  Nhat lap can cu thuy phi co va tau ngam tren dao Itu Aba hien do Trung Hoa Dan Quoc (Taiwan) chiem dong duoi ten dao Taiping (Thai Binh). 

          Tren buoc duong chinh phuc cac nuoc Dong Nam A Nhat dung:

-     duong bo bang cach chiem Viet Nam va dong minh voi Thai Lan

-     duong thuy qua nhung can cu quan su thiet lap tren cac dao Hai Nan (Hai Nam), Hoang Sa va Truong Sa ma ho chiem dong.

          Nam 1945 Nhat bai tran.  Dao Taiwan duoc hoan tra lai cho Trung Hoa.  Thoi bay gio Chiang Kaishek (Tuong Gioi Thach) lanh dao Trung Hoa.  Nuoc nay duoc xem la mot trong Ngu Cuong thang tran trong de nhi the chien.  Trung Hoa Quoc Dan Dang cua Chiang Kaishek  dua vao chanh sach bien, dao va con duong banh truong ve phuong Nam bang hai lo Tay Thai Binh Duong cua Nhat de ve ra vung bien hinh chu U 11 doan vao cuoi nam 1946 va tu nhan chu quyen tren phan bien rong 3 trieu km2 nay. 

          Co nhieu bien doi chanh tri to lon o Dong A thoi hau de nhi the chien. 

          Nam 1949 Trung Hoa Quoc Dan Dang bi the Cong San Mao Zedong (Mao Trach Dong) danh bai chai keo tan quan ra dao Taiwan.    Cung nam nay cuu hoang Bao Dai ve nuoc lanh dao chanh phu Quoc Gia.  Nam 1951 thu tuong Tran Van Huu dai dien Viet Nam tai hoi nghi San Francisco.  Theo tinh than hiep uoc San Francisco Nhat Ban tu bo chu quyen tren cac quan dao Pratas (dao Dia Bac theo ten Bo Dao Nha) ma nguoi Trung Hoa goi la Dongsha (Dong Sa), Paracel (Hoang Sa), Spratly (Truong Sa).  Cong Hoa Nhan Dan Trung Quoc doi chu quyen tren quan dao Pratas (Dong Sa), Tay Sa (Paracel- Hoang Sa), Truong Sa (Spratly).  Ca Cong Hoa Nhan Dan Trung Quoc lan Trung Hoa Dan Quoc deu khong duoc moi tham du hoi nghi San Francisco mac du Trung Hoa Dan Quoc la dai dien cua Trung Hoa tai Lien Hiep Quoc nhung dao Taiwan va dan so cua dao qua nho so voi dien tich va dan so cua luc dia.  Hoa Ky ung ho Trung Hoa Dan Quoc.  Anh muon moi Cong Hoa Nhan Dan Trung Quoc.  Cuoi cung ca hai deu khong duoc moi.  Trung Hoa Dan Quoc (Taiwan) chiem quan dao Pratas.  Höäng Sa va Truong Sa nhu ngam hieu  thuoc Viet Nam vi Phap da xem cac quan dao ay cua Viet Nam vao nam 1933. 

          Chien tranh Viet Nam lan thu nhat ket thuc nam 1954.  Viet Nam bi qua phan.  Hoang Sa va Truong Sa thuoc Viet Nam Cong Hoa.  Nam 1956 Trung Quoc chiem dao  Phu Lam (Woody Island) trong quan dao Hoang  Sa.  Cung nam nay Trung Hoa Dan Quoc tro lai tai chiem dao Taiping (Thai Binh) trong quan dao Truong Sa sau khi da rut khoi nam 1950.  Nam 1974 Trung Quoc danh chiem Hoang Sa cua Viet Nam Cong Hoa.  Nam 1975 Viet Nam Cong Hoa sup do.  Nam 1988 Trung Quoc danh chiem mot phan quan dao Truong Sa cua Cong Hoa Xa Hoi Chu Nghia Viet Nam luc ay than Lien So va chong Trung Quoc. 

          Cong cuoc hien dai hoa Trung Quoc cua Deng Xiaoping (Dang Tieu Binh) co ket qua tot dep.  Trung Quoc vuon len va tro thanh cuong quoc kinh te va quan su quan trong tren the gioi.  Trung Hoa thoi Quoc Dan Dang hay Cong San deu nuoi mong banh truong nhu nhau.  Ca hai deu khong co sang kien dac biet ma phong theo con duong ma Nhat Ban da vach ra trong thap nien 1930 va 1940 ve tam quan trong chien luoc cua quan dao Hoang Sa va Truong Sa.  Trung Hoa Quoc Dan Dang cua  Chiang Kaishek ve duong chu U goi nom na la duong Luoi Bo gom 11 doan.  Trung Hoa Cong San dua vao do va glam bot hai doan  de co duong Luoi Bo chin doan.  Nhat da lap phi dao, can cu tau ngam tren dao Itu Aba thi Trung Quoc bay gio dap dao nhan tao, lap phi dao, nha kto chua phi co va vi tri dat hoa tien tren cac quan dao ma Nhat da chiem vao nam 1939.

          Sau khi bai tran nam 1945 Nhat chiu nhieu thiet thoi cua mot quoc gia chien bai:  khong duoc co quan doi, khong duoc san xuat vo khi, bi Nga chiem quan dao Kurils o phia bac, quan Hoa Ky dong o Okinawa trong quan dao Ryu Kyu o cuc nam nuoc Nhat.  Nam 1972 Hoa Ky höan tra Okinawa va nhom dao da khong nguoi o Senkaku cho Nhat.  Senkaku tro thanh de tai tranh chap chu quyen giua Nhat Ban, Trung Quoc va Taiwan sau khi LHQ cho biet su phong phu ve hai san va dau khi quan quan dao da khong nguoi o nhung dat duoi su kiem soat hanh chanh cua Nhat tu nam 1972.  Su tranh chap tro nen quyet liet vao dau the ky XXI khi Trung Quoc tro thanh mot cuong quoc kinh te va quan su dang ke tren the gioi. 

          Tu nam 1945 fen 1972 Okinawa dat duoi su quan tri hanh chanh cua Hoa Ky.  Okinawa giup cho Hoa Ky co mot dia diem chien luoc quan trong o Dong Bac A huong ve Lien So va Trung Quoc trong chien tranh lanh.  Thuc te Nhat sat canh voi Hoa Ky trong chien tranh lanh giua Hoa Ky va Lien So.  Nhat la tram tiep lieu quan trong cho Hoa Ky trong chien tranh Trieu Tien (1950- 1953).  Okinawa cung co vai tro quan trong trong chien tranh Viet Nam lan thu hai.  Viec Hoa Ky höan Okinawa cho Nhat nhu la nhung bao hieu cho thay:

a.      Hoa Ky dang ket than voi Trung Quoc de chong Lien So

b.      Hoa Ky sap cham dut va giai quyet chien tranh Viet Nam

c.      Hoa Ky muon nhac nho Nhat gia tang ngan sach quoc phong de tu ve thay vi nup duoi tan du quan su cua Hoa Ky de phat trien kinh te va ky nghe thoi binh.

          Nhat nhu da quen voi Hien Phap 1946 dan chu hoa va phi quan su hoa ma chi thu lo phat trien kinh te.  Mai den nam 2015, mac du truoc su khieu khich hung hang cua Trung Quoc quanh nhom dao da Senkaku,  ngan sach quoc phong cua Nhat moi tang den 42 ty My Kim khong day 1% GDP cua Nhat. 

          Beijing co ve non nong phuc thu Nhat.  Ho dau don vi bi Nhat danh bai nam 1894.  Nhat chi phoi chanh truong Trung Hoa duoi thoi Yuan Shikai (Vien The Khai) va chanh phu Bac Duong do cac doc quan dan em cua Yuan Shikai lanh dao vao thap nien 1920. Nhat tiep quan ban dao Shandong (Son Dong) sau khi Duc bai tran trong de nhat the chien (1919).  Nhat tach roi Man Chau ra khoi Trung Hoa khi thanh lap Man Chau Quoc.  Nhat xam lang Trung Hoa bang chien tranh Hoa- Nhat lan thu hai nam 1937.  Goi han thu voi Nhat la lam tang uy tin cua chanh quien Cong San Trung Hoa trong quan chung.  Nhom lanh dao chu chien tren luc dia muon thu suc voi Nhat sau khi Trung Quoc duoc xem la mot cuong quoc kinh te thu nhi va cuong quoc quan su thu ba tren the gioi loi dung Nhat mat quyen co quan doi va vo trang sau tren nua the ky.  Neu danh bai Nhat Trung Quoc loai mot toi thu loi hai o Dong A de nam quyen ba chu o Dong Nam A va dom ngo Uc Dai Loi va Tan Tay Lan dat rong thenh thang nhung dan cu thua thot.  Du hung hang hieu chien, cac nha lanh dao Cong San Beijing cung con de dat khi Nhat gia tang ngan sach quoc phong len 42 ty My Kim so voi 600 ty My kim cua Hoa Ky va 146 ty My kim cua Trung Quoc!  Gan day chanh phu Abe de nghi gia tang ngan sach quoc phong nam 2017 len 52 ty My kim de du suc doi pho voi Trung Quoc va Bac Han.  Nhat am tham vo trang va  tu cho co trach nhiem giup cac dong minh trong khu vuc neu bi bi mot quoc gia khac tan cong.  Ho khong chi dich danh quoc gia nao nhung ai cung biet la am chi Trung Quoc.  Nhu vay voi ngan sach quoc phong bang 30% ngan sach quoc phong cua Trung Quoc, Nhat du lam cho Trung Quoc giut minh.  Nguoi Nhat rat tham lang va tu trong nhung co tinh than canh tranh va quyet thang rat cao.  Nguoi Nhat lam nhieu hon la noi va khi lam phai lam cho den noi den chon voi ket qua tot dep.  Tu mot nuoc chien bai nam 1945 nuoc Nhat tro thanh mot cuong quoc kinh te sau Hoa Ky sau 30 nam bai tran.  Mot dieu dang luu y la luc luong san xuat o Nhat chu yeu la dan ong.  Mot so kha lon phu nu co hoc o nha lo viec giao duc con cai khi co gia dinh.

          Cong San Trung Hoa khong ngot  tuyen truyen chong Nhat, goi su han thu cua nguoi Trung Hoa doi voi Nhat bang su tham sat Nanjing (Nam Kinh).  Duoi su lanh dao cua Abe Nhat to ra khong nhan nhuong Trung Quoc trong viec tranh chap chu quyen tren chom dao Senkaku ma Trung Quoc goi la Diaoyu (Dieu Ngu).  Tokyo phan bac vu tham sat Nanjing.  Ho cho rang sau khi Nanjing that thu Chiang Kaishek hop bao 220 lan nhung thong he de cap den vu tham sat.  Nhat Ban cho rang con so 300,000 nan nhan trong vu tham sat Nanjing moi hinh thanh dua vao tong so nan nhan bom nguyen tu Hiroshima va Nagasaki ma ra.  Tren luc dia Trung Hoa xay ra nhung cuoc dap pha tru so cac cong ty Nhat va hanh hung kieu dan Nhat.  Trong khi Nhat van ton trong sinh mang va tai san cua nguoi Hoa tren dat nuoc ho nhat la o Yokohama.   Do su kich dong han thu va de cao chu nghia dan toc ty le nhan dan Trung Quoc oan ghet nguoi Nhat len den 81% so voi 70% vao muoi nam truoc.  Trai lai chanh phu Nhat khong khich dong nguoi Nhat thu ghet nguoi Hoa nhung, theo su tham do du luan, co 86% nguoi Nhat khong may cam tinh voi nguoi Hoa so voi 71% vao thap nien truoc.

          Trung Quoc khieu khich va muon danh phu dau Nhat.  Ho luong thay co the thanh cong nhung con do xet thai do cua Hoa Ky vi hai nuoc Nhat, Hoa ky da ky ket hiep uoc an ninh ho tuong tu lau.

          Lap truong cua Nhat va Hoa Ky ve Bien Dong luon luon gan bo nhau:

-     khong chap nhan Luoi Bo Chin Doan cua Trung Quoc

-     giai quyet cac tranh chap bien dao giua Trung Quoc, Viet Nam, Phi Luat Tan, Ma Lai va Brunei bang ngoai giao va tren can ban luat phap quoc te.

-     ung ho phan quyet cua Toa An Trong Tai Quoc Te La Hague ngay 12-07- 2016  

-     ky vong Trung Quoc ton trong phan quyet nay de dam bao quyen tu do hang hai, an ninh va hoa binh khu vuc. 

          O Bien Dong Trung Quoc van tiep tuc viec xay dap dao nhan tao, lap phi dao cho chien dau co, ngan chan cac nuoc quanh Luoi Bo tham do dau khi, cam  ngu phu Viet Nam hay Phi Luat Tan danh ca gan quan dao Hoang Sa va Truong Sa tuc quan Nanshan (Nam Sa) cua Trung Quoc bay gio.

          Viet Nam mat quan dao Hoang Sa va Truong Sa tuc la mat mat tien huong ra Thai Binh Duong.  Hoang Sa va Truong Sa la trung tam cua Luoi Bo rong 3 trieu km2 che ngu cac quoc gia Dong Nam A quan dao.  Nhung quan dao nay tro thanh tram kiem soat tau be chuyen cho dau va hang hoa tu Au Chau, Trung Dong sang Dong Nam A va Dong Bac A.  Neu Trung Quoc lam chu 3 trieu km2 Bien Dong voi 140 hai dao thi ho lam chu Dong Nam A rong 4.5 trieu km2 voi thi truong 600 trieu dan va mot tru luong hai san va dau khi khong lo. 

          Nhat nam xa Luoi Bo trong Bien Dong nhung dau hoa  ma Nhat mua cua Saudi Arabia, Qatar, UAE (United Arab Emirates) cho tu Vinh Ba Tu (Persian Gulf) ve Nhat phai di ngang qua Bien Dong va quan Nansha (tu Hoang Sa va Truong Sa) do Trung Quoc kiem soat.  Nhat mua than da cua Indonesia, bap, lua mi cua Uc Dai Loi.  Tat ca duoc cho ngang qua Bien Dong truoc khi ve den Nhat.  Do la hai lo gan va it ton kem doi voi Nhat.  Do la ly do tai sao Nhat quan tam den van de Bien Dong.  Nhat luon luon sat canh voi Hoa Ky trong viec bao ve va muy tri quyen tu do hang hai trong khu vuc nhung ca hai nuoc deu dung ngoai cuoc tranh chap bien dao giua cac quoc gia trong vung voi nhau va voi Trung Quoc.  Neu Trung Quoc thuc su lam chu Bien Dong thi  Nhat Ban roi vao canh bi phong toa kinh te va cac nguon tiep lieu.  Su sinh ton cua Nhat  nhu bi bop nghet vi thieu nguon song.

