BAN TIN
THAN HUU SO 118- 2018
CHU TRUONG: PHAM DINH LAN
THAN CHUC CAC THAN HUU MOT MUA GIANG SINH VUI VE MOT TAN NIEN TRAN DAY PHUC HANH
TIN TUC
* Van su lanh goi den voi Dzung Do va Nguyen Thi Mai nhan le Giang Sinh 2018 va Tan Nien 2019.
* Cam on 1. Phung Thi Thanh 2. Nguyen Buu Khanh da goi thiep chuc Thanksgiving 3. Phan Kim Ngoc, nha nong hoc LTK, da goi nong san California nhan ngay Thanksgiving. 4. cac em Nguyen Thi Tho 5. Phung Dai Quoc ve cuoc vieng tham thay cu cua cac em o truong Bo De Binh Duong. Nho cac anh chup toi tim lai cac dong nghiep cua truong nhu cac anh Le Phat Trien, Nguyen Tan Trong, Vo Kim Lan, Le Trung Hung, Tran Van Hai, Le Duc Cuu, Vo Tan Dinh, Nguyen Kim Tru, Nguyen Kiem Long (o My ve tham tinh nha) va vai anh cu cua cac co Qui, Phuong, Hanh Ngo va cac dong nghiep da mat nhu Luong Van Minh (PV), Vo Van Long (PV). Anh Trien bay gio khong con cu ngu tren duong Minh Mang (Sai Gon). Anh Trong khong con cu ngu tren duong Nguyen Thien Thuat, Ban Co, Sai Gon, ma ve o Vuon Chuoi. Toi nhan ra tat ca cac dong nghiep de dang ngoai tru anh Nguyen Kim Tru bay gio om va sam nang khac voi truoc kia cao lon va trang. Rat xuc dong nhin thay Vo Tan Dinh di yeuotvibitainanxeconam1998. DocunglanamanhcuaDinh,VoDinhAi,qua doi. Hinh nhu chi Ai cung vua moi mat o Go Vap (?). Anh Nguyen Thanh Van co biet Vo Tan Dinh khong? Dinh la em cua Vo Dinh Ai. Anh Ai day Ly Hoa. Dinh day Toan.
* Tong thong Donald Trump sang Phap du le ky niem 100 nam ngay cham dut de nhat the chien (11-11-1918). Cac nha lanh dao duoc moi co tong thong Nga Putin va thu
1
tuong Duc, ba Merkel. Duc, Ao- Hung va Tho Nhi Ky la quoc gia bai tran nam 1918. Gop mat trong chien thang nam 1918 co Phap, Hoa Ky va Anh. Nga khong co du phan vi Duc dua Lenin ve Nga lam cuoc cach mang thang muoi (theo lich Julian) tuc 07-11-1917 theo Duong Lich hien hanh. Tong thong Trump khong tham vieng nghia trang cac chien si Hoa Ky tu tran trong de nhat the chien o Phap. Ly do: troi mua; so ket xe ngan can su luu thong. Nhung ong cung khong tham vieng Nghia Trang Arlington khi ve Hoa Ky mac du khong co mua.
* Cuu tong thong Bush I (1924- 2018) tu tran ngay 30-11-2018. Than sinh tong thong Bush I la nguoi Ohio dac cu nghi si o Connecticut. Than mau la mot nguoi giau co xuat than tu mot gia dinh dau tu ngan hang. Trong de nhi the chien tong thong Bush I la si quan khong quan. Giong nhu tong thong Kennedy, ong thoat chet sau khi phi co cua ong bi trung dan cua quan Nhat. Tong thong Bush I tung lam giam doc CIA, dai dien Hoa Ky o Trung Quoc, 08 nam pho tong thong duoi thoi tong thong Reagan va 04 nam tong thong (1988- 1992). Duoi thoi tong thong Bush I co cac dien bien chanh tri quan trong tren the gioi nhu:
a.
b. Hoa Ky va cac nuoc Dong Minh ke ca cac nuoc Hoi Giao chien thang trong chien
che do Cong San sup do o Dong Au. Nuoc Duc duoc thong nhat (1989).
tranh vung Vinh, danh bai quan Iraq xam lang Kuwait. Day la cuoc chien trangh ngan va it thiet hai nhan mang nhat trong lich su chien tranh: thoi gian: 01 thang. Thiet hai: 79 quan si. Su thanh cong to lon cua tong thong Bush I la lap mot Lien Minh Quan Su 36 nuoc duoi su chi huy cua Hoa Ky.
c. dao chanh o Lien So dan den su tu chuc cua Gorbachev va su sup do cua che do Cong San o Lien So (1991). Tong thong Bush I chung kien su thang loi cua Hoa Ky trong Chien Tranh Lanh (1949- 1991).
Nam 1991 tong thong Bush I duoc 90% du luan quan chung danh gia cao ve nhung thanh qua ma ong dat duoc. Nhung ong that cu nam 1992 truoc mot ung cu vien tre cua dan Dan Chu: Bill Clinton. Nguyen do that bai: 1. kinh te yeu kem 2. su tranh cu cua ty phu Perot (CH- lap dang rieng). Ong Perot chiem lay19% phieu cua cu tri Cong Hoa.
Gia dinh Kennedy va Bush la hai gia dinh noi bat o Hoa Ky. Noi theo tu ngu phong kien do la hai trieu dai o Hoa Ky.
2
Gia Dinh Kennedy
Thanh vien
Joseph P. Kennedy (1888- 1969)
(Toc truong)
John F. Kennedy (1917- 1963), con Robert F. Kennedy (1925- 1968), con Edward M. Kennedy (1932- 2009), con Gia Dinh Bush
Thanh vien
Prescott S. Bush (1895- 1972)
(Toc truong)
George H.W. Bush (1924- 2018)
George W. Bush (1946- ) chau noi
John Ellis ‘Jeb’ Bush (1953- ) (chau noi)
Gia dinh Kennedy bam tru o mien Dong Bac dac biet la Boston, MA.
Gia dinh Bush di chuyen tu mien bac xuong mien nam va khai thac dau khi. Gia
dinh Bush goc o mien Bac nhung thanh cong ve chanh tri lan kinh te o mien Nam. Cuu tong thong Bush II va em, ‘Jeb’ Bush, deu noi ranh tieng Tay Ban Nha.
Cuu tong thong Bush I la mot nha lanh dao co tam voc quoc te vi dai. Ong het long phuc vu cho dat nuoc Hoa Ky. Ong vi dat nuoc Hoa Ky cho khong vi dang Cong Hoa hay dang Dan Chu. Tham phan Toi Cao Phap Vien Clarence Thomas, nguoi My da mau, duoc tong thong Bush I de cu. Dai tuong Collin Powell, nguoi My da mau khac, duoc tong thong Bush trong dung. Tong thong Bush II la con trai cua ong. Suot hai nhiem ky cua vi tong thong thu 43 nay, tong thong Bush I khong he can thiep vao chanh su cua con. Ong khong oan ghet dan chung khong bo phieu cho ong va cung khong thu han Bill Clinton da thang ong trong cuoc bau cu nam 1992. Ong Bill Clinton (DC) rat cam dong khi vao toa Bach Oc va doc buc tho do vi tong thong tien nhiem goi cho ong voi nhung loi cau chuc chan thanh cho vi tan tong thong thanh cong trong
Chuc Vu
Chu tich Ngan Hang; Dai su o Anh
Nghi si; Tong thong (1960- 1963- bi am sat) Nghi si; Bo truong tu phap (bi am sat)
Nghi si.
Chuc vu
Ly tai, Nghi si.
Pho tong thong (08 nam), tong thong (04 nam)
Thong doc (02 nhiem ky), tong thong (02 nhiem ky)
Thong doc (02 nhiem ky)
3
viec lanh dao dat nuoc. Ong nhan manh rang ong Bill Clinton la ban cua ong cho khong phai ke thu. Tinh than dan chu va quyen loi toi thuong cua dat nuoc la the do.
Khap the gioi deu biet thu tuong Winston Churchill lanh dao nuoc Anh den chien thang Duc Quoc Xa trong de nhi the chien cung voi cac quoc gia dong minh dan chu. The ma dang Bao Thu cua ong that cu trong cuoc bau cu ngay 09-07-1945. Dang Lao Dong cua Atlee thang cu. Do khong phai la su boi bac cua dan chung ma la su lua chon nguoi lanh dao phu hop voi hoan canh chanh tri, kinh te, xa hoi moi thoi hau chien. Su lua chon do dua tren loi ich cua dat nuoc va dan toc cho khong phai vi quyen loi va loi ich cua ca nhan nao hay dang phai nao. Truong hop tong thong Bush I vao nam 1992 cung co diem tuong tu nhu the. The moi thay nguoi lanh dao xu dan chu khong nang oc cong than nhu cac nha lanh dao o cac nuoc phi dan chu.
* Cai chet ky la cua ky gia A Rap Jamal Khashoggi do Tho Nhi Ky phat giac tao su kho
nghi cho tong thong Hoa Ky Donald Trump, tong thong Phap Macron v.v. Tong thong Erdogan cua Tho Nhi Ky goi cuon bang ve cai chet cua ky gia Saudi Arabia tai toa lanh su cua vuong quoc Saudi Arabia o Istambul, Tho Nhi Ky cho cac nha lanh dao Tay Phuong. Co tin ong Khashoggi bi giet ngay sau khi vao toa lanh su va bi chat ra nhieu manh. Cung co tin sau khi bi giet va bi chat ra nhieu manh thi the nan nhan bi tieu huy bang hoa chat. Tho Nhi Ky cho rang hoang thai tu Mohammed bin Salman ra linh giet ky gia Khashoggi vi viet bai da kich ong tren to Washington Post. Co quan CIA cung co ket luan tuong tu. Mot lan nua tong thong Trump hoai nghi ve tin tuc cua CIA. // Hoa Ky xu tri ra sao ve chuyen nay? Khashoggi chua phai la cong dan Hoa Ky ma chi la thuong tru nhan co the xanh. Theo tong thong Trump thi Saudi Arabia hua mua vo khi cua My tri gia 110 ty My kim va ha gia dau xuong con $50 mot thung. “Cam on Saudi Arabia” tong thong Trump noi. Saudi Arabia la dong minh tai chanh yeu qui cua Hoa Ky tu ngay nuoc Saudi Arabia thanh lap ngay 23-09-1932 den nay. Saudi Arabia luon luon sat canh voi Hoa Ky. Diem chung giua Saudi Arabia va Hoa Ky: Hoa Ky ung ho Saudi Arabia tu ngay thanh lap vuong quoc nay. Hoa Ky va Saudi Arabia lap ra cong ty ARAMCO khai thac dau hoa tren ban dao A Rap. Saudi Arabia tu bo lap truong chong doi su hien huu cua quoc gia Do Thai o Trung Dong sau khi bi bai tran nam 1948. Trong ba thap nien gan day Saudi Arabia, Hoa Ky va Do Thai deu thu nghich Cong Hoa Hoi Giao Iran va ca nhan tong thong Syria la