          Sau de nhi the chien ham doi Hoa Ky co mat khap cac dai duong tren the gioi.  Chi moi De That Ham Doi Thai Binh Duong ma Trung Quoc khong the thon tinh dao Taiwan suot gan ba phan tu the ky.  Trong mot canh bac ai cung muon minh la nguoi thang cho khong ai muon ban minh thang bao gio.  Trong mot tran dau the thao doi chi nang phan THU khong the la doi thang.  Hoa Ky nam tung qui luat thang, thua nay nen thong bao gio tu rut lui khoi Bien Dong. 

          Cho den khi de nhat the chien cham dut dang Cong Hoa cua Hoa Ky van con tran qui chu nghia tu co lap (isolationism).  Dang Dan Chu day manh Hoa Ky ra khoi luc dia My Chau khi tham du de nhat the chien vao nam 1917, de nhi the chien (cuoi nam 1941), chien tranh Trieu Tien (1950), chien tranh Viet Nam (1965).  Tong thong Nixon (CH) Viet Nam hoa chien tranh (1969) va chuan bi giai ket  chien tranh Viet Nam lan thu hai voi hiep dinh Paris (1973).  Chanh sach cua Hoa Ky o Dong Nam A chua dat duoc ket qua mong muon.  SEATO giai tan va duoc thay the bang ASEAN.  Truoc khi roi khoi mien Nam Viet Nam, Hoa Ky chung kien Trung Quoc danh chiem Hoang Sa thuoc chu quyen Viet Nam Cong Hoa (1974).  Sau nam 1975 Hoa Ky hau nhu lang quen vung Dong Nam A mac du con hien dien o Subic Bay, Phi Luat Tan.  Ho quan tam den Trung Dong, Au Chau va Dong Bac A nhieu hon.  Su xoay truc ve A Chau chi duoc tong thong Barack Obama, vi tong thong Da Den dau tien cua Hoa Ky, sinh o Hawaii va song o Indonesia luc au thoi, de cap ma thoi.  Tong thong Obama hua dua 60% tiem nang Hai Quan Hoa Ky sang Chau A.  Du vay cho den nay ket qua su xoay truc van con mu mo.  Trung Quoc tro thanh con khung long de doa chang nhung cac nuoc Dong Nam A ma con de doa luon ca Nhat Ban nua.  Su de doa cua Trung Quoc khien cho Nga, Anh, Phap, Do Thai, Hoa Lan co co hoi ban phi co, tau chien va vo khi cho cac quoc gia Dong Nam A.  Nga vua ban phi co, tau be va vo khi cho Viet Nam vua ban cho Trung Quoc.  Hoa Ky thinh thoang tuan tra tren Bien Dong bang tau hay phi co voi nhung loi canh cao theo cong thuc co san tu phia Trung Quoc.  Trung Quoc buc tuc Hoa Ky can tro su banh truong cua ho.  Trang tron hon ho de nghi cung Hoa Ky chia doi thien ha: dong Thai Binh Duong cua Hoa Ky va tay Thai Binh Duong cua Trung Quoc.  Duong loi cua Hoa Ky la chong lai chu nghia de quoc.  Cac nuoc Cong San nhu Lien So, Trung Quoc, Viet Nam, Bac Han khong ngot goi Hoa Ky la ‘de quoc My’ nhung chinh ho thuc thi chu nghia ay muon mang hon cac nuoc Tay Phuong.  Nga tom thu cac quoc gia nho be lang gieng de  lap Lien So roi thiet lap cac chanh quyen Cong San bu nhin o Dong Au, thang tay dan ap nhung cuoc noi day cua nhan dan Ba Lan, Hung Gia Loi (1956) va Tiep Khac (1968); xam lang Afghanistan (1979).  Trung Quoc xam lang Tay Tang (1959), quan dao Hoang Sa (1974), Truong Sa (1988).  Cong San Viet Nam banh truong anh huong o Lao (1975) va xam lang Cambodia (1978) duoi chieu bai hoan thanh nghia vu quoc te do Lien So chi dao. 

          Hoa Ky khong gap kho khan o Au Chau voi to chuc NATO (Minh Uoc Bac Dai Tay Duong) nhung ho khong gap dieu kien tron tru voi SEATO (Lien Minh Phong Thu Dong Nam A) va ASEAN (Hiep Hoi Cac Quoc Gia Dong Nam A).  Cac quoc gia Au Chau cung mau da, cung van hoa va trinh do kinh te va chanh tri voi Hoa Ky trong khi cac quoc gia Dong Nam A la nhung quoc gia co qua khu thuoc dia, kinh te ngheo nan, trinh do khoa hoc ky thuat va y niem dan chu non tre, cu dan hap thu nhieu nguon van hoa va ton giao khac nhau (Phat Giao Tieu Thua, Phat Giao Dai Thua, Hoi Giao tu An Do, Trung Hoa va Trung Dong.  90% nguoi Phi Luat Tan theo Thien Chua Giao do anh huong cua nguoi Tay Ban Nha do ho nuoc nay tu the ky XVI den cuoi the ky XIX). Hoa Ky khong thanh cont o Dong Nam A voi SEATO va chien tranh Viet Nam lan thu hai mac du nam 1965 Hoa Ky thanh cong trong viec chan dung su banh truong dang so cua dang Cong San Indonesiena than Trung Quoc duo thoi tong thong Sukarno.  O Dong Bac A Hoa Ky thanh cong vi co hai dong minh A Chau co nen kinh te hung vuong, trinh do khoa khoc ky thuat cao voi nen chanh tri dan chu tien bo nhu cac nuos Au- My.  Nen dan chu Nhat truong thanh tu nam 1946.  N'en dan chu cua Dai Han moi chom no tu nam 1990.  Nhung truoc do Dai Han da ky nghe hoa va co mot nen kinh te day hua hen.

          Nhung kho khan ma Hoa Ky gap o Dong Nam A truoc su banh truong ngang nguoc cua Trung Quoc, thai do lap lung thap tho cua Viet Nam, Phi Luat Tan, su lo so Trung Quoc va ngo vuc su thay doi chanh sach Hoa Ky cua cac quoc gia ASEAN lam cho Trung Quoc duoc nhieu loi the. 

          Uc Dai  Loi y thuc Hoa Ky la quoc gia duy nhat dam bao an ninh cua ho.  Nhung ho tro nen de dat vi quyen loi kinh te cua Uc gan lien voi Trung Quoc. 

          An Do cua Modi  cai tien bang giao huu hao voi Hoa Ky.  An con vuong ban voi Pakistan, dong minh than thiet cua Trung Quoc. 

          Su ngang nguoc cua Trung Quoc tren Bien Dong gap nhieu thuan loi lai con duoc Nga ung ho.  Ho manh dan xem thuong phan quyet cua Toa An Trong Tai La Hague ngay 12- 07-2016. 

          Phi Luat Tan duoc xem nhu thang vu kien quoc te nay nhung tan tong thong Phi Luat Tan Duterte khong quan tam den su thang kien nay cua nuoc ong.  Ong buong loi mang chui dai su Hoa Ky o Phi Luat Tan, tong thong Obama, duc Giao Hoang Francis, Lien Au va Lien Hiep Quoc bang nhung ngon tu ma bat cu nguoi nao du co hoc hay khong deu tranh dung.  Duterte cong khai chong Hoa Ky va huong ve Trung Quoc va Nga theo guong Viet Nam.  Thai do so sang cua Duterte doi voi Hoa Ky khien cho nuoc nay co the khong thi hanh hiep uoc an ninh Hoa Ky- Phi Luat Tan khi can?  Nu tong thong Aquino ha khong yeu cau Hoa Ky roi khoi Subic Bay?  Duterte ha khong tuyen bo khong can Hoa Ky trong viec danh dep phien loan?  va khong dien tap voi Hoa Ky? Ong de nghi Trung Quoc lap ra mot to chuc quoc te khac canh tranh voi LHQ va hua se mua vo khi cua Nga va Trung Quoc v.v.  Beijing don dap goi tong truong bo Quoc Phong Viet Nam, thu tuong Viet Nam va tong bi tho dang Cong San Viet Nam sang Trung Quoc de do xet, hach hoi va ran de mac du be ngoai van trai tham do va tiep ruoc co ve long trong lam.  Nhung su kien ghi tren lam noi bat vai tro cua quoc gia A Chau dong minh sat canh cua Hoa Ky la Nhat Ban ve van de Bien Dong.

          Tren the gioi khong quoc gia nao nam vung van de Hoang Sa va Truong Sa bang bang Nhat vi ho chu dong trong chuyen nay cach day 77 nam.  Nam 1939 ho chiem Truong Sa truoc khi chiem Hoang Sa.  Nam 1988 khi Trung Quoc danh chiem Johnson South Reef (Gac-ma) trong quan dao Truong Sa cac quan sat vien quoc te nhat la Nhat tien doan  tinh hinh bat on dinh trong vung sau tran chien Gac- ma giua  Trung Quoc va Viet Nam.  Su bat on do bat dau dien ra khi Beijing thanh lap huyen Nansha (Nam Sa) va tu nhan chu quyen tren Luoi Bo Chin Doan rong 3 trieu km2 tren Bien Dong.

          Trung Quoc cang ngay cang to ra gay han, hu doa cac nuoc nho lang gieng, thach thuc luat phap quoc te, va co tinh gay han voi Hoa Ky va Nhat. 

          Thang 08 nam 2016 thu tuong Abe cua Nhat bo nhiem mot nu tong truong bo Quoc Phong.  Do la ba Tomomi Inada, mot luat gia tot nghiep dai hoc Waseda.  Ba thuoc dang Tu Do dan Chu cua thu tuong Abe.  Ba thuong xuyen tham vieng den Yasakuni va thuoc khuynh huong cuc huu.  Nam 2005 ba dac cu dan bieu Ha Vien.  Tu nam 2012 den 2014 ba Inada la tong truong dac trach cai to Hanh Chanh va Chien Luoc.  Ngay 03-08- 2016 ba Inada duoc bo nhiem lam tong truong bo Quoc Phong.  Truoc ba co nu tong truong Quoc Phong Yuriko Koike hien la do truong Tokyo.  Ba Koike giu chuc vu nay con ven 01 thang vao nam 2007.  Neu ba Inada thanh cong trong chuc vu moi thich hop cho tuong lanh hay nam gioi hon la nu gioi thi tuong lai ba co the la nu thu tuong dau tien cua Nhat.  Thang 09 nam 2016 ba sang Hoa Ky va tuyen bo hop tac voi Hoa Ky trong viec tuan tra Bien Dong trong khuon kho bao ve quyen tu do hang hai do luat bien bien quoc te cho phep.  Trung Quoc phan ung tuc thi bang cach:

-     dua ra toi hau tho buoc Nhat va Hoa Ky cham dut cac cuoc tuan tra gan cac dao nhan tao.  Hoa Ky va Nhat khong cong nhan Luoi Bo Chin Doan thuoc chu quyen Trung Quoc cung khong xem cac dao cat do Trung Quoc xay la dao.

-     dua tau va phi co ra hai phan va khong phan Senkaku de khieu khich Nhat nhu ngam  canh cao Nhat dung nghi den van de Bien Dong vo ich.

-     cung voi Nga tap tran  tren Bien Dong.  Tong thong Nga tuyen bo ung ho Trung Quoc ve viec bac bo phan quyet cua Toa An Trong Tai La Hague ngay 12-07-2016 tai hoi nghi G-20 tai Hangzhou (Hang Chau).

          Nhat nghiem khac canh cao Trung Quoc cho tau chien va phi co hoat dong trong hai phan va khong phan Senkaku.  Nhat cung cho phi co bay ke sat cac chien dau co cua Trung Quoc.

          Nhat phoi hop cung Hoa Ky tuan tra Bien Dong co nghia la Nhat khong chi bao ve chom dao da Senkaku, quan dao Kyu Syu ma con chu trong den hai lo tren Bien Dong, hai lo huyet mach trong viec nhap cang dau hoa, than da, lua mi, bap tu Trung Dong, Hac Hai, Uc Dai Loi va viec xuat cang hang hoa cua Nhat sang Dong Nam A, Nam A, Phi Chau va Au Chau.  Viec Nhat cai tao dao Okinotorishima va xem do la vung dac quyen kinh te (EEZ: exclusive economic zone) cho thay Nhat quan tam den van de Bien Dong.  Okinotorishima (Shima: dao; okinotori: chim vung xa xoi heo lanh) la dao san ho rong 8,482 m2 nam trong bien Phi Luat Tan gan dao Taiwan va quan dao Kyu Syu cua Nhat va dao Luzon cua Phi Luat Tan, cach thu do Tokyo 1,700 km.  Trung Quoc va Dai Han phan doi viec bien dao Okinotori  thanh vung dac quyen kinh te vi do khong phai la dao! 

          Khong quoc gia nao chap nhan Trung Quoc co chu quyen tren Luoi Bo Chin Doan do ho ve ra.  Hoa Ky, Nhat Ban va Lien Au deu muon giai quyet moi tranh chap bien dao bang ngoai giao va luat phap quoc te.  Phan quyet cua Toa An Trong Tai La Hague ngay 12-07-2016 bi Trung Quoc xem la tro he, to giay lon.

          Sau khi roi khoi Nam Viet Nam, anh huong cua Hoa Ky suy giam o cac quoc gia Dong Nam A.  Ma Lai khong than thien voi Hoa Ky.  Thai Lan, quoc gia co quan he mat thiet voi Hoa Ky sau de chi the chien, bat dau huong ve truc quyen luc moi o Dong A vao giua thap nien 1970.  Phi Luat Tan duoi thoi nu tong thong Aquino lanh nhat voi Hoa Ky vi cho rang Hoa Ky da ung ho nha doc tai Marcos, nguoi ra linh am sat chong ba.  Va, dieu dang ngac nhien la vi tong thong moi dac cu cua Phi Luat Tan hien nay, Rodrigo Duterte, co ve than Trung Quoc va Nga hon la Hoa Ky. 