4
Bashar Assad.// Ngay 04-10- 2017 vua Saudi Arabia la Salman bin Abdulaziz al Saud vieng tham Nga lan dau tien de mua 3 ty My kim vo khi cua Nga va van dong su ung ho cua Putin doi voi hoang thai tu Mohammed bin Salman. Dieu nay cho thay Saudi Arabia bot tin tuong vao Hoa Ky o Trung Dong va bat dau huong ve Moscow tuy rang truoc kia Saudi Arabia chong doi Lien So va Nga trong van de Afghanistan, Chechnya va tong thong Assad cua Syria, nguoi duoc Putin ung ho manh me. Chuyen Jamal Khashoggi nghe rung ron nhung co phai vi no ma Hoa Ky, Nga, Trung Quoc, An Do, Anh, Phap... doan giao voi Saudi Arabia? Ong Trump khong tin hoang thai tu Mohammed bin Salman ra linh giet Khashoggi trong toa lanh su Saudi Arabia o Istambul, Tho Nhi Ky. Co van An Ninh toa Bach Oc la ong Bolton noi ong khong nghe cuon bang ve su hanh quyet Khashoggi vi khong biet tieng A Rap. Ngoai truong Phap noi ong khong nghe va khong xem cuon bang do. Tong thong Macron cho rang Phap van ban vo khi cho Saudi Arabia. Con viec Saudi Arabia dung vo khi de gay do mau va doi kem o Yemen la chuyen cua Saudi Arabia. Nguoi ban dao bua khong co trach nhiem gi khi nguoi mua dao bua dung no vao viec giet nguoi hay trom cap. Lap truong cua Putin (Nga), Xi Jinping (Tap Can Binh) (Trung Quoc), Modi (An Do) cung giong nhu vay. Putin vui mung khi gap hoang thai tu Mohammed bin Salman trong hoi nghi G-20 o Argentina (30-11- 2018) trong khi ba thu tuong May cua Anh tuyen bo ba se hoi ong hoang thai tu ve cai chet cua Khashoggi. Hoi nhu vay tuc la da co cau tra loi roi! Nguoi khong vui co le la tong thong Erdogan cua Tho Nhi Ky vi khong thuyet phuc cac nha lanh dao tren the gioi tin ong hoang A Rap ra linh giet Khashoggi, nguoi sap cuoi vo Tho Nhi Ky. // Noi den day toi bong nho den mot chuyen duoc nghe vao nam 1967 trong ky bau cu tong thong VNCH. Mot nha cach mang lao thanh dung chung lien danh voi mot nha cach mang lao thanh khac voi tu cach ung cu vien pho tong thong. Nha cach mang lao thanh trong vai pho noi tieng hon nguoi trong vai chanh. Trong mot buoi hoi hop co nguoi hoi nha cach mang lao thanh: “Cu gia roi ra tranh cu lam gi cho met than.” Nha cach mang lao thanh dap mot cach tu nhien bang tieng Phap: “Mais trois million <piastres> pour trois semaines c’est quelque chose.” (Nhung ba trieu <dong> trong ba tuan le la ca mot cai gi!). Thuc te cuoc doi chi co the ma thoi. Khong biet ong
5
hoang A Rap co de thuong hay khong. Chi biet rang su giau co va dong tien cua ong
rat de thuong.
* Igor Korobov la giam doc Quan Bao GRU cua Nga chet o 62 tuoi. Ong duoc biet den
trong cac vu: a. giet diep vien nhi trung Skipal va con gai Yulia o Anh bang chat doc. b. nham vao To Chuc Cam Vo Khi Hoa Hoc (OPCW: Organization for Prohibition of Chemical Weapons) theo su to giac cua Hoa Lan. c. bi nghi co nhung tay vao viec tac tin tuc trong cuoc bau cu tong thong Hoa Ky nam 2016.
* Do doc Scott Stearney chi huy De Ngu Ham Doi Hoa Ky o Trung Dong dot ngot chet trong nha o Bahrain (Trung Dong). Chua ro nguyen cua cai chet dot ngot cua vi do doc nay. Do doc Scott Stearney la nguoi goc o Chicago. Ong tot nghiep cu nhan kinh te hoc o dai hoc Notre Dame, Indiana, nam 1982. Ong gia nhap vao Hai Quan vao nam nay. Ong nham chuc chi huy truong De Ngu Ham Doi vao thang 5 nam 2018.// De Ngu Ham Doi hoat dong o Trung Dong tu Hong Hai den Vinh Ba Tu (Persian Gulf), hai lo dau hoa co the bi Iran phong toa o eo bien Hormuz rong loi 39
km. So luong dau hoa cho ngang qua eo bien Hormuz chiem 20% tong so luong dau hoa san xuat tren the gioi. Vi the vai tro cua De Ngu Ham Doi Hoa Ky trong vung rat quan trong.
* Ve tinh Insight cua NASA da dap xuong sao Mars (Hoa Tinh) sau mot hanh trinh keo dai 07 thang tren mot lo trinh 481,600,000 km. Nam 1957 Lien So la quoc gia dau tien phong ve tinh nhan tao vao khong gian. Nhung nam 1969 Hoa Ky la quoc gia dau tien thanh cong trong viec dua nguoi len Mat Trang. Bay gio den phien cac nha khoa hoc Nga dang dieu tra xem co dung la Hoa Ky dua nguoi len cung trang nam 1969 hay do chi la phim anh tuong tuong ma thoi?
* Tu khi Lien So sup do Ukraine tro thanh mot quoc gia doc lap. Ukraine co mot bo bien tren Hac Hai nho co ban dao Crimea va phan duyen hai o phia tay bien Azov. Nam 2014 Nga sap nhap ban dao Crimea vao Lien Bang Nga. Ukraine mat ban dao Crimea tuc la mat duyen hai tren Hac Hai. Ukraine chi con mot phan duyen o phia tay bien Azov. Phia dong bien Azov thuoc ve Nga. Ngay 25-11-2018 ba chiec tau chien cua Ukraine chay tu Hac Hai vao bien Azov qua eo bien Kerch bi tau Nga ban va bat giu. Day la dau hieu gay han moi cua Nga doi voi Ukraine nham tham do thai do cua Hoa Ky, NATO, Lien Au. Ukraine va cac quoc gia Dong Au va cac nuoc nho
6
vung Baltic luon luon dat duoi su de doa cua Nga. Vu eo bien Kerch cho thay Nga muon lam te liet hai quan Ukraine. Ukraine da mat Crimea, mat duyen hai tren Hac Hai. Nga ho tro cho nguoi Ukraine goc Nga o mien dong Ukraine chong lai chanh quyen Ukraine. Cuoc chien tiep dien am tham truoc su quen lang cua cong dong the gioi. Khong can dung quan su Ukraine cung bi te liet toan dien vi khong co bien! Phan bien Azov phia tay con do. Nhung tau be di lai tu bien Azov ra Hac Hai hay nguoc lai phai di ngang qua chiec cau dai 19 km do Nga vua xay xong o eo bien Kerch nam 2018. Viec xuat va nhap hang hoa ra va vao Ukraine bang duong thuy bi de doa tram trong. Trong doi vao su can thiep cua Hoa Ky? NATO? LIEN AU? giac mo hay hien thuc?
* Hoa Ky va Cong Hoa Hoi Giao Iran tiep tuc gia tang su thu nghich duoi thoi tong thong Donald Trump. Iran cang ngay cang noi bat o Trung Dong khien cho Hoa Ky, Do Thai va Saudi Arabia khong ngot lo ngai. Iran co anh huong lon o Iraq vi dong dao, dong phai voi chanh quyen Shiite o Iraq. Iran giup Hezbollah, anh huong den Lebanon. Iran giup cho Assad o Syria cung voi Nga. Iran giup cho nhom Houthis gay song gio o Yemen lam cho Saudi Arabia mat ngu. Iran va Hezbollah ngam giup do cho nhom Hamas chong Do Thai. Trong nhung ngay gan day Iran dieu tau chien ra Vinh Persian nhu dau hieu se co khung hoang ve viec chuyen cho dau hoa tren Vinh Persian (Vinh Ba Tu) tua ho nhu thach thuc De Ngu Ham Doi cua Hoa Ky vay.
* Tong thong Donald Trump thuong co don trong cac hoi nghi quoc te. Tai hoi nghi G-7 o Canada nam 2017 ong khong vui voi cac quoc gia thanh vien tham du hoi nghi G-7 vi khong co mat cua Putin vi Nga bi loai khoi G-8 nam 2014 sau viec sap nhap Crimea vao Nga. Putin tung co don va bo hoi nghi G-20 o Uc ve nuoc. Tai hoi nghi G-20 o Argentina (30-11-2018) ong khong duoc su tiep ruoc linh dinh nhu mong moi. Trong khi chanh phu Argentina trai tham do voi quan si mac le phuc, ken trong vang ren khi tiep Xi Jinping (Tap Can Binh). Tong thong Trump du hoi nghi G-20 nam 2018 o Buenos Aires voi mot noi long nang chiu khi vi luat su tin can cua ong ra toa noi lung tung ve viec lam an cua ong. Tong thong roi hoi nghi truoc khi chup hinh luu niem vao ngay be mac hoi nghi.
7
* Hai dang Cong Hoa va Dan Chu deu nhan minh thang loi trong cuoc bau cu giua ky o Hoa Ky vao thang 11 nam 2018 vua qua. Qua ket qua chung ta co nhung net dai cuong nhu sau:
1. Dang Cong Hoa van chiem da so ghe trong Thuong Vien
2. Dang Dan Chu chiem da so ghe trong Ha Vien
3. Dang Cong Hoa thang dang Dan Chu gianh ghe Nghi Si va Thong Doc tieu bang
Florida. Nhung mat ghe Nghi Si o Arizona, mot trong nhung thanh tri vung chac
cua dang Cong Hoa.