          Co phai chang da den luc Nhat Ban co vai tro quan trong o Bien Dong va Dong Nam A  de giai quyet nhung phuc tap trong khu vuc bang phuong thuc A Chau?

         

          

LIÊN MINH HÀNH ĐỘNG NGA - HOA _ Phạm Đình Lân, F.A.B.I.

LIÊN MINH HÀNH ĐỘNG NGA - HOA

          Thế giới có Ngũ Cường: Anh, Pháp, Nga, Hoa Kỳ và Trung Hoa Cộng Sản và Bát Cường kỹ nghệ: Anh, Pháp, Ý, Đức, Canada, Nhật, Nga, Hoa Kỳ. Trên thực tế chỉ có Tam Siêu Cường vì quốc gia to lớn, đông dân và có tiềm năng quân sự quan trọng. Đó là Nga, Hoa Kỳ và Trung Hoa Cộng Sản.

Cho đến khi Mao Zedong (Mao Trạch Đông) mất năm 1976, Cộng Hòa Nhân Dân Trung Quốc chỉ là một nước lớn đông dân nhưng chưa phải là một quốc gia có một nền kinh tế quan trọng và một tiềm năng quân sự đáng kể mặc dù Trung Hoa Cộng Sản có bom nguyên tử và phóng vệ tinh nhân tạo vào quĩ đạo trái đất. Nhờ sự chuyển hướng của Deng Xiaoping (Đặng Tiểu Bình) với Bốn Hiện Đại Hóa, Trung Hoa Cộng Sản bắt đầu vươn lên. CHNDTQ gởi nhiều sinh viên sang Hoa Kỳ học hỏi kỹ thuật và mở cửa cho các nước Tây Phương giao thương và đầu tư trên lục địa. Không bao lâu Trung Hoa Cộng Sản trở thành một cường quốc kinh tế và quân sự quan trọng trên thế giới.

Liên Sô sụp đổ. Hoa Kỳ rút quân khỏi Nam Việt Nam (1973) và rời khỏi căn cứ Subic Bay ở Phi Luật Tân (1992).

Hoa Kỳ thắng trong cuộc Chiến Tranh Lạnh đối với Liên Sô. Nhưng tinh thần nhân dân Hoa Kỳ có vẻ uể oải qua phong trào phản chiến trong thời kỳ Chiến Tranh Việt Nam. Điều này được minh chứng qua sự thành công của những nhân vật chính trị phản chiến trong các cuộc bầu cử cấp cao ở Hoa Kỳ.

Hoa Kỳ mở cửa lục địa Trung Hoa, phá vỡ tình trạng cô lập của Mao Zedong sau cuộc chiến tranh biên giới với Liên Sô trên đảo Damansky (đảo Chen Pao - Chấn Bảo theo cách gọi của người Trung Hoa) năm 1969. Sự sụp đổ của Liên Sô giúp cho Trung Hoa Cộng Sản bớt lo lắng về một quốc gia láng giềng to lớn, một quốc gia đồng đảng Búa Liềm, đồng chủ nghĩa Marx-Lenin, đồng màu hồng kỳ nhưng có quá khứ lịch sử không mấy tốt đẹp dưới thời Nga hoàng cũng như trong thời kỳ Sô-Viết.

Hoa Kỳ tạo điều kiện cho Trung Hoa Cộng Sản vươn lên sau khi lục địa này rơi vào sự tàn phá khủng khiếp do cuộc Cách Mạng Văn Hóa do Mao Zedong và Jiang Qing (Giang Thanh) gây ra từ năm 1966 đến 1976. Đến đầu thế kỷ XXI Trung Hoa Cộng Sản gặp nhiều thuận lợi để thực hiện chủ nghĩa bành trướng Hán tộc tôi xin được gọi là Pan-Hanism. Đó là ước vọng của các nhà lãnh đạo Trung Hoa từ thời phong kiến đến thời Cộng Sản từ Mao Zedong (Mao Trạch Đông) đến Deng Xiaoping (Đặng Tiểu Bình), Jiang Zemin (Giang Trạch Dân), Hu Jintao (Hồ Cẩm Đào), Xi Jinping (Tập Cận Bình). Những thuận lợi đó tạm tóm lược như sau:

- Hoa Kỳ bận rộn với vấn đề Iran, khủng bố Hồi Giáo, chiến tranh Afghanistan rồi chiến tranh Iraq.
- Dưới thời tổng thống Clinton (Dân Chủ) Hoa Kỳ rời khỏi Subic Bay, Phi Luật Tân. Tổng thống Bush II hoàn toàn không quan tâm đến các phiên họp của quốc gia ASEAN (Hiệp Hội các Quốc Gia Đông Nam Á).
- Hoa Kỳ bận tâm nhiều đến việc Iran và Bắc Hàn sản xuất bom nguyên tử.
- Kinh tế Hoa Kỳ suy thoái. Hoa Kỳ tiêu phí rất nhiều vì hai cuộc chiến tranh Afghanistan và Iraq. Nhiều công ty Hoa Kỳ di chuyển sang Trung Hoa lục địa hay Mễ Tây Cơ, Canada để có nhân công rẻ và được lời nhiều hơn. Tỷ lệ thất nghiệp ở Hoa Kỳ gia tăng. Tỷ lệ người có lợi tức thấp trong nước gia tăng.
- Năm 2008 Hoa Kỳ có tổng thống Da Đen đầu tiên: ông Barack Hussein Obama. Ông là tổng thống hai nhiệm kỳ. Cuối năm 2011 Hoa Kỳ rút quân khỏi Iraq. Cuối năm 2014 Hoa Kỳ sẽ rút quân khỏi Afghanistan. Rút quân không phải vì mục tiêu đã đạt mà vì hao hụt tài chánh. Hoa Kỳ mắc nợ 17.000 tỷ Mỹ kim. Chủ nợ lớn nhất là Trung Hoa Cộng Sản. Chủ nợ thứ nhì là Nhật Bản. Nga cũng là một trong những chủ nợ của Hoa Kỳ. Tổng thống Obama được lãnh giải Nobel hòa bình khi mới nhậm chức 09 tháng. Ông chú trọng đến các vấn đề y tế, xã hội như việc chăm sóc sức khoẻ, hợp thức hóa những người di dân bất hợp pháp phần lớn là người Hispanic, hôn nhân đồng phái, việc phá thai, việc dùng cần sa tiêu khiển và trị bịnh v.v... Ngân sách quốc phòng sút giảm trong khi tổng thống Obama tuyên bố Hoa Kỳ rất quan tâm đến trục Á Châu. Hoa Kỳ hiện nay kêu gọi các quốc gia gây hấn và de dọa hòa bình thế giới như Nga, Trung Hoa Cộng Sản nên giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng phương thức ngoại giao và luật pháp quốc tế. Đó là điều lý tưởng mà ai cũng mong mỏi nhưng bản chất của người gây hấn là không tôn trọng luật pháp, sự công bằng hay lẽ phải chi cả. Đường lối ngoại giao không tự nhiên hữu hiệu nếu không có sức mạnh tiền tài và sức mạnh của võ khí đảm bảo. Việc Beijing không dẫn độ Snowden cho Hoa Kỳ và việc Nga chứa chấp anh ta bất chấp sự yêu cầu của Hoa Kỳ đòi trả anh về nước cho thấy thế ngoại giao ‘khiêm tốn’ của Hoa Kỳ trên chánh trường quốc tế. Đó là một trường hợp trong nhiều thế ngoại giao ‘khiêm tốn’ khác. Năm 1974 Trung Hoa Cộng Sản làm càn khi đánh chiếm quần đảo Hoàng Sa của VNCH. Hoa Kỳ làm ngơ. Năm 1979 họ làm càn đánh Cộng Sản Việt Nam ngoài biên giới rồi đánh chiếm một phần quần đảo Trường Sa năm 1988. Liên Sô làm ngơ mặc dù có ký hiệp ước hữu nghị với CHXHCNVN năm 1978. Năm 2008 quân Nga tấn công Georgia và biển nam Ossettia và Abkhazia độc lập khỏi Georgia, một cựu Cộng Hòa Sô Viết. NATO và Hoa Kỳ không can thiệp. Đầu tháng 03 năm 2014 quân Nga xâm chiếm bán đảo Crimea nơi có 58% dân số là người gốc Nga. Chánh quyền Crimea quay lưng với chánh phủ lâm thời ở Kiev và sẽ tổ chức trưng cầu dân ý ngày 16-03-2014 để đưa bán đảo này vào nước Nga. Hoa Kỳ và NATO phản đối và dọa sẽ có biện pháp trừng phạt Nga nếu không rút quân ra khỏi Crimea. Xem chừng Putin không nao núng về sự trừng phạt kinh tế này (không cấp hộ chiếu cho một số nhân vật quan trọng, có thể tẩy chay hội nghị G8 ở Sochi vào tháng 06; Nga có thể mất tư cách thành viên G8; phong tỏa trương mục các nhân vật chánh trị Nga chủ trương xâm lăng Crimea v.v...). Sự trừng phạt kinh tế sẽ mang kết quả xấu chẳng những cho Nga mà cho các nước Âu Châu đầu tư ở Nga nữa. Do đó cuộc khủng hoảng này không thể giải quyết đầu hôm sớm mai được vì không thể dùng giải pháp quân sự và cũng không thể giải quyết bằng phương thức ngoại giao. Biện pháp trừng phạt kinh tế chưa hẳn đã có kết quả. Nếu có, phải mất bao lâu? Không ai đủ sức trả lời một câu hỏi giản dị như vậy. Trong khi bàn bạc về Crimea, có 80.000 quân lính Nga tập trung ngoài biên giới phía đông Ukraine. Họ có thể tiến vào các tỉnh đông bộ Ukraine nơi có từ 50 - 70% dân chúng nói tiếng Nga vì có nhiều người gốc Nga sinh sống và vì trong quá khứ các chánh quyền thời Nga hoàng lẫn Sô Viết đều bắt buộc người Ukraine phải học và nói tiếng Nga. Tiếng Ukraine không được dạy trong trường học.
 

Nga bực tức Hoa Kỳ vì làm cho đế quốc Liên Sô tan rã. Liên Sô trước năm 1992 rộng 23 triệu km2. Bây giờ các Cộng Hòa Sô Viết được độc lập. Diện tích nước Nga chỉ còn 17 triệu km2. Nga khó chịu vì NATO và Hoa Kỳ tìm cách bám sát các cựu Cộng Hòa Sô Viết ven Hắc Hải và dãy Caucasus.

Trước mặt, Nga và Trung Hoa Cộng Sản tạm thời làm bạn mặc dù luôn luôn ngờ vực nhau. Trong hoàn cảnh hiện hữu, Nga và Trung Hoa Cộng Sản cần liên kết để tạo sức mạnh dựa trên một số điểm chung:

- có quá khứ Cộng Sản
- ưa chuộng đường lối độc tài
- ủng hộ các nước độc tài vô điều kiện nhất là tại diễn đàn LHQ (Iran, Syria, Bắc Hàn, Sudan v.v...).
- vi phạm nhân quyền và xem thường luật pháp quốc tế. Nga và Trung Hoa Cộng Sản bất chấp những quyết định của Hội Đồng Bảo An LHQ vì có hai lá phiếu phủ quyết tại diễn đàn Liên Hiệp Quốc.
- cả hai nước đều muốn tranh ngôi đệ nhất siêu cường với Hoa Kỳ và, vì vậy, họ muốn Hoa Kỳ phải suy yếu.
 

Hoa Kỳ có sáng kiến thành lập Hội Quốc Liên sau đệ nhất thế chiến (1919) và Liên Hiệp Quốc vào năm 1945. Trụ sở LHQ đặt tại New York. Hoa Kỳ và Nhật tài trợ rất nhiều cho tổ chức này nhưng Hoa Kỳ bị các nước Á - Phi - Châu Mỹ La Tinh bao vây với những nhãn hiệu chánh trị xấu như: tư bản bóc lột, sen đầm quốc tế, đế quốc sừng sỏ. Nhật không có chức vụ quan trọng nào trong tổ chức. Trái lại Nga và Trung Hoa Cộng Sản là hai nước ít đóng góp nhất lại là hai nước sử dụng quyền phủ quyết nhiều nhất. Venezuela, Iran mượn diễn đàn này để chửi tổng thống Bush II. Các nước vi phạm nhân quyền như Trung Hoa Cộng Sản, Nga, Cộng Sản Việt Nam, Cuba... đều được bầu vào Ủy Ban Nhân quyền LHQ!

LHQ ngày nay bất lực trước những khủng hoảng chánh trị quốc tế giống như Hội Quốc Liên giữa hai thế chiến (1919 - 1939) trước sự ra đời của Manchukuo (Mãn Châu Quốc) năm 1932, sự xâm lăng của Ý vào Ethiopia năm 1935, sự xâm lăng của Nhật vào Trung Hoa năm 1937, sự xâm chiếm Sudetenland của Đức năm 1938; sự xâm lăng Ba Lan của Đức năm 1939 mở màn cho đệ nhị thế chiến; sự xâm lăng Phần Lan và sự sáp nhập các quốc gia Baltic (Latvia, Estonia, Lithuania) vào Liên Sô năm 1940 v.v... Hội Quốc Liên lúc ấy không hoạt động hữu hiệu vì Hoa Kỳ, quốc gia có sáng kiến thành lập tổ chức quốc tế này, bị quốc hội đảng Cộng Hòa bó tay. Hiệp ước Versailles không được phê chuẩn. Hoa Kỳ trở về với chủ nghĩa cô lập(isolationism).

Ngày nay LHQ cũng bó tay trước sự tấn công của Hoa Kỳ vào Iraq năm 2003, Nga vào Georgia năm 2008, nội chiến Syria, việc Trung Hoa Cộng Sản vẽ đường Lưỡi Bò rộng 3 triệu km2 ở tây Thái Bình Dương, chiếm đóng bãi cạn Scarborough của Phi Luật Tân, chiến tranh Nga - Georgia năm 2008, sự xâm lăng của Nga vào bán đảo Crimea (03-2014) v.v...

Năm 1936 Đức và Nhật liên kết nhau bằng Minh Ước Chống Cộng Sản Quốc Tế. Năm 1937 phát xít Ý cũng tham gia minh ước này. Năm 1940 Đức-Ý-Nhật ký hiệp ước liên minh để thành lập phe Trục.

Ngày nay giữa Nga và Trung Hoa Cộng Sản không có liên minh quân sự nhưng trên thực tế có liên minh hành động.

Vào thập niên 1960 Mao Zedong ước muốn Liên Sô và Hoa Kỳ có một trận thư hùng để Trung Hoa Cộng Sản vươn lên lãnh đạo thế giới. Bù lại Liên Sô cũng muốn có một trận thư hùng giữa Hoa Kỳ và Trung Hoa Cộng Sản. Năm 1950 Stalin đã thực thi ước muốn nầy bằng cách ra lịnh cho đại diện Liên Sô bỏ phòng họp (nghĩa là không dùng quyền phủ quyết) trong lúc Hội Đồng Bảo An LHQ biểu quyết đưa quân vào Triều Tiên để Hoa Kỳ và Trung Hoa Cộng Sản đụng độ nhau trong Chiến Tranh Triều Tiên.

Ngày nay Beijing muốn Nga cầm chân Hoa Kỳ ở Âu Châu và Trung Đông. Nga cần độc quyền sử dụng Hắc Hải và cản lối thoát ra Địa Trung Hải để tìm một điểm tựa trong thế giới Hồi Giáo Trung Đông và Bắc Phi. Putin lăm le dòm ngó Ai Cập thời Sissi và Syria nơi Nga có cảng Tartus và có ảnh hưởng chánh trị và quân sự rất lớn. Thống chế Sissi sẽ đóng vai trò của Nasser nhưng thế liên kết Nga-Ai Cập không trơn tru như thời Nasser. Người Ai Cập có những kỷ niệm không tốt đẹp đối với các cố vấn Liên Sô. Khi lật đổ Morsi, Sissi nhận sự giúp đỡ tài chánh từ Saudi Arabia và các tiểu vương quốc Hồi Giáo. Saudi Arabia là đồng minh gắn bó của Hoa Kỳ mặc dù hiện nay có vài bất đồng ý kiến với tổng thống Obama về vấn đề Iran và Syria. Nga là nước hậu thuẫn cho Iran và Syria của Assad nên khó thân thiện với Saudi Arabia. Vương quốc này không đông dân nhưng là một vương quốc giàu có, sở hữu nhiều giếng dầu với số trữ lượng to lớn trên thế giới nên vua Saudi Arabia có tiếng nói quan trọng đối với các quốc gia Hồi Giáo khác. Chẳng những vậy, về phương diện tôn giáo, thành phố Mecca của Saudi Arabia là Thánh Địa Hồi Giáo. Bán đảo Ả Rập là quê hương của giáo chủ Mohamet.

Dưới mắt Beijing, sự hiện diện của Hoa Kỳ trong vùng Thái Bình Dương gây trở ngại cho tham vọng bành trướng Hán tộc của họ. Dù có nhiều tiến bộ về phương diện quốc phòng, họ lượng không đủ sức đương đầu với Hoa Kỳ. Những vướng bận của Hoa Kỳ ở Âu Châu, Trung Đông, những khó khăn kinh tế và nội bộ, sự lo ngại can thiệp quân sự ở nước ngoài của nhân dân Hoa Kỳ giúp cho Beijing đo lường thái độ của Hoa Kỳ trước các cuộc khủng hoảng quốc tế. Beijing và Nga đặt Hoa Kỳ trước những ‘chuyện đã rồi’. Nhân dân Hoa Kỳ ở trong tâm trạng ‘không ai điên khùng chết vì chuyện người khác’. Trung Hoa Cộng Sản bây giờ là một đại cường ‘kinh tế’ và quân sự. Bất cứ quốc gia hùng cường nào cũng có mộng đế quốc. Trung Hoa đã thực thi qui luật đó từ lâu. Đối với Trung Hoa ngoài mộng đế quốc họ còn nuôi mộng trả thù. Họ đã trả thù Mông Cổ, Mãn Châu, Tân Cương, Tây Tạng, từng quấy nhiễu và đô hộ họ bằng cách sáp nhập, đồng hóa và xóa bỏ văn hóa của những tộc ấy. Họ trả thù Cộng Sản Việt Nam vì đã theo Liên Sô chống lại họ. Họ muốn trả thù các cường quốc Bạch Chủng hạ nhục họ từ Chiến Tranh Nha Phiến (1840) đến Bát Quốc Liên Quân (1901) đã chia xẻ đất nước họ và hạ nhục họ. Họ thù hận Nhật Bản đã đánh bại họ năm 1894 và xâm lăng đất nước họ năm 1937. Họ oán hận Nga chiếm của họ trên 1,5 triệu km2 đất đai, phát huy ảnh hưởng ở Mãn Châu và chiếm cảng Port Arthur (Lữ Thuận - hoàn lại cho CHNDTQ năm 1952).

Việc Nga đưa quân vào bán đảo Crimea viện lẽ bảo vệ những người gốc Nga và nói tiếng Nga và hậu thuẫn cho những nhà lập pháp thân Nga trong quốc hội Crimea tiến đến việc sáp nhập Crimea vào nước Nga khích lệ Trung Hoa Cộng Sản không ít. Càng khích lệ vì thấy phản ứng của Hoa Kỳ và Liên Hiệp Âu Châu có vẻ yếu ớt, lấy lệ. Họ sẽ dùng cách hành sử này của Nga ở một nơi nào đó trong vùng Đông Á như Việt Nam, Phi Luật Tân hay Mã Lai chẳng hạn. Họ không coi trọng sự cảnh cáo của Hoa Kỳ sau khi nhà cầm quyền tỉnh Hainan (Hải Nam) thông báo tàu bè đánh cá hay khảo sát biển trong vùng Lưỡi Bò phải xin phép họ. Nhân việc xâm lăng Crimea của Nga, Beijing có lập trường cứng rắn với Nhật và cho rằng những yêu sách của các nước nhỏ (ám chỉ các nước Đông Nam Á) là phi lý. Họ tìm cách ly gián Hoa Kỳ với Nhật và tìm cách ngăn chận sự hung hãn của Bắc Hàn không phải vì yêu chuộng hòa bình mà vì sợ Hoa Kỳ và Nam Hàn tấn công Bắc Hàn lật đổ chế độ và bám sát gần biên giới xứ họ. Nếu họ can thiệp như đã làm năm 1950 thì lực lượng họ bị tiêu hao nặng nề vì phải đương đầu với Hoa Kỳ. Như vậy chương trình bành trướng của họ từ bắc Thái Bình Dương xuống nam Thái Bình Dương bị hỏng.

Chương trình bành trướng ưu tiên của Beijing nhắm vào Biển Đông để khống chế toàn bộ Đông Nam Á với gần 600 triệu dân và 4,5 triệu km2 đất đai, 3 triệu km2 biển và vô số tài nguyên và tấn công Nhật để rửa hận xưa. Hiện nay bộ máy tuyên truyền của Trung Hoa Cộng Sản không ngớt gợi lại sự thảm sát Nanjing (Nam Kinh) năm 1937. Họ đóng vai ‘cừu’ đối với các nước Đông Nam Á và gợi cảnh ‘sói’ mà Nhật đã gieo ở các thuộc địa cũ của Anh, Pháp, Hòa Lan và Hoa Kỳ. Điều này cho thấy họ chuẩn bị tâm lý chiến tranh cho dân chúng trên lục địa nên tìm cách ve vãn Taiwan (Đài Loan) vì Cộng Hòa Nhân Dân Trung Quốc hay Trung Hoa Dân Quốc, cả hai đều là Trung Hoa. Đảo Taiwan nằm gần nhóm đảo đá Senkaku mà người Trung Hoa gọi là Diaoyu (Điếu Ngư) và quần đảo Okinawa. Dưới nhãn quan hiện nay của các nhà lãnh đạo Cộng Sản Trung Hoa, Nhật có thể bị đánh bại nếu Hoa Kỳ không tham chiến. Họ cũng thừa hiểu sự tham chiến của Hoa Kỳ có vẻ không rõ ràng mặc dù giữa hai nước Nhật - Hoa Kỳ có hiệp ước Hợp Tác và An Ninh Hỗ Tương ký tại Washington ngày 19-05-1960. Đó là hiệp ước tu chính của hiệp ước Hợp Tác và An Ninh Hỗ Tương đã ký ở San Francisco năm 1952. Sự lo lắng của Nhật về thái độ của Hoa Kỳ trước sự gây hấn của Trung Hoa Cộng Sản rất rõ rệt. Từ khi bại trận năm 1945 đển nay Nhật bị xem là quốc gia chiến bại không được có quân đội và sản xuất võ khí. Trong hai thập niên qua kinh tế Nhật suy kém hơn trước giữa lúc Trung Hoa Cộng Sản trở thành cường quốc kinh tế hạng nhì trên thế giới. Ngân sách quốc phòng của Trung Hoa Cộng Sản gia tăng. Nước này mua khí giới của Nga, hàng không mẫu hạm của Ukraine, đóng tàu chiến, phi cơ, tàu ngầm, xe tăng, sản xuất bom nguyên tử, phóng vệ tinh lên cung trăng v.v... Hoa Kỳ rất lo ngại chiến tranh Hoa - Nhật bùng nổ. Nó đặt Hoa Kỳ vào cảnh khó xử. Hoa Kỳ cũng ái ngại khi thấy Abe thăm viếng đền Yasukuni và có chương trinh tái võ trang để tự phòng vệ. Đối với Trung Hoa Cộng Sản mọi chuẩn bị chiến tranh đã đầy đủ chỉ chờ cơ hội thuận tiện để chiến tranh nổ bùng ở Đông Á. Sở dĩ họ chưa khai hỏa vì vẫn xem Hoa Kỳ là một ẩn số khó hiểu. Hoa Kỳ hiện nay không khác Hoa Kỳ giữa hai thế chiến bao nhiêu:

Hoa Kỳ Giữa Hai Thế Chiến	Hoa Kỳ Ngày Nay
khủng hoảng kinh tế	kinh tế suy yếu; nợ nần cao
không có trong Hội Quốc Liên	ảnh hưởng ở LHQ giảm sút
chủ nghĩa tự cô lập	nặng vấn đề nội bộ hơn vấn đề quốc tế

Người có hiện tướng đơn giản, dễ hiểu sẽ là người có bản chất phức tạp và khó hiểu nhất. Người cờ bạc chuyên nghiệp né tránh chơi bài với những kẻ du côn đánh bài với chủ trương ăn vùa, thua giựt. Hành động du côn là hành động của người bị động mất niềm tin thành công. Người đánh bạc chuyên nghiệp cố nhiên phải biết thuật gian lận kín đáo, khéo léo, tế nhị, tôn trọng luật cờ bạc để các con bạc khác tin tưởng hầu còn rủ họ tiếp tục ngồi sòng sau này. Bây giờ người cờ bạc chuyên nghiệp tỏ ra mình bi ̣các tay cờ bạc du côn ăn gian. Đó là cách tố cáo hai tay cờ bạc du côn ăn vùa thua giựt cho làng xóm biết. Cuối cùng người cờ bạc chuyên nghiệp ấy đóng vai cảnh sát theo dõi và bắt hai tay cờ bạc du côn với sự hỗ trợ của dân chúng trong làng xóm.
 

****
 

Không thể doán được Trung Hoa Cộng Sản đủ sức đạt được những tham vọng bao la của họ hay không. Nào là hoàn thành mộng đế quốc ở Đông Nam Á, tây Thái Bình Dương, mộng báo thù người Bạch Chủng (Anh, Nga, Pháp, Đức, Hoa Kỳ) và Nhật. Nào là thống nhất Taiwan (Đài Loan). Nào là dòm ngó các cựu Cộng Hòa Sô Viết nhất là Ngoại Mông và Kazakhstan. Nào là bành trướng ảnh hưởng về Ấn Độ Dương bằng cách tiến về phía nam Tây Tạng, đụng độ với Ấn Độ như đã xảy ra năm 1962. Và chương trình cuối cùng là đòi lại 1,5 triệu km2 nhường cho Nga hoàng vào thế kỷ XVII và XIX. Các nhà lãnh đạo Cộng Sản Trung Hoa muốn tái lập đế quốc hoàng chủng như Gengis Khan (Thành Cát Tư Hãn) đã làm vào thế kỷ XIII. Đế quốc Mông Cổ bao gồm các quốc gia to lớn như Trung Hoa, Ấn Độ, Nga, Ba Tư và các quốc gia Đông Âu nối liền lục địa Á - Âu. Trung Hoa Cộng Sản hiện nay nhắm vào Nhật và Việt Nam trước tiên. Nhưng đó là hai nước gây thất vọng cho nhà Nguyên (Yuan) sau khi Trung Hoa đặt dưới sự đô hộ của đế quốc Mông Cổ. Nhật được cứu vãn nhờ Thần Phong (kami kaze) tức bão nhiệt đới làm đắm thuyền bè của quân viễn chinh xâm lược xuất phát từ lục địa Trung Hoa. Đại Việt sạch bóng quân thù nhờ chiến công hiển hách của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn và sự đoàn kết chống quân xâm lăng của toàn dân tộc. Trong những ngày vừa qua Nhật gợi lại hình ảnh hào hùng của những đội Thần Phong Kami Kaze quyết tử cho sự quyết sinh và trường tồn của tổ quốc Phù Tang trong Đệ Nhị Thế Chiến như để nhắc nhở Trung Hoa Cộng Sản rằng họ thừa sức tự vệ dù có hay không có sự hỗ trợ của Hoa Kỳ và dù không được quyền sản xuất võ khí gần 70 năm qua. Giả sử Hoa Kỳ đứng ngoài cuộc chiến Hoa - Nhật, nếu xảy ra, tỷ lệ thắng bại của Trung Hoa Cộng Sản xê dịch từ 49% đến 50% mà thôi.

Mưu sự tại nhân,
Thành sự tại Thiên.

Con voi to lớn vẫn bị con cọp, beo hay sư tử tấn công và xé xác. Con voi cũng không bao giờ thắng con kiến. Chẳng những vậy nó còn sợ sâu! Trước khi trừng phạt và làm nhục kẻ dữ và ác, Trời vẫn dành cho họ được phùng thời trong một thời gian ngắn ngủi nào đó để tránh tiếng phạt lầm hay phạt khắc nghiệt hay bất công. Cũng có câu:

Trước khi trừng phạt người nào Thượng Đế làm cho người đó điên.