4. Ohio la tieu bang Dan Chu- Cong Hoa, tieu bang quyet dinh ket qua bau cu tong
thong Hoa Ky suot tren mot the ky. Cong thuc ai thang Ohio la thang cu. Cong thuc nay bi sai lech trong cuoc bau cu nam 1960. Ong Nixon (CH) thang o Ohio nhung ong Kennedy (DC) dac cu! Ong Al Gore va ba Hillary Clinton mat phieu o Ohio vi Ohio khong man nong voi NAFTA ra doi duoi thoi Tong Thong Bill Clinton va pho tong thong Al Gore. Nhung ong Obama (DC) duoc phieu cua Ohio. Ky nay dang Cong Hoa chiem ghe Thong Doc nhung dang Dan Chu chiem ghe Nghi Si. Thong Doc Cong Hoa Kasich la nguoi co thanh tich va uy tin tot o Ohio. Thanh tich cua ong giup ich cho ung cu vien Cong Hoa ke nhiem ong rat nhieu.
5. Ket qua cuoc bau cu giua ky vua roi nhu lap lai ket qua cuoc bau cu tong thong nam 2016: Dan Chu thang phieu dan bau (popular vote) (Ha Vien), Cong Hoa thang phieu cu tri doan (electoral college) (Thuong Vien). Nam 2016 ong Trump dac cu nho co so cu tri doan vuot qua 270. Nhung so phieu dan bau cua ong thua ba Hillary Clinton gan 3 trieu phieu.
6. Cac ung cu vien Da Den tranh chuc Thong Doc Florida va Georgia deu that cu. Ung cu vien Da Den Mike Espy tranh chuc Nghi Si Mississippi voi ba Hyde Smith cung that bai. Su thanh cong cua ba Hyde Smith la su thanh cong cua nguoi Bach Chung bao thu cuc doan. Nhieu nguoi cho rang do la su thanh cong cua qua khu xa xua. No khong thuoc ve tuong lai.
7. Florida mo dau cho truyen thong dem phieu sau khi ket qua giua nguoi thang va nguoi thua gan nhu ngang nhau. Tinh trang nay xay ra nhieu noi tren toan nuoc My trong cuoc bau cu giu ky vua roi.
8
* Cac chuyen gia cho rang viec bien doi khi hau gay lut loi, bao to, hoa hoan bat thuong gay thiet hai kinh te hang tram ty My kim moi nam! // Mot hon dao nho cua Nhat bien mat duoi mat nuoc bien. Nguoi ta tien lieu den nam 2100 muc nuoc bien tu Maine den North Carolina dang len 5 feet (khoang 1.55 m). Muc nuoc bien o mien tay Hoa Ky nang cao 3 feet (gan 1 m). Tong thong Donald Trump la nguoi khong thich nghe may chuyen nay. Duong loi chi dao cua ong rat tu nhien, de hieu va hop ly. Muon ngan ngua chay rung thi quet sach la rung. Het la kho thi lam sao bat lua de chay rung duoc? Xin dung hoi: Ai quet? La kho quet xong do o dau?
* Nhat tien dan den viec vo trang de tu bao ve. Nhat dat mua F-35 cua Hoa Ky de dap tren hang khong mau ham truoc kia Nhat tu cho do la tau cho truc thang.
* Nhom ‘Ao Lot Mau Vang’ bieu tinh bao dong o Paris chong viec gia tang gia sang
dau. Chanh quyen thu do phai dung hoi cay, dai bac ban nuoc de giai tan. Hang tram nguoi bi bat. Hang tram xe co bi dot. Phap khong o chien tranh nhung Paris va vai noi tren dat Phap co canh khoi lua. Chanh phu chun buoc truoc nhung cuoc bieu tinh bao dong bang cach tam ngung thi hanh viec tang thue xang.
VAI CHUYEN QUANH TA
Nguoi Viet Song Ngoai Nuoc Viet
Nguoi Viet Nam song bang nghe nong va chiu anh huong sau dam cua Khong Giao nen thuong song lan quan noi sinh quan de canh tac dat dai va gin giu mo ma ong ba. Den cuoi the ky XVIII mot so quan linh cua ho Nguyen pho chua Nguyen Anh lanh nan sang Xiem La tuc nuoc Thai Lan bay gio. Vao the ky XIX viec cam dao va giet dao lam cho mot so tin do Thien Chua Giao Viet Nam chay tron sang Xiem La. Xiem La va mien Nam nuoc Trung Hoa la noi tam tru cua nhung nha cach mang Viet Nam duoi thoi Phap thuoc. Nha cach mang Phan Boi Chau, cac dang vien Viet Nam Quang Phuc Hoi cua Phan Boi Chau va ong Thau Chin (Ho Chi Minh) deu co song va hoat dong mot thoi gian o Xiem La.
Phap thanh lap Lien Bang Dong Duong dung dau boi mot vi Toan Quyen (Gouverneur General). Do la co hoi cho mot so cong chuc Lien Bang nguoi Viet va mot so nguoi Viet khap ba mien sang sinh song hay lam viec o Lao va Cambodia.
Nam 1917 co mot so linh Viet Nam duoc dua sang Phap voi tu cach linh tho khong chuyen nghiep (ONS: ouvrier non spécialisé). Khi de nhat the chien cham dut
9
mot it nguoi trong so nay o lai Phap. Trong hai cuoc chien tranh Viet Nam co mot so sinh vien du hoc o Phap khong ve nuoc ma o lai lam viec va nhap Phap tich. Sau nam 1954 co mot so nguoi Viet co Phap tich ‘hoi huong’ ve Phap. Can cu vao lich su ong Do Huu Phuong, than sinh cua ong Do Huu Vi, la nguoi Viet Nam dau tien co Phap tich tu nam 1879.