Lòng tham và sự độc hiểm làm cho Putin và các lãnh đạo Cộng Sản Trung Hoa từ Mao Zedong đến Xi Jinping trở nên điên cuồng, hành sự càn dở ngược lại với lý trí thông thường của nhân loại. Nói về hành động của Putin trong cuộc khủng hoảng Crimea, nữ thủ tướng Đức Merkel, nữ tiến sĩ Vật Lý sinh và sống ở Đông Đức trong thời kỳ qua phân, cho rằng bà có cảm tưởng ông Putin là người của thế giới nào khác!

Giữa Nga và Trung Hoa Cộng Sản có liên minh hành động nhưng không có minh ước thành văn. Đó là hai quốc gia láng giềng to lớn, đông dân, có quá khứ lịch sử thù địch hơn là thân hữu. Bề ngoài Nga và Trung Hoa Cộng Sản có vẻ thân thiện. Thực chất Nga là kẻ thù thiên thu trong tâm não các nhà lãnh đạo Trung Hoa Cộng Sản. Mao Zedong học tiếng Anh, tiếng Pháp nhưng không bao giờ học tiếng Nga. Chiến tranh biên giới Sô - Trung diễn ra khi Mao còn sống. Deng Xiaoping từng được huấn luyện ở Moscow nhưng khi cầm quyền ông hướng về Hoa Kỳ. Sinh viên Trung Hoa lục địa du học ở Hoa Kỳ chớ không du học ở Liên Sô. Những nhà lãnh đạo thời hậu Mao Zedong hay hậu Deng Xiaoping đều theo con đường mà hai vị tiền bối Cộng Sản ấy vạch ra. Chẳng lẽ họ đi giành từng đảo đá, đảo san hô chìm dưới mặt nước biển, bãi cạn... lại quên đi dải đất đầy tuyết trắng ở phía bắc sông Hei Longjiang (Hắc Long Giang) và phía đông sông Ussuri (Ô Tô Lý) rộng hàng triệu km2 ?

Chuyện đòi đất của Trung Hoa Cộng Sản chỉ xảy ra khi cán cân quân sự nghiêng về phía họ. Họ đang chờ thời gian T + N. Đến thời gian này Nga sẽ là thành viên của NATO (North Atlantic Treaty Organization)!!

Phạm Đình Lân, F.A.B.I.

Nguồn: caidinh.com

art2all.net

KHOAI CU LUONG THUC PHAM DINH LAN, F.A.B.I.

KHOAI CỦ LƯƠNG THỰC

PHAM DINH LAN, F.A.B.I.


http://www.art2all.net/tho/phamdinhlan/phamdinhlan_khoaiculuongthuc.html

PHẠM ĐÌNH LÂN, F.A.B.I.

KHOAI CỦ LƯƠNG THỰC

          Khoai lang, khoai mì, khoai tây là những loại củ được dùng thay gạo, lúa mì trong những năm thất mùa bị thiên tai hay chiến tranh. Trong thiên nhiên còn có củ nầng nhưng việc tìm kiếm củ nầng rất khó khăn. Các loại khoai mỡ, khoai từ, khoai môn được dùng để nấu canh.

Tuần tự chúng tôi sẽ tìm hiểu qua về các loại khoai ghi trên kể cả củ nầng.
 

CỦ NẦNG
Dioscorea hispida
Gia đình: Dioscoreaceae

Nầng là một loại dây có gai, dài đến 10 m, mọc hoang trong rừng. Lá màu xanh hình bầu dục, có lông. Củ nầng có thể dài đến 1 m sâu dưới đất. Củ có gai nhỏ bên ngoài. Nầng là một loại khoai yam có alkaloids độc có thể làm tê liệt thần kinh. Dây nầng được tìm thấy nhiều trong vùng núi Hi Mã Lạp Sơn, vùng Đông Nam Á xuống tận hải đảo New Guinea.

Tên khoa học của nầng là Dioscorea hispida thuộc gia đình Dioscoreaceae.

Quốc gia	Tên Gọi thông thường
Anh	Asiatic bitter yam; intoxicating yam (Khoai yam Á Châu; Khoai yam độc)
Pháp	Igname épineuse amere (Khoai mỡ đắng có gai)
Mã Lai	Koi
Lào	Houo koi
Phi Luật Tân	Nami

Củ nầng có nhựa màu vàng rất độc. Nó có alkaloid, dioscoreine C 13 H 19 Ở 2 N,phosphorus, chất vôi, chất sắt v. v. Củ nầng vừa có chất độc vừa có chất gây ghiền. Người ta dùng nhựa củ nầng kết hợp với nhựa cây sui Anritiaris toxicaria để tẫm tên thuốc độc.

Người Phi Luật Tân và các dân tộc thiểu số ở Đông Nam Á có nhiều kinh nghiệm dùng nầng đắp vào các vết thương trên mình bò, trâu để giết chết giòi hay đắp vào nơi đau khớp xương của người. Nhựa vàng của củ nầng dùng để tẩy giặt quần áo. Trong y học dân gian Phi Luật Tân người ta dùng nhựa củ nầng như thuốc sát trùng, làm giảm đau nhức, kháng viêm, chống xuất huyết.

Củ nầng là một loại củ lương thực. Nhưng phải mất nhiều ngày ủ nầng trong lu để khử nhựa độc mới ăn được. Thời gian ủ để khử nhựa độc kéo dài cả tháng. Nầng được dùng ăn thay cơm trong đệ nhị thế chiến ở nông thôn khi thiếu lúa gạo trầm trọng vì chiến tranh. Nầng chiên với xôi ăn với muối đậu phộng có chút đường rất ngon.

Trong ngôn ngữ Việt Nam, củ nầng chỉ búi tóc của đàn ông hay đàn bà vì vào thế kỷ XIX trước khi người Pháp đô hộ Việt Nam, đàn ông và đàn bà trong nước ta đều có búi tóc ( chignon).

Ở xã Xuân Thịnh, quận Sông Cầu, tỉnh Phú Yên có Hòn Nầng, một trái núi nằm giữa một cái đầm nước. Quanh núi có nhiều dây nầng. Tương truyền rằng nầng ở đây đã nuôi sống chúa Nguyễn Phúc Ánh trong lúc lánh nạn. Ở Hòn Nầng có một cái miếu thờ các công thần đã giúp cho chúa Nguyễn Phúc Ánh trong lúc nguy khốn. Chúa Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi năm 1802 tức là vua Gia Long, vị vua sáng lập ra triều Nguyễn.

 

KHOAI LANG
Ipomoea batatas
Gia đình: Convolvulaceae

Khoai lang là một loại dây có củ. Cọng, lá và củ đều ăn được. Đó là một nguồn lương thực của loài người cách đây 5, 000 năm.

Khoai lang gốc ở Mễ Tây Cơ. Từ đó nó được trồng trên các hải đảo trong biển Caribbean, Trung và Nam Mỹ. Ngày nay khoai lang được tìm thấy khắp nơi trên thế giới ở những vùng khí hậu nhiệt đới và bán nhiệt đới. Khoai lang không trồng được ở vùng khí hậu ôn đới lạnh. Khoai lang được trồng trên các hải đảo Thái Bình Dương khoảng thế kỷ X sau Tây Lịch.

Tên khoa học của khoai lang là Ipomoea batatas thuộc gia đình Convolvulaceae.

Tên gọi thông thường:

Người	Tên gọi
Tainos	Batata
Anh	Sweet potato
Pháp	Patate douce
Polynesians	Kumara

Khoai lang được trồng bằng dây. Khoai lang thích hợp với đất pha cát, đất phù sa hay đất núi lửa. Đồng bằng sông Cửu Long, Cao Nguyên Nam Trung Bộ là những vùng trồng khoai lang với năng suất rất cao. Nông dân Việt Nam thường đặt cây bù xích Ageratum conyzzoides hay dây đậu phộng hay các loại dây đậu khác dưới mô đất trồng khoai để khoai có nhiều củ.

Khoai lang thường thấy là khoai Puerto Rico, Jewel, Jersey và Triumph. Khoai lang có màu trắng, đỏ, vàng và tím. Khoai màu vàng có nhiều beta carotene và sinh tố A. Đó là khoai nghệ ở Việt Nam. Khoai ngà có ruột trắng nhiều bột nhưng không ngọt. Khoai Puerto Rico và Jewel to củ nhưng nhão ruột. Khoai Triumph và Jersey có ruột khô. Khoai ruột đỏ thì ngọt nhưng hơi nhão.

Lá non và đọt khoai lang luộc ăn như rau. Nếu ăn đọt và lá thì khoai không có củ. Người ta ăn khoai lang nấu, nướng, nấu chè, làm bột, lát mỏng phơi khô hay lát mỏng chiên ăn với mật đường v. v. Khoai lang được dùng để nấu ca-ri, ra- gu, nấu canh với cá, tôm khô hay thịt v. v.

Mức sản xuất khoai lang trên thế giới hiện nay lối 160 triệu tấn. Trung Hoa chiếm 85% mức sản xuất này với 135 triệu tấn. Các nước còn lại là Ấn Độ, Uganda, Nigeria. Hoa Kỳ chỉ sản xuất lời 600, 000 tấn.

Người bịnh tiểu đường tin rằng ăn đọt khoai lang thì hạ đường trong máu. Khoai lang có sinh tố A, C, B 6, carbohydrates, protein, sợi, chất sắt, vôi v. v. Khoai lang không có nhiều tinh bột.

Trong Đông Y khoai lang được gọi là cam thự. Khoai lang nhuận trường ( lá, cọng, củ luộc chín) hữu ích cho người bị bịnh tiểu đường. Người ta cho rằng khoai lang sống có khả năng ngăn ngừa say sóng khi ra biển. Khoai lang đắc dụng vào năm 1945, 1975 và trong phong trào vượt biển ở Việt Nam từ năm 1976 đến 1990.

Ở Nam Mỹ người ta giã nát củ khoai lang vắt nước hoà với nước chanh vắt để làm thuốc nhuộm quần áo. Tuỳ theo tỷ lệ nước vắt khoai lang và nước chanh vắt ta có màu nhuộm vàng, đỏ hồng cho đến màu đen.

Ở Taiwan (Đài Loan) người ta dùng khoai lang để cất cồn.

Nông dân Việt Nam cho biết vài kinh nghiệm nông nghiệp như sau:

Khoai ruộng lạ,
Mạ ruộng quen.

Nói về khoai ca dao Việt Nam có nhận xét:

Đói thì ăn ráy ăn khoai
Chớ thấy lúa trổ tháng hai mà mừng.

Tháng hai đây là tháng hai Âm Lịch tức là một tháng sau Tết Nguyên Đán.

Một câu sấm của Phật Giáo Hoà Hảo tiên tri tình trạng thiếu ăn ở miền Nam sau năm 1975 như sau:

Khoai lang rồi lại khoai mì,
Đến khi Tần (1) khởi độ thì khầu ta.

(1) Tần ở đây ám chỉ xứ Cambodia.

Ở Nam Mỹ và vùng Caribbean có một loại khoai lang được xem như là thuốc nhuận trường tự nhiên. Chúng tôi gọi đó là khoai lang trị táo bón dựa vào tên gọi Batatas de purga (khoai lang tẩy xổ) của người địa phương. Tên khoa học của khoai lang trị táo bón này là Operculina macrocarpa thuộc gia đình Convolvulaceae.

Tên gọi thông thường:

Địa phương Trung- Nam Mỹ	Pháp
Batatas de purga (Brazil) ; Jalapa	Liane tonnelle; Rose en bois

Củ khoai dùng để trị táo bón, lọc máu, đau bụng, bịnh về da, bịnh đường tiểu nhiễm trùng, kinh nguyệt không điều hoà, suyễn, bại liệt.

Củ khoai lang trị táo bón có polyphenols, phénolic acids như caffein acid, clorogenic acid, gallic acid.

KHOAI MÌ- SẮN
Manihot dulcis
Manihot esculenta
Gia đình: Euphorbiaceae

Cây khoai mì là một loại cây lương thực, cao lối 2 m, không có nhánh; thân dễ gãy và có nhiều mắt; lá giẹp và dài. Người ta trồng khoai mì bằng thân cây chặt từng khúc ngắn lối 30 cm đặt xiêng xiêng dưới đất trong vòng 6 tháng thì có củ. Nếu để lâu dưới đất củ càng to và nặng cân hơn.

Cây khoai mì còn được gọi là sắn (xin đừng lầm với củ sắn tức củ đậu) gốc ở Mễ Tây Cơ hay nói một cách tổng quát hơn ở Mỹ Châu nhiệt đới.

Tên khoa học của khoai mì ( sắn) là Manihot dulcis thuộc gia đình Euphorbiaceae.

Tên gọi thông thường:

Quốc gia	Tên gọi
Pháp	manioc
Anh	cassava
Tupi Guaranian (thổ dân)	manioca cassava
Tagalog	Balinghoy
Trung Hoa	Mu shu

Khoai mì trồng 06 tháng thì có củ ăn được. Củ cân nặng từ 1 - 2 ki- lô. Đó là một loại cây lương thực hữu ích cho các dân tộc Á- Phi- Châu Mỹ La Tinh sống trong vùng khí hậu nhiệt đới và bán nhiệt đới. Củ khoai mì có nhiều tinh bột nhưng nhựa vàng của khoai mì có prussic acid tức hydrogen cyanide HCN rất độc. Lợi ích kinh tế và dinh dưỡng của khoai mì không thể chối cãi được. Khoai mì dễ trồng, sớm có củ và có năng suất cao. Cây khoai mì có thể sống lâu năm dưới đất. Trong trường hợp đó củ càng to hơn.

Công dụng của khoai mì rất đa dạng: nấu chín để ăn không hay ăn với muối đậu có chút đường, làm bánh, làm bột, làm bánh mì, bột ngọt (mì chính). Bột mì đun sôi với nước nóng dùng để làm hồ, keo dán giấy. Khoai mì lát mỏng, phơi khô để dành làm thức ăn dự trữ. Bột mì ít độc hơn vì phải ngâm khoai nhiều ngày trong nước cho nhựa vàng mất đi sau khi thay nước nhiều lần..

Khoai mì có độc chất cyanogenic glycosides, linamarin, lotautralin. Khoai trồng vào mùa hạn hán độc chất càng gia tăng nhiều hơn. Chỉ cần 40 mg cyanogenic glycosides đủ giết chết một con bò. Các dân tộc ăn khoai mì nhiều thường bị bịnh bướu cổ vì ảnh hưởng của thiocyanate như thường thấy ở Phi Châu.

Mức sản xuất khoai mì hiện nay trên thế giới lối 115 triệu tấn. Thái Lan, Indonesia và Trung Hoa lục địa là những nước xuất cảng khoai mì quan trọng trên thế giới. Hoa Kỳ nhập cảng nhiều khoai mì. Đôi khi nhu cầu bột khoai mì của Hoa Kỳ còn cao hơn cả tổng số sản lượng khoai sản xuất trên thế giới.

Các thành phần của cây khoai mì được dùng trong kỹ nghệ giấy, kỹ nghệ dệt và kỹ nghệ mỹ phẩm, kỹ thuật sinh vật v. v. Ở Mozambique rượu bia Impala và rượu bia Eagle ở Ghana được làm từ bột khoai mì. Ở miền Nam sau năm 1975 người ta cất rượu bằng khoai mì và làm bánh mì cũng bằng bột khoai mì. Khoai mì có vai trò quan trọng trong đời sống dân chúng và trong kinh tế quốc gia trên lục địa Phi Châu. Ở Nam Phi người ta không ăn khoai mì nhưng khoai mì được dùng trong kỹ nghệ.

Khoai mì đóng vai trò cứu đói quan trọng ở Việt Nam vào năm 1945 - 1946 và 1975 - 1990.

Lá khoai mì non luộc ăn được. Lá khoai mì non có 30% protein trong khi củ chỉ có 3%. Lá còn có Ca, sinh tố B, C, carotene, Fe.

Ở Việt Nam không thấy dùng khoai mì để chữa bịnh.

Ở Nam Mỹ, Phi Châu, Phi Luật Tân, Mã Lai, lá, củ và cây khoai mì được dùng trong y học cổ truyền để cầm máu ( lá), hạ sốt, trị rắn cắn, mụt chốc, cảm, tiêu chảy ( lá sắc nước uống), viêm mắt (eyes) (nhựa lá khoai mì), nhức đầu ( giã lá đắp vào nơi bị đau), phụ nữ vô tự ( lá sắc nước uống). Lá và củ giã nát đắp vào nơi bắp thịt bị đau. Tinh bột khoai mì rượu Rum dùng để trị bịnh ngoài da của trẻ em.

Độc chất của khoai mì được các nhà khoa học nghiên cứu xem có thể dùng để diệt tế bào ung thư hay không. Vào thập niên 1990 các nhà khoa học Anh thí nghiệm thành công trên chuột nhưng chưa áp dụng vào việc chữa trị ung thư cho người.

 

KHOAI MỠ
Dioscorea alata
Gia đình: Doscoreaceae

Khoai mỡ và khoai yam cùng một tên khoa học Dioscorea alata thuộc gia đìnhDioscoreaceae. Củ khoai yam và củ khoai lang giống nhau nhưng dây khoai lang và dây khoai yam khác nhau.

Khoai lang: đọt và lá luộc ăn được

Khoai yam: đọt và lá khoai yam không ăn được.

Dây khoai mỡ cứng, sần sùi; lá màu xanh tươi hình trái tim giống như lá trầu. Củ khoai mỡ to và có màu tím hay vàng nhạt. Khoai mỡ có nhiều chất nhờn trong khi khoai lang có nhiều bột nhưng không dẻo và nhờn như khoai mỡ. Có khoai lang màu tím nhưng không có đặc tính hoá học giống như khoai mỡ.

Tên gọi thông thường:

Quốc gia	Tên gọi
Anh	Water yam ; Winged yam ;  Purple yam
Ấn Độ	Ratalu
Hawaii	Uhi
Tagalog	Ube
Tahiti	Ufi

Khoai mỡ được tìm thấy ở các vùng nhiệt đới và bán nhiệt đới trên thế giới.

Ở Việt Nam khoai mỡ được mài nhuyễn để nấu canh với cá rô hay tôm khô mà thôi.

Ở các nước khác khoai mỡ được dùng để nấu canh, làm bánh ngọt, kem để ăn tráng miệng. Người Phi Luật Tân dùng khoai mỡ để làm vài món ăn ngọt.

Khoai mỡ có sinh tố B 6, C, sợi, potassium. Nó có tính kháng viêm. Thảo mộc dòngDioscorea có saponins dùng để sản xuất cortisone trị phong thấp, steroid diosgenindùng làm thuốc ngừa thai, kháng nấm. Khoai mỡ hữu ích cho người bị bịnh trỉ, phong hủi và người bị lao trong thời kỳ bình phục.

KHOAI MÔN
Colocasia esculenta
Gia đình: Araceae

Khoai môn là một loại thảo mộc có tàu dài, mình xốp; lá to hình tam giác màu xanh lá cây hơi sậm. Khoai môn là thức ăn bổ dưỡng phản ánh văn học lương thực của các dân tộc sống trên các hải đảo Thái Bình Dương. Đó cũng là thức ăn được các dân tộc nông nghiệp miền nhiệt đới Á Châu, Châu Mỹ và Phi Châu ưa thích.

Tên khoa học của khoai môn là Colocasia esculenta thuộc gia đình Araceae. Người Anh gọi khoai môn là taro; cocoyam, dasheen (từ tiếng Pháp: De Chine- xuất phát từ Trung Hoa) Chữ taro âm theo cách gọi của dân sống trên hải đảo Thái Bình Dương; Hawaii: halo; Fiji: dalo; Nhật: satoimo; Tagalog: gabi; Nepal: karkalo.Dasheen là tên gọi dân chúng trong vùng Caribbean.

Khoai môn gốc ở Mã Lai được đưa sang Ấn Độ từ năm 5000 trước Tây Lịch. Từ Ấn Độ khoai môn được du nhập vào Ai Cập. Dưới thời đế quốc La Mã người Âu Châu biết dùng khoai môn vì đế quốc La Mã lan rộng sang miền đông Địa Trung Hải và Bắc Phi. Sau đó việc dùng khoai môn không còn ở Âu Châu nữa.

Khoai môn được trồng bằng củ. Khác với khoai lang và khoai mì, khoai môn cần đất màu mỡ và nhiều nước. Phải mất 06 tháng khoai mới có củ ăn được. Lá và củ khoai môn có chất độc calcium oxalate gây nôn, ngứa cuống họng nếu ăn sống. Chất độc này biến mất khi khoai được nấu chín.

Khoai môn nấu với chút muối dùng để ăn; làm bánh, nấu chè, nấu ca- ri, cháo lươn với khoai, ngó khoai môn nêm với mắm ruốc; vịt nấu chao và khoai môn v. v. Người Trung Hoa rất thích ăn bánh khoai môn. Khoai môn còn được dùng làm chao. Các dân tộc sống trên các hải đảo Thái Bình Dương, Mỹ Châu nhiệt đới ăn khoai môn thay bắp và lúa gạo vậy.

Ở Việt Nam người ta phân biệt:

- khoai môn sọ củ tròn và nhỏ nhưng có nhiều bột
- môn sen dẻo và ngon
- môn Tàu củ to, lá màu xanh sẫm
- môn sáp: bùi, củ và lá đều to
- môn nước: không có củ (công dụng không rõ ràng ngoại trừ dùng lá để đựng cá lia thia)

Về khoai môn ca dao Việt Nam có câu:

Nước đổ lá môn
Sóng xao đầu vịt.

Gió đưa bụi chuối sau hè,
Bụi môn (1) trước cửa ai dè em hư.

(1) Môn (Hán- Việt): cửa. Câu này có thuật chơi chữ Môn và Cửa.

Các quốc gia sản xuất nhiều khoai môn trên thế giới hiện nay phần lớn nằm trên lục địa Phi Châu như Nigeria, Ghana, Côte d’Ivoire. Ở Á Châu có Trung Hoa, Cambodia và New Guinea.

Ở Á Châu nhiệt đới, hải đảo Thái Bình Dương, Tây Phi, Nam Mỹ có môn tai voi, bụi to và củ to. Đó là một nguồn lương thực quan trọng. Tên khoa học của loại môn tai voi hay môn Tannia là Xanthosona nigrum. Ở Nam Mỹ gọi là Tannia, Malanga, Yautia. Người Anh gọi là arrowleaf elephant.
 

KHOAI TÂY
Solanum tuberrosum
Gia đình: Solanaceae

Gọi đơn giản là khoai tây vì đó là một loại khoai không có ở Việt Nam trước khi người Pháp đô hộ. Khoai được người Pháp đem vào Việt Nam nên gọi là khoai Tây vì nước Pháp nằm về phía Tây mặc dù Pháp không phải là nơi phát xuất của khoai Tây.

Tên khoa học của khoai Tây là Solanum tuberrosum thuộc gia đình Solanaceae.

Tên gọi thông thường là:

Quốc Gia	Gia Tên Gọi
Anh	Potato
Pháp	Pomme de terre
Do Thái	tapuach adama (trái táo dưới đất)
Ý	patata (như gọi khoai lang)

Sinh quán của khoai Tây là dãy núi Andes ở Nam Mỹ. Nó được trồng quanh hồ Titicaca dọc theo biên giới Peru- Bolivia. Khoai Tây gắn liền với văn minh Inca. Do đó người bản địa ở Nam Mỹ có nhiều kinh nghiệm trồng và tồn giữ khoai Tây lâu dài. Đến thế kỷ XVI các nhà chinh phục Tây Ban Nha đem khoai Tây về xứ trồng. Từ đó khoai Tây được phổ biến khắp Âu Châu. Vào thế kỷ XVII khoai Tây mới được trồng ở Bắc Mỹ. Diện tích trồng khoai Tây gia tăng nhanh chóng khi người tỵ nạn Ái Nhĩ Lan vào Londonderry, New Hampshire sau nạn đói vì khoai Tây bị thất mùa trên đảo quốc của họ.

Khoai Tây được trồng bằng củ, củ để mọc mầm hay củ cắt nhỏ ở những nơi có mầm non. Khoai Tây thích hợp với khí hậu ôn đới. Tuỳ theo loại khoai, phải mất từ 3 đến 6 tháng mới có thu hoạch.

Cây cao lối 60 cm; lá xanh tươi. Hoa màu tím nhạt với nhuỵ vàng. Trái có nhiều hột và độc chất solanine. Các loại khoai thường thấy là: khoai Russet Burbank, Red Norland, Yukon Gold, Atlantic, Kufri Jyoti v. v. Người Pháp thích khoai Tây ruột vàng. Loại khoai này gốc ở Pas de Calais. Người Anh không thích khoai ruột vàng. Anh và Pháp ít khi có tương đồng. Từ năm 1932 Anh không mua khoai Tây của Pháp nữa.

Kẻ thù của khoai Tây là sâu rầy, bịnh nấm, côn trùng dưới đất ( con sùng), vi khuẩn. Rầy phá hại khoai Tây mang tên khoa học Chrysomelidae thuộc nhóm Coleoptera. Loại rầy độc hại là rầy Leptinotarsa decemlineata phá hại khoai Tây Colorado. Ấu trùng của loài sâu bướm Phthorimaca operculella thuộc gia đình Gelechiidae hay đục phá dây và củ khoai Tây. Sâu Empoasca fable cắn phá lá khoai Tây. SâuParatrioza cockerelli bám vào khoai Tây, cây thuốc lá, cây cà chua và gây bịnh cho cây.

Từ năm 1845 đến 1847 khoai Tây ở Ái Nhĩ Lan bị rụng lá. Mùa khoai Tây thất bát gây ra nạn đói làm cho 01 triệu người chết. Trên một triệu người Ái Nhĩ Lan bỏ nước sang Hoa Kỳ sau nạn đói ghê gớm này.

Khoai Tây có vai trò quan trọng trong đời sống hằng ngày của các dân tộc ăn lúa mì sống trong vùng ôn đới. Khoai Tây quan trọng hơn khoai lang trong đời sống các dân tộc ăn cơm. Người ta ăn khoai Tây luộc, nướng, nghiền nhuyễn ăn với chút bơ mặn. Khoai Tây lát mỏng chiên làm potato chips hay xắc miếng dày và dài lối 15 cm và chiên để có món French fries. Các nhà hàng bán steak hay nhà hàng Mc Donald hay Burger King luôn luôn có món French fries. Khoai Tây nướng với bơ, nghiền nhuyễn cũng được bán trong các nhà hàng bán steak. Khoai Tây cũng được dùng để làm bột, làm cồn ethanol, cất rượu Vodka ở Nga v. v. Nhưng rượu Vodka nổi tiếng của Nga được cất từ lúa mì hay lúa mạch.

Mức sản xuất khoai Tây trên thế giới ngày nay là 350 triệu tấn. Trung Hoa, Ấn Độ, Nga, Ukraine và Hoa Kỳ là nhưng xứ sản xuất nhiều khoai Tây. Khoai Tây có thể trồng trên Cao Nguyên Nam Trung Bộ, nơi có khí hậu mát mẻ. Khoai Tây có sinh tố B 1, B 2, B 3, B 6, C, Ca, K, Mg, Ph, muối. Lá, cọng, trái khoai Tây có độc chất. Đó là glycoalkaloid ( solanine) gây nhức đầu, chuột rút, tiêu chảy và bất tỉnh mê man.

Ở Bắc Phi, Tây Phi, Đông Phi, Ấn Độ và vài nơi ở Đông Nam Á có một loại khoai Tây khổng lồ thuộc gia đình dây rau muống và dòng Ipomoea. Tên khoa học của loại khoai Tây khổng lồ này là Ipomoea digitata thuộc gia đình Convolvulaceae. Người Anh gọi là Giant potato; Hindi: Bhuyikohaba; Sanskrit: Vidari. Loại khoai Tây khổng lồ này dùng để cất rượu thuốc; lá và rễ giã nát đắp trên vùng phổi của người bị bịnh lao (TB), phụ nữ bị nhiễm trùng ở vú (kinh nghiệm y học cổ truyền Ấn Độ). Khoai Tây khổng lồ có taraxerol, taraxerol acetate, beta- sitosterol, scopolotin kháng vi trùng, kháng ung thư. Ấn Độ có nhiều kinh nghiệm về việc dùng khoai Tây khổng lồ trong y học trị liệu. Khoai Tây khổng lồ được dùng để trị sưng lá lách, sưng gan, kinh nguyệt quá đa; kích thích tuyến sữa (do sự hiện diện của ergonovine); kích dục; hạ huyết áp; hạ cholesterol; chống béo phì ( obesity).