Vao cuoi the ky XIX Phap mo phu tren chau tho song Hong dua sang New Caledonia gan Uc Dai Loi de lam tho khai mo nickel. Mot so con chau cac vi nay ve Viet Nam trong thoi ky dat nuoc qua phan. Mot so sang Phap song. Mot so song o Uc hay Tan Tay Lan. Hien nay o New Caledonia chi con loi 4,000 nguoi Viet Nam. Tat ca deu noi tieng Phap rat thong va co cuoc song on dinh.
Vao dau the ky XX nha cach mang Phan Boi Chau hoat dong o Trung Hoa sau khi Phong Trao Dong Du that bai. Ong lap Viet Nam Quang Phuc Hoi tren lanh tho Trung Hoa. Nhieu thanh nien huong ung hoat dong cach mang cua Phan Boi Chau sang Hoa nam. Sau nay co nguoi theo Viet Nam Thanh Nien Cach Mang Dong Chi Hoi , tien than cua dang Cng San Viet Nam, do Ly Thuy tuc Ho Chi Minh sau nay thanh lap cung voi Le Hong Phong, Ho Tung Mau, Lam Duc Thu (Nguyen Cong Vien) v.v. Mot so theo Kuomintang (Quoc Dan Dang). Cac ong Nguyen Hai Than, Ho Tung Mau, Truong Boi Cong, Vu Hong Khanh (VNQDD)... la nhung si quan cao cap trong quan doi Trung Hoa Quoc Dan Dang duoi su thong lanh cua thong che Chiang Kaishek (Tuong Gioi Thach). Nguyen Son la si quan cao cap cua Hong quan Trung Quoc. Mot so thanh nien cach mang song o Hoa nam vao dau the ky XX co vo nguoi Hoa va song o que vo nhu nguoi dia phuong.
Cuoc chien tranh Viet Nam lan thu nhat cham dut. Dat nuoc bi qua phan. Gan mot trieu nguoi tren chau tho song Hong di cu vao Nam. Ho roi noi sinh quan nhung van con song tren dat Viet, noi tieng Viet va song chung voi nguoi dong chung, dong van hoa va dong ngon ngu.
Cuoc chien tranh Viet Nam lan thu hai cham dut bang su sup do cua Viet Nam Cong Hoa. Mot lan song vuot bien bang duong thuy va duong bo keo dai 20 nam (1975- 1995) nhu la mot thong diep cua nhung nguoi mat tu do va le song goi cho chanh quyen Cong San Viet Nam va cong dong the gioi. Do la nhung thuong nhan kha gia nguoi Viet goc Hoa, nhung nguoi lien he den che do cu bi nguoc dai duoi che do
10
Cong San, nhung ngu song doc theo duyen hai Thai Binh Duong va Vinh Thai Lan. Ho bi tuoc doat quyen song va cac quyen tu do can ban cua con nguoi. Con cai khong duoc quyen hoc cao du co kha nang va khong duoc hoc hanh theo uoc muon. Tinh den thap nien dau the ky XXI co loi 4 trieu nguoi Viet Nam song tren 80 quoc gia tren the gioi.
Ve phuong dien chanh tri va dia ly nhung nguoi Viet song o nuoc ngoai gom co hai nhom:
NHOM I: la nhung nguoi song o phia nam vi tuyen 17 tuc Viet Nam Cong Hoa. Nhom nay gom nhung nguoi roi VNCH truoc ngay 30-04-1975, nhung nguoi vuot bien, nhung nguoi Viet goc Hoa dang ky ra di ban chanh thuc bang cach nop moi dau nguoi tu 5 den 10 luong vang, nhung nguoi My lai Viet (Amerasians), nhung nguoi den My theo dien bao lanh theo Chuong Trinh Ra Di Trat Tu (ODP: Orderly Departure Program), cac quan nhan, cong chuc VNCH hoc tap tu 03 nam tro len ra di theo dien HO (Humanitarian Operation). Nhom I (gom ca mot so nguoi o mien Bac vuot bien sang Hong Kong trong thoi ky bang giao giua Trung Quoc va Cong Hoa Xa Hoi Chu Nghia Viet Nam can thang va mot so can bo Cong San mien Bac lan MTGP vuot bien). Da so duoc dinh cu o Hoa Ky, Canada, Phap, Uc Dai Loi, Tay Duc v.v.
NHOM II: la nhung nguoi dang ky lao dong o cac quoc gia Cong San nhu Lien So, Dong Duc, Tiep Khac, Ba Lan, Hung Gia Loi, Romania, Bulgaria. Truoc nam 1975 nhung nguoi lao dong nay deu song o phia bac vi tuyen 17. Sau nam 1975 co mot so nguoi o phia nam vi tuyen 17 duoc danh du sang cac nuoc Cong San Dong Au lao dong. Sau khi che do Cong San sup do o Dong Au (1989) va Lien So (1991) ho tim cach o lai Au Chau cho khong ve nuoc. Nhom II tro nen hung hau va giau co hon voi cac du sinh Viet Nam hoc o Hoa Ky, Anh, Phap, Duc...tu thap nien 1990 ve sau. Khong nghe noi ve so du sinh uu tu nay ve nuoc bao nhieu va da ung dung dieu da hoc de phat trien nuoc Viet Nam ma chi nghe noi ho mua nha nguy nga trang le, lai xe dat tien nhat va cuoi vo, con gai nguoi vuot bien hay con gai gia dinh HO, de duoc o lai My va am tham nhap tich My.