KHOAI TỪ
Dioscorea esculenta
Gia đình: Dioscoreaceae

Khoai từ là thân thuộc gần của khoai yam cùng dòng Dioscorea và gia đìnhDioscoreaceae. Người Anh gọi khoai từ là Chinese yam, Lesser yam; Asiatic yam.Người Pháp gọi khoai từ là Igname des blancs (khoai mỡ của người da trắng),Igname de Chine (khoai mỡ Trung Hoa). Người Tây Ban Nha gọi là name asiatico(khoai mỡ Á Châu) v. v.

Dây khoai từ sần sùi. Lá dày, láng, màu xanh tươi. Củ khoai từ có vỏ sần sùi vì vậy người ta gọi là khoai từ gai. Có những củ khoai từ có nhánh như củ gừng tựa như bàn tay của người bị phong hủi nên gọi là khoai từ cùi. Khoai từ, khoai mỡ, khoai yam có nhiều liên hệ về dinh dưỡng lẫn trị liệu.

Khoai từ được trồng nhiều ở Á Châu, Phi Châu và Châu Mỹ nhiệt đới. Ở Việt Nam người ta ăn khoai từ luộc hay canh khoai từ nấu với cá hay tôm khô như canh khoai mỡ.

Khoai từ có allontoin được dùng như thuốc ngừa thai, kháng khuẩn, kháng nấm. Thảo mộc dòng Dioscorea có nhiều saponins và dioscin. Diosgenin được dùng làm thuốc sản xuất kích thích tố steroid, chữa đau khớp xương, chứng ói mửa của phụ nữ mang thai, ho, tiêu chảy, hạ máu đường v. v.

PHẠM ĐÌNH LÂN, F.A.B.I

_________________

Bài viết tổng hợp này trích từ Thế Giới Thảo Mộc Từ Điển do tác giả Phạm Đình Lân biên soạn.

Hình minh họa do a2a trích từ internet .
 

art2all.net

          Khoai lang, khoai mi, khoai tay la nhung loai cu duoc dung thay gao, lua mi trong nhung nam that mua bi thien tai hay chien tranh.  Trong thien nhien con co cu nang nhung viec tim kiem cua nang rat kho khan.  Cac loai khoai mo, khoai tu, khoai mon duoc dung de nau canh.

          Tuan tu chung toi se tim hieu qua ve cac loai khoai ghi tren ke ca cu nang.

CỦ NẦNG 

Dioscorea hispida

Gia dinh:  Dioscoreaceae
CỦ NẦN , Dioscorea hispida

           Nang la mot loai day co gai, dai den 10 m, moc hoang    trong rung.  La mau xanh hinh bau duc, co long.  Cu nang co the dai den 1 m sau duoi dat.  Cu co gai nho ben ngoai.  Nang la mot loai khoai yam co alkaloids doc co the la te liet than kinh.  Day nang duoc tim thay nhieu trong vung nui Hi Ma Lap Son, vung Dong Nam A xuong tan hai dao New Guinea.

          Ten khoa hoc cua nang la Dioscorea hispida thuoc gia dinh Dioscoreaceae.

Quoc gia                Ten Goi thong thuong

Anh                        Asiatic bitter yam; intoxicating yam (Khoai yam A Chau; Khoai

                              yam doc)

Phap                      Igname épineuse amere (Khoai mo dang co gai)

Ma Lai                    Ubi arak

Thai Lan                 Koi

Lao                         Houo koi

Phi Luat Tan                     Nami  

Cu nang co nhua mau vang rat doc.  No co alkaloid, dioscoreine C13 H19 O2 N, phosphorus, chat voi, chat sat v.v.  Cu nang vua co chat doc vua co chat gay ghien.  Nguoi ta dung nhua cu nang ket hop voi nhua cay sui Anritiaris toxicaria de tam ten thuoc doc.

          Nguoi Phi Luat Tan va cac dan toc thieu so o Dong Nam A co nhieu kinh nghiem dung nang dap vao cac vet thuong tren minh bo, trau de giet chet gioi hay dap vao noi dau khop xuong cua nguoi.  Nhua vang cua cu nang dung de tay giat quan ao.  Trong y hoc dan gian Phi Luat Tan nguoi ta dung nhua cu nang nhu thuoc sat trung, lam giam dau nhuc, khang viem, chong xuat huyet.

          Cu nang la mot loai cu luong thuc.  Nhung phai mat nhieu ngay u nang trong lu de khu nhua doc moi an duoc.  Thoi gian u de khu nhua doc keo dai ca thang.  Nang duoc dung an thay com trong de nhi the chien o nong thon khi thieu lua gao tram trong vi chien tranh.  Nang chien voi xoi an voi muoi dau phong co chut duong rat ngon. 

          Trong ngon ngu Viet Nam, cu nang chi bui toc cua dan ong hay dan ba vi vao the ky XIX truoc khi nguoi Phap do ho Viet Nam, dan ong va dan ba trong nuoc ta deu co bui toc (chignon).

          O xa Xuan Thinh, quan Song Cau, tinh Phu Yen co Hon Nang, mot trai nui nam giua mot cai dam nuoc .  Quanh nui co nhieu day nang.  Tuong truyen rang nang o day da nuoi song chua Nguyen Phuc Anh trong luc lanh nan.  O Hon Nang co mot cai mieu tho cac cong than da giup cho chua Nguyen Phuc Anh trong luc nguy khon.  Chua Nguyen Phuc Anh len ngoi nam 1802 tuc la vua Gia Long, vi vua sang lap ra trieu Nguyen.

http://suckhoedoisong.vn/cay-cu-nan-rat-doc-n56095.html

KHOAI LANG

Ipomoea batatas

Gia dinh:  Convolvulaceae

          Khoai lang la mot loai day co cu.  Cong, la va cu deu an duoc.  Do la mot nguon luong thuc cua loai nguoi cach day 5,000 nam.

          Khoai lang goc o Me Tay Co.  Tu do no duoc trong tren cac hai dao trong bien Caribbean, Trung va Nam My.  Ngay nay khoai lang duoc tim thay khap noi tren the gioi o nhung vung khi hau nhiet doi va ban nhiet doi.  Khoai lang khong trong duoc o vung khi hau on doi lanh.  Khoai lang duoc trong tren cac hai dao Thai Binh Duong khoang the ky X sau Tay Lich. 

          Ten khoa hoc cua khoai lang la Ipomoea batatas thuoc gia dinh Convolvulaceae.

Ten goi thong thuong:

Nguoi                     Ten goi

Tainos                              Batata

Anh                        Sweet potato

Phap                      Patate douce

Polynesians            Kumara

          Khoai lang duoc trong bang day.   Khoai lang thich hop voi dat pha cat, dat phu sa hay dat nui lua.  Dong bang song Cuu Long, Cao Nguyen Nam Trung Bo la nhung vung trong khoai lang voi nang suat rat cao.  Nong dan Viet Nam thuong dat cay bu xich Ageratum conyzzoides hay day dau phong hay cac loai day dau khac duoi mo  dat trong khoai de khoai co nhieu cu.

          Khoai lang thuong thay la khoai Puerto Rico, Jewel, Jersey va Triumph.  Khoai lang co mau trang, do, vang va tim.  Khoai mau vang co nhieu beta carotene va sinh to A.  Do la khoai nghe o Viet Nam.  Khoai nga co ruot trang nhieu bot nhung khong ngot.  Khoai Puerto Rico va Jewel to cu nhung nhao ruot.  Khoai Triumph va Jersey co ruot kho.  Khoai ruot do thi ngot nhung hoi nhao. 

          La non va dot khoaii lang   luoc an nhu rau.  Neu an dot va la thi khoai khong co cu.  Nguoi ta an khoai lang nau, nuong, nau che, lam bot, lat mong phoi kho hay lat mong chien an voi mat duong v.v.  Khoai lang duoc dung de nau ca-ri, ra- gu, nau canh voi ca, tom kho hay thit v.v.

          Muc san xuat khoai lang tren the gioi hien nay loi 160 trieu tan.  Trung Hoa chiem 85% muc san xuat nay voi 135 trieù tan.  Cac nuoc con lai la An Do, Uganda, Nigeria.  Hoa Ky chi san xuat loi 600,000 tan.

          Nguoi binh tieu duong tin rang an dot khoai lang thi ha duong trong mau.  Khoai lang co sinh to A, C, B6, carbohydrates, protein, soi, chat sat, voi v.v.  Khoai lang khong co nhieu tinh bot.

          Trong Dong Y khoai lang duoc goi la cam thu.  Khoai lang nhuan truong (la, cong, cu luoc chin) huu ich cho nguoi bi binh tieu duong.  Nguoi ta cho rang khoai lang song co kha nang ngan ngua say song khi ra bien.  Khoai lang dac dung vao nam 1945, 1975 va trong phong trao vuot bien o Viet Nam tu nam 1976 den  1990.

          O Nam My nguoi ta gia nat cu khoai lang vat nuoc hoa voi nuoc chanh vat de lam thuoc nhuom quan ao.  Tuy theo ty le nuoc vat khoai lang va nuoc chanh vat ta co mau nhuom vang, do hong cho den mau den. 

          O Taiwan (Dai Loan) nguoi ta dung khoai lang de cat con.

          Nong dan Viet Nam cho biet vai kinh nghiem nong nghiep nhu sau:

Khoai ruong la,

Ma ruong quen.

Noi ve khoai ca dao Viet Nam co nhan xet:

Doi thi an ray an khoai

Cho thay lua tro thang hai ma mung.

          Thang hai day la thang hai  Am Lich tuc la mot thang sau Tet Nguyen Dan.         

          Mot cau sam cua Phat Giao Hoa Hao tien tri tinh trang thieu an o mien Nam sau nam 1975 nhu sau:

Khoai lang roi lai khoai mi,

Den khi Tan (1) khoi do thi khau ta.

(1)  Tan o day am chi xu Cambodia.

          O Nam My va vung Caribbean co mot loai khoai lang duoc xem nhu la thuoc nhuan truong tu nhien.  Chung toi goi do la khoai lang tri tao bon dua vao ten goi Batatas de purga (khoai lang tay xo) cua nguoi dia phuong.  Ten khoa hoc cua khoai lang tri tao bon nay la Operculina macrocarpa thuoc gia dinh Convolvulaceae.  Ten goi thong thuong:

Dia phuong Trung- Mam My                Phap

Batatas de purga (Brazil)                       Liane tonnelle

Jalapa                                                  Rose en bois

          Cu khoai dung de tri tao bon, loc mau, dau bung, binh ve da, binh duong tieu nhiem trung, kinh nguyet khong dieu hoa, suyen, bai liet.

          Cu khoai  lang tri tao bon co polyphenols, phenolic acids nhu caffein acid, clorogenic acid, gallic acid.

   

KHOAI MÌ- SẮN

Manihot dulcis

Manihot esculenta

Gia dinh:  Euphorbiaceae

          Cay khoai mi la mot loai cay luong thuc, cao loi 2 m, khong co nhanh; than de gay va co nhieu mat; la giep va dai.  Nguoi ta trong khoai mi bang than cay chat tung khuc ngan loi 30 cm dat xieng xieng duoi dat trong vong 6 thang thi co cu.  Neu de lau duoi dat cu cang to va nang can hon.

          Cay khoai mi con duoc goi la san (xin dung nam voi cu san tuc cu dau) goc o Me Tay Co hay noi mot cach tong quat hon o My Chau nhiet doi. 

          Ten khoa hoc cua khoai mi (san) la Manihot dulcis thuoc gia dinh Euphorbiaceae.  Ten goi thong thuong:

Quoc gia                                    Ten goi

Phap                                          manioc

Anh                                            cassava

Tupi Guaranian  (tho dan)            manioca cassava

Tagalog                                      Balinghoy

Trung Hoa                                  Mu shu

          Khoai mi trong 06 thang thi co cu an duoc.  Cu can nang tu 1- 2 ki- lo.  Do la mot loai cay luong thuc huu ich cho cac dan toc A- Phi- Chau My La Tinh song trong vung khi hau nhiet toi va ban nhiet doi.  Cu khoai mi co nhieu tinh bot nhung nhua vang cua khoai mi co prussic acid tuc hydrogen cyanide HCN rat doc.  Loi ich kinh te va dinh duong cua khoai mi khong the choi cai duoc.  Khoai mi de trong, som co cu va co nang suat cao.  Cay khoai mi co the song lau nam duoi dat.  Trong truong hop do cu cang to hon. 

          Cong dung cua khoai mi rat da dang: nau chin de an khong hay an voi muoi dau co chut duong, lam banh, lam bot, lam banh mi, bot ngot (mi chinh).  Bot mi dun soi  voi nuoc nong dung de lam ho, keo dan giay.  Khoai mi lat mong, phoi kho de danh lam thuc an du tru.  Bot mi it doc hon vi phai ngam khoai nhieu ngay trong nuoc cho nhua vang mat di sau khi thay nuoc nhieu lan.. 

          Khoai mi co doc chat cyanogenic glycosides, linamarin, lotautralin.  Khoai trong vao mua han han doc chat cang gia tang nhieu hon.  Chi can 40mg cyanogenic glycosides du giet chet mot con bo.  Cac dan toc an khoai mi nhieu thuong bi binh buou co vi anh huong cua thiocyanate nhu thuong thay o Phi Chau.

          Muc san xuat khoai mi hien nay tren the gioi loi 115 trieu tan.  Thai Lan, Indonesia va Trung Hoa luc dia la nhung nuoc xuat cang khoai mi quan trong tren the gioi.  Hoa Ky nhap cang nhieu khoai mi.  Doi khi nhu cau bot khoai mi cua Hoa Ky con cao hon ca tong so san luong khoai san xuat tren the gioi. 

          Cac thanh phan cua cay khoai mi duoc dung trong ky nghe giay, ky nghe det va ky nghe my pham, ky thuat sinh vat v.v.  O Mozambique ruou bia Impala va ruou bia Eagle o Ghana duoc lam tu bot khoai mi.  O mien Nam sau nam 1975 nguoi ta cat ruou bang khoai mi va lam banh mi cung bang bot khoai mi.  Khoai mi co vai tro quan trong trong doi song dan chung va trong kinh te quoc gia tren luc dia Phi Chau.  O Nam Phi nguoi ta khong an khoai mi nhung khoai mi duoc dung trong ky nghe.