Nguoi Viet song ngoai nuoc Viet van la nguoi Viet?
Cau hoi co ve lam cam neu khong noi la ngu ngoc. Nguoi Viet khong phai nguoi
Viet cho nguoi gi? Hinh hai co gi thay doi? Van da vang, mui tet, mat xech, luong 11
quyen cao, rau toc thua. Ro rang la dong giong Mongoloids khong cach gi choi cai duoc. Song tren xu nguoi van co truong day tieng Viet, chua chien, nha tho Thien Chua, nha tho Tin Lanh voi cac su tang, linh muc, muc su nguoi Viet noi tieng Viet luu loat. Co cho bua ban thuc an Viet Nam va du cac loai trai cay ngon mien nhiet doi. Co bao chi, truyen hinh Viet Nam voi day du phim Tau cac loai. Co dan bieu Lien Bang va nghi si tieu bang. Co tuong lanh va si quan trong quan doi My. Co cac nha kinh te, khoa hoc gia va nha giao duc goc Viet khap noi tren nuoc My va the gioi v.v.
Cac bac thuc gia nhin xa thay rong, muon duy tri tieng noi va van hoa Viet Nam cho con chau Viet Nam lon len o My hay sinh va truong thanh o My. Do la mot co gang lon lao dang de cao con ket qua ra sao thoi gian se tra loi.
Hinh hai co dinh nhung tu tuong di dong de thich ung voi hoan canh va moi truong song. Nuoc My la mot Lien Bang hop chung. Tat ca cac sac dan va van hoa cua loai nguoi deu hien dien o My. Nguoi Anh, Phap, Duc, Y, Tay Ban Nha, Bo Dao Nha, Hoa Lan, Nga, Ba Lan, Tiep Khac v.v. ha khong muon bao ton van hoa cua ho o My sao?- Co, nhung tat ca deu bi nung chay de co mot nen van hoa moi: van hoa Hoa Ky!
Ngay xua nguoi My muon nhap tich Anh rat kho khan. Bay gio nguoi Anh lai muon nhap tich My.
Nguoi Phap o My la nhung nguoi Phap tu Canada den (Cajuns am trai tu Canadians). Mot so khac tu Phap den sau cuoc cach mang 1789 va su sup do de trieu cua Napoleon I nam 1815. Nguoi Phap o My tap trung dong dao o Louisiana. Hien nay khong con may nguoi My goc Phap o mien nam nuoc My noi duoc tieng Phap. Nhung nguoi My goc Hoa Lan, Y, Duc, Nga, Na Uy, Thuy Dien, Ai Nhi Lan...cung khong cuong lai noi lan song hoi nhap va dong hoa cua My.
Tieng Anh don gian hon tieng Phap va cac tieng noi Au Chau khac vi khong dau, khong giong duc, giong cai, khong chia dong tu voi qua nhieu thi. Tieng Anh cua nguoi My cang don gian va tu nhien trong cach dien dat y tuong. Suc manh va su loi cuon cua tieng Anh xuat phat tu su suc manh kinh, quan cua Anh va My. Ngon ngu cua nguoi Tay Phuong co kha nang chinh phuc cao vi suc manh kinh te va quan su cua cac nuoc ay. Nguoi binh dan Viet Nam khong biet chu nhung noi phu lit (police) hay ma ta (matas- tieng Ma Lai) thi biet ma noi canh sat thi khong biet! Noi nha bang (banque) thi
12
hieu ma noi ngan hang thi khong biet v.v. Nguoi cao nien o My cung vay. Noi ‘welfare’, ‘food stamp’ thi hieu ngay ma noi’ phuc loi xa hoi’ hay ‘tem phieu luong thuc’ thi co ve xa la lam!
Tre em o My noi tieng Anh de dang hon noi tieng Viet. Cha me, ong ba la nguoi Viet, noi tieng Viet trong nha. Tre em van noi tieng Viet khong dau nhu nguoi My. Cach dien dat tieng Viet cua cac chau cung theo loi My nhu ong noi nha; con ga no hat chang han. Cha me, ong ba va con chau it noi chuyen nhau. Con chau khong biet nhieu tu ngu Viet. Ong ba, cha me khong noi tieng Anh thong suot nen cac chau danh im lang vi khong co doi thu de doi thoai. Nhung khi gap tre em khac thi cac chau noi chuyen on ao nhu canh cho nhom.
Toi co nghe cau chuyen mot nu tri thuc Hoa luc co con o My. Ba danh mot so thi gio trong tuan de day quan thoai cho tre em nguoi Hoa o My de chung biet van hoa Trung Hoa va nho nguon goc Trung Hoa. La thay! Chinh con trai ba nhat dinh khong hoc. Thi ra cau be ay da chiu anh huong cua nen giao duc thuc tien cua My. Toi xin dua ra mot thi du dien hinh ve van de nay qua mot cau hoi va hai cach tra loi khac nhau de thay oc thuc tien cua nguoi My.
Mot ba lon Viet Nam hoi mot hoc sinh Viet Nam: “Chau hoc de lam gi?”
Cau hoc sinh Viet Nam tra loi:” Chau hoc de lam nguoi.”
Cung cau hoi ay hoc sinh My se tra loi: “Chau hoc de kiem viec lam.”
Cau tra loi thu nhat cua cau hoc sinh Viet Nam lam cho chung ta giut minh va
hoi lai:
“Vay truoc khi di hoc cau ay khong lam nguoi thi lam cai gi?”
“Nhung nguoi khong di hoc khong lam nguoi sao?”
Cau tra loi thu hai phan anh muc dich trung thuc cua viec hoc: co viec lam, on
dinh va cai thien cuoc song. Va chinh vi cai thuc tien do ma cau be nguoi Hoa sinh va lon len o My khong chiu hoc tieng quan thoai do me cau day. Cau be khong sinh, khong song o Trung Hoa. Cau duoc nuoi bang sua, banh mi, thit, ca cua My, duoc hoc o truong My. Suc khoe cua cau duoc bao ve boi thuoc men va thay thuoc My. Cau duoc luat phap My bao ve. Moi ngay cau phai mat 07 tieng dong ho o truong. Khi di hoc phai mang tren lung tu 05 den 15 pounds sach. Ve nha phai lam tui bui cac bai lam o nha, doc sach, xem truyen hinh, tap the duc. That kho doi voi cau khi phai
13
thuong, nho va ra cong gin giu mot cai gi tuong nhu gan va quen thuoc thuc te rat xa la, truu tuong va mo ho.
Cac em be Viet Nam sinh va lon len o My co khac voi em be goc Hoa kia khong? Hinh nhu cau tra loi da co trong hien tai va se ro net trong tuong lai.
Thoi Phap thuoc o Viet Nam nguoi ta tranh nhau hoc tieng Phap de co cong viec tot o cac nha buon, ngan hang, nha may san xuat bia, nuoc ngot hay trong cac don dien do nguoi Phap lam chu dung nhu cau tra loi cua cau hoc tro My: Hoc de kiem viec lam.
Trong chien tranh Viet Nam lan thu hai nguoi ta do xo nhau hoc tieng Anh o Hoi Viet- My hay o cac truong tu thuc day Anh Van khong ngoai muc dich vua noi.
TreemVietNamsinhoVietNamvalonlenoMyvatreemsinh valonlenoMy mang hinh hai Viet Nam 100% nhung cac chau hoa nhap van hoa va doi song My 100%. Cac chau noi tieng Anh nhu nguoi My, thich an thuc an My hon la thuc an ma cha me cac chau ua thich. Chac chan cha me cac chau khong co cach gi ngan can su tu do yeu duong cua cac chau sau nay. Su thuan chung dong giong Rong Tien la giac mo qua khu cua nguoi gia.
Do la truong hop tre em Viet Nam song ngoai nuoc Viet Nam.
Con nguoi lon thi sao?
Bon trieu nguoi Viet Nam song rai rac tren 80 quoc gia tren the gioi. Ho co 80
quoc tich khac nhau va noi du cac thu tieng cua quoc gia noi ho dinh cu, sinh song va nhap tich. Hinh hai con do nhung ho la con nguoi khac. Ho co quyen loi va nghia vu doi voi quoc gia ban quoc tich cho ho. Ho phai theo duong loi chanh tri va tuan hanh luat phap cua quoc gia ma ho mang quoc tich. Bon trieu nguoi Viet Nam song ngoai nuoc Viet Nam co 80 khuynh huong chanh tri, kinh te, xa hoi khac nhau. Nguoi Viet Nam mang quoc tich cua nuoc A duoc quyen ung cu va bau voi tu cach cong dan nuoc A theo luat dinh. Nhung dung quen rang nguoi ay la cong dan nuoc A cho khong phai la nguoi Viet Nam. Anh ay ra tranh cu de phuc vu cho quyen loi nuoc A va dan chung nuoc A trong do co nguoi Viet Nam nhap tich cong dan A cho khong ich ky phuc vu cong dong Viet Nam va nuoc Viet Nam duoc. Bo phieu lua chon nguoi lanh dao dat nuoc la huong ve tuong lai cho khong phai ngo ngoay ve qua khu. Nen nhung lap luan dang Cong Hoa chong Cong, dang Dan Chu lat do Ngo tong thong, My bo roi Viet Nam
14
Cong Hoa, Viet Nam Cong Hoa mat vi Do Thai, vi ong Kissinger v.v. trong cac ky bau tong thong Hoa Ky deu co ve lac long.
O bat cu quoc gia nao tren the gioi toi phan quoc la toi nang nhat. Thong che Petain (1856- 1951) cua Phap, nguoi anh hung Verdun nam 1916 trong de nhat the chien, bi xu tu hinh vi hop tac voi Duc trong de nhi the chien (chanh phu Vichy). Ban an tu hinh duoc doi thanh ban an chung than vi nguoi Phap van con nghi den cong lao cua ong trong de nhat the chien. Ong chet trong nguc tu nam 1951.
Nhin chung nguoi Viet song ngoai nuoc Viet thay doi hinh hai tu 25% den 30% (map map, hong hao, phong thai, ngon tu va cach an mac co ve tri thuc va Tay Phuong hon v.v). Nhung tinh than, quyen loi va nghia vu chanh tri, kinh te, xa hoi cua ho thay doi hoan toan de song hai hoa voi cu dan tren tan tho. Cay cao su Dau Tieng, Hon Quan, Xuan Loc, Ba Ra, Ma Lai, Indonesia...roi nguon goc Brazil de thich ung voi dat, nuoc va khi hau nhiet doi A Chau.
MERRY CHRISTMAS HAPPY NEW YEAR
15