          Khoai mi dong vai tro cuu doi quan trong o Viet Nam vao nam 1945- 1946 va 1975- 1990. 

          La khoai mi non luoc an duoc.  La khoai mi non co 30% protein trong khi cu chi co 3%.  La con co Ca, sinh to B, C, carotene, Fe.

          O Viet Nam khong thay dung khoai mi de chua binh.

          O Nam My, Phi Chau, Phi Luat Tan, Ma Lai la, cu va cay khoai mi duoc dung trong y hoc co truyen de cam mau (la), ha sot, tri ran can, mut choc, cam, tieu chay (la sac nuoc song), viem mat (eyes) (nhua la khoai mi), nhuc dau (gia la dap vao noi bi dau), phu nu vo tu (la sac nuoc uong).  La va cu gia nat dap vao noi bap thit bi dau.  Tinh bot khoai mi + ruou Rum dung de tri binh ngoai da cua tre em.

          Doc chat cua khoai mi duoc cac nha khoa hoc nghien cuu xem co the dung de diet te bao ung thu hay khong.  Vao thap nien 1990 cac nha khoa hoc Anh thi nghiem thanh cong tren chuot nhung chua ap dung vao viec chua tri ung thu cho nguoi.

KHOAI MỠ

Dioscorea alata

Gia dinh:  Doscoreaceae

          Khoai mo va khoai yam cung mot ten khoa hoc Dioscorea alata thuoc gia dinh Dioscoreaceae.  Cu khoai yam va cu khoai lang giong nhau nhung day khoai lang va day khoai yam khac nhau. 

Khoai lang:  dot va la luoc an duoc                            

Khoai yam: dot va la khoai yam khong an duoc.

          Day khoai mo cung, san sui; la mau xanh tuoi hinh trai tim giong nhu la trau.  Cu khoai mo to va co mau tim hay vang nhat.  Khoai mo co nhieu chat nhon trong khi khoai lang co nhieu bot nhung khong deo va nhon nhu khoai mo.  Co khoai lang mau tim nhung khong co dac tinh hoa hoc giong nhu khoai mo.

          Ten goi thong thuong:

Quoc gia                          Ten goi

Anh                                  Water yam

                                        Winged yam

                                        Purple yam

An Do                               Ratalu

Hawaii                    Uhi

Tagalog                            Ube

Tahiti                                Ufi

          Khoai mo duoc tim thay o cac vung nhiet doi va ban nhiet doi tren the gioi.

          O Viet Nam khoai mo duoc mai nhuyen de nau canh voi ca ro hay tom kho ma thoi.

          O cac nuoc khac khoai mo duoc dung de nau canh, lam banh ngot, kem de an trang mieng.  Nguoi Phi Luat Tan dung khoai mo de lam vai mon an ngot.

          Khoai mo co sinh to B6, C, soi, potassium.  No co tinh khang viem.  Thao moc dong Dioscorea co saponins dung de san xuat cortisone tri phong thap, steroid diosgenin dung lam thuoc ngua thai, khang nam.  Khoai mo huu ich cho nguoi bi binh tri, phong hui va nguoi bi lao trong thoi ky binh phuc.

KHOAI MÔN

Colocasia esculenta

Gia dinh:  Araceae

          Khoai mon la mot loai thao moc co tau dai, minh xop; la to hinh tam giac mau xanh la cay hoi sam.  Khoai mon la thuc an bo duong phan anh van hoc luong thuc cua cac dan toc song tren cac hai dao Thai Binh Duong.  Do cung la thuc an duoc cac dan toc nong nghiep mien nhiet doi A Chau, Chau My va Phi Chau ua thich.

          Ten khoa hoc cua khoai mon la Colocasia esculenta thuoc gia dinh Araceae.  Nguoi Anh goi khoai mon la  taro; cocoyam, dasheen (tu tieng Phap: De Chine- xuat chat tu Trung Hoa)  Chu taro am theo cach goi cua dan song tren hai dao Thai Binh Duong; Hawaii: halo; Fiji: dalo; Nhat: satoimo; Tagalog: gabi; Nepal: karkalo.  Dasheen la ten goi dan chung trong vung Caribbean.

          Khoai mon goc o Ma Lai duoc dua sang An Do tu  nam 5000 truoc Tay Lich.  Tu An Do khoai mon duoc du nhap vao Ai Cap.  Duoi thoi de quoc La Ma nguoi Au Chau biet dung khoai mon vi de quoc La Ma lan rong sang mien dong Dia Trung Hai va Bac Phi.  Sau do viec dung khoai mon khong con o Au Chau nua.

          Khoai mon duoc trong bang cu.  Khac voi khoai lang va khoai mi khoai mon can dat mau mo va nhieu nuoc.  Phai mat 06 thang khoai moi co cu an duoc.  La va cu khoai mon co chat doc calcium oxalate gay non, ngua cuong hong neu an song.  Chat doc nay bien mat khi khoai duoc nau chin. 

          Khoai mon nau voi chut muoi dung de an; lam banh, nau che, nau ca- ri, chao luon voi khoai, ngo khoai mon nem voi mam ruot; vit nau chao va khoai mon v.v.  Nguoi Trung Hoa rat thich an banh khoai mon.  Khoai mon con duoc dung lam chao.  Cac dan toc song tren cac hai dao Thai Binh Duong, My Chau nhiet doi an khoai mon thay bap va lua gao vay.

          O Viet Nam nguoi ta phan biet:

-     khoai mon so cu tron va nho nhung co nhieu bot

-     mon sen deo va ngon

-     mon Tau cu to, la mau xanh sam

-     mon sap:  bui, cu va la deu to

-     mon nuoc: khong co cu (cong dung khong ro rang ngoai tru dung la de dung ca lia thia)

          Ve khoai mon ca dao Viet Nam co cau:

Nuoc do la mon

Song xao dau vit.

*

Gio dua bui chuoi sau he,

Bui mon (1) truoc cua ai de em hu.

(1) Mon (Han- Viet): cua.  Cau nay co thuat choi chu “Mon’ va ‘Cua’.

          Cac quoc gia san xuat nhieu khoai mon tren the gioi hien nay phan lon nam tren luc dia Phi Chau nhu Nigeria, Ghana, Cote d’Ivoire.  O A Chau co Trung Hoa, Cambodia va New Guinea.

          O A Chau nhiet doi, hai dao Thai Binh Duong, Tay Phi, Nam My co mon tai voi, bui to va cu to.  Do la mot nguon luong thuc quan trong.  Ten khoa hoc cua loai mon tai voi hay mon Tannia la Xanthosona nigrum.  O Nam My goi la Tannia, Malanga, Yautia.  Nguoi Anh goi la arrowleaf elephant.

KHOAI TÂY

Solanum tuberrosum

Gia dinh:  Solanaceae    

          Goi don gian la khoai tay vi do la mot loai khoai khong co o Viet Nam truoc khi nguoi Phap do ho.  Khoai duoc nguoi Phap dem vao Viet Nam nen goi la khoai Tay  vi nuoc Phap nam ve phia Tay mac du Phap khong phai la noi phat xuat cua khoai Tay.

          Ten khoa hoc cua khoai Tay la Solanum tuberrosum thuoc gia dinh Solanaceae.  Ten goi thong thuong la:

Quoc Gia                         Ten Goi

Anh                                  Potato

Phap                                Pomme de terre

Do Thai                             tapuach adama (trai tao duoi dat)

Y                                      patata (nhu goi khoai lang)

          Sinh quan cua khoai Tay la day nui Andes o Nam My.  No duoc trong quanh ho Titicaca doc theo bien gioi Peru- Bolivia.  Khoai Tay gan lien voi van minh Inca.  Do do nguoi ban dia o Nam My co nhieu kinh nghiem trong va ton giu khoai Tay lau dai.  Den the ky XVI cac nha chinh phuc Tay Ban Nha dem khoai Tay ve xu trong.  Tu do khoai Tay duoc pho bien khap Au Chau.  Vao the ky XVII khoai Tay moi duoc trong o Bac My.  Dien tich trong khoai Tay gia tang nhanh chong khi nguoi ty nan Ai Nhi Lan vao Londonderry, New Hampshire sau nan doi vi khoai Tay bi that mua tren dao quoc cua ho.   

          Khoai Tay duoc trong bang cu, cu de moc mam hay cu cat nho o nhung noi co mam non.  Khoai Tay thich hop voi khi hau on doi.  Tuy theo loai khoai , phai mat tu 3 den 6 thang moi co thu hoach.

          Cay cao loi 60 cm; la xanh tuoi.  Hoa mau tim nhat voi nhuy vang.  Trai co nhieu hot va doc chat solanine.  Cac loai khoai thuong thay la:  khi Russet Burbank, Red Norland, Yukon Gold, Atlantic, Kufri Jyoti v.v.  Nguoi Phap thich khoai Tay ruot vang.  Loai khoai nay goc o Pas de Calais.  Nguoi Anh khong thich khoai ruot vang.  Anh va Phap it khi co tuong dong.  Tu nam 1932 Anh khong mua khoai Tay cua Phap nua.

          Ke thu cua khoai Tay la sau ray, binh nam, con trung duoi dat (con sung), vi khuan.  Ray pha hai khoai Tay mang ten khoa hoc Chrysomelidae thuoc nhom Coleoptera.  Loai ray doc hai la ray Leptinotarsa decemlineata pha hai khoai Tay Colorado.  Au trung cua loai sau buom Phthorimaca operculella thuoc gia dinh Gelechiidae hay dut pha day va cu khoai Tay.  Sau Empoasca fable can pha la khoai Tay.  Sau Paratrioza cockerelli bam vao khoai Tay, cay thuoc la, cay ca chua va gay binh cho cay.

          Tu nam 1845 den 1847 khoai Tay o Ai Nhi Lan bi rung la.  Mua khoai Tay  that bat gay ra nan doi lam cho 01 trieu nguoi chet.  Tren mot trieu nguoi Ai Nhi Lan bo nuoc sang Hoa Ky sau nan doi ghe gom nay.

          Khoai Tay co vai tro quan trong trong doi song hang ngay cua cac dan toc an lua mi song trong vung on doi.  Khoai Tay quan trong hon khoai lang trong doi song cac dan toc an com.  Nguoi ta an khoai Tay luoc, nuong, nghien nhuyen an voi chut bo man.  Khoai Tay lat mong chien lam potato chips hay xac mieng day va dai loi 15 cm va chien de co mon French fries.  Cac nha hang ban steak hay nha hang Mc Donald hay Burger King luon luon co mon French fries.  Khoai Tay nuong voi bo, nghien nhuyen cung duoc ban trong cac nha hang  ban steak.  Khoai Tay cung duoc dung de lam bot, lam con ethanol, cat ruou Vodka o Nga v.v.  Nhung ruou Vodka noi tieng cua Nga duoc cat tu lua mi hay lua mach.

          Muc san xuat khoai Tay tren the gioi ngay nay la 350 trieu tan.  Trung Hoa, An Do, Nga, Ukraine va Hoa Ky la nhung xu san xuat nhieu khoai Tay.  Khoai Tay co the trong tren Cao Nguyen Nam Trung Bo, noi co khi hau mat me.  Khoai Tay co sinh to B1, B2, B3, B6, C, Ca, K, Mg, Ph, muoi.  La, cong, trai khoai Tay co doc chat.  Do la glycoalkaloid (solanine) gay nhuc dau, chuot rut, tieu chay va bat tinh me man.  

          O Bac Phi, Tay Phi, Dong Phi, An Do va vai noi o Dong Nam A co mot loai khoai Tay khong lo  thuoc gia dinh day rau muong va dong Ipomoea.  Ten khoa hoc cua loai khoai Tay khong lo nay la Ipomoea digitata thuoc gia dinh Convolvulaceae.  Nguoi Anh goi la Giant potato; Hindi: Bhuyikohaba; Sanskrit:  Vidari.  Loai khoai Tay khong lo nay dung de cat ruou thuoc; la va re gia nat dap tren vung phoi cua nguoi bi binh lao (TB), phu nu bi nhiem trung o vu (kinh nghiem y hoc co truyen An Do).  Khoai Tay khong lo co taraxerol, taraxerol acetate, beta- sitosterol, scopolotin khang vi trung, khang ung thu.  An Do co nhieu kinh nghiem ve viec dung khoai Tay khong lo trong y hoc tri lieu.  Khoai Tay khong lo duoc dung de tri sung la lach, sung gan, kinh nguyet qua da; kich thich tuyen sua (do su hien dien cua ergonovine); kich duc; ha huyet ap; ha cholesterol; chong beo phi (obesity).

  

KHOAI TỪ

Dioscorea esculenta

Gia dinh:  Dioscoreaceae

          Khoai tu la than thuoc gan cua khoai yam cung dong Dioscorea va gia dinh Dioscoreaceae.  Nguoi Anh goi khoai tu la Chinese yam, Lesser yam; Asiatic yam.  Nguoi Phap goi khoai tu la Igname des blancs (khoai mo cua nguoi da trang), Igname de Chine (khoai mo Trung Hoa).  Nguoi Tay Ban Nha goi la name asiatico (khoai mo A Chau) v.v.

          Day khoai tu san sui.  La day, lang mau xanh tuoi.  Cu khoai tu co vo san sui vi vay nguoi ta goi la khoai tu gai.  Co nhung cu khoai tu co nhanh nhu cu gung tua nhu ban tay cua nguoi bi phong hui nen goi la khoai tu cui.  Khoai tu, khoai mo, khoai yam co nhieu lien he  ve dinh duong lan tri lieu.

          Khoai tu duoc trong nhieu o A Chau, Phi Chau va Chau My nhiet doi.  O Viet Nam nguoi ta an khoai tu luoc hay canh khoai tu nau voi ca hay tom khi nhu canh khoai mo.

          Khoai tu co allontoin duoc dung nhu thuoc ngua thai, khang khuan, khang nam.  Thao moc dong Dioscorea co nhieu saponins va dioscin.  Diosgenin duoc dung lam thuoc san xuat kich thich to steroid, chua dau khop xuong, chung oi mua cua phu nu mang thai, ho, tieu chay, ha mau duong v.v.

  

          Bai viet tong hop nay trich tu The Gioi Thao Moc Tu Dien do tac gia Pham Dinh Lan bien soan.